گلپر (Heracleum persicum)

نام فارسی: گلپر

نام علمی: .Heracleum persicum Desf

گلپر گیاهی علفی، پایا، دارای اعضای معطر و برگ های منقسم و دندانه دار، به اشکال متفاوت در طول ساقه از تیره جعفری است. گل های سفید رنگ و مجتمع به صورت گل آذین چتر مرکب بزرگ دارد. میوه آن به طول ۱۲ تا ۱۴ میلی متر، بیضوی، کمی ضخیم و معطر می باشد.

این گیاه دارای مواد معطر مخصوص، مرکب از صمغ های مختلف است. جوانه های ساقه ها و غنچه های نورسته آن بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. دانه های خشک این گیاه که بسیار معطر است همراه با اغذیه و به عنوان ادویه مصرف عمومی و همگانی دارد. برگ ها و ساقه های گلپر در زمستان از بین می رود ولی ریشه های ضخیم آن باقی مانده و در بهار سال بعد ساقه های بلند دیگری از آن ها رشد کرده و بالا می رود.

ساقه گلپر توخالی و ضخیم بوده و ارتفاع آن گاهی از قد انسان هم بلندتر است، برگ آن شبیه برگ كلم، ولی بزرگتر و گل آن چتری و سفید رنگ است که ثمرش (میوه اش) پس از رسیدن، سفید و مدور و پهن و شبیه به سکه پول بوده و بسیار خوشبو است. ساقه و برگ گلپر که گلپر ترشی نامیده میشود، دارای همان خواص است و خوردن آن با خوراک و یا افزودنش به ترشی ها بسیار مفید بوده و از فساد و خراب شدن ترشی نیز جلوگیری می کند.

طبیعت گلپر گرم بوده و آن را با نام (کاشم) می شناسند. گیاه گلپر گیاهی معطر است و از قدیم آن را برای خوش بو کردن غذا به کار می برند. مصرف همزمان آن با ماست توصیه میشود. طبق تحقیقاتی در مورد این گیاه انجام گرفته گلپر خاصیت ضد میکربی هم دارد و کشنده باکتری هاست. فارسی گلپر «سنگدان» است ولی عده ای آن را «نجدان» نامیده اند.

گلپر دو نوع است، یکی خوش بو که به آن گلپر و کولاپر می گویند. نوع دوم انجدان بدبو است که به آن گیاه انغوزه، گیاه انگژد، گیاه انگشت گنده، گیاه حلتیت منتن و گیاه حلتیت سیاه می گویند. نوع خوش بوی آن در همه کوهستان های ایران خصوصا دامنه البرز و قسمت های شمالی شمیران، گچسر، رودبار قصران، جاده شمشک و مغرب ایران به عمل می آید و نوع بد بوی آن در جنوب شرقی ایران، استان فارس و کوه های خراسان به طور خودرو به عمل آمده که از صمغ آن که آنغوزه و انگژد نام دارد، جهت صادرات استفاده می کنند، ولی به صمغ نوع خوش بوی گلپر که مفیدتر است، در حال حاضر توجهی نمی شود.

بهترین نوع آن در نقاط کوهستانی ایران به عمل می آید و انواع دیگر از گلپر در بعضی از کشورهای آسیایی و آفریقایی دیده می شود و یک نوع سوم به نام انجدان رومی است که خواص زیادی داشته و در ایران دیده نشده است. میوه نوع معطر گلپر پس از رسیدن به شکل پولک نازکی در می آید که آن را کوبیده، با انار، یا سیب زمینی پخته یا باقلای پخته می خورند تا از ایجاد نفخ آن ها جلوگیری نماید.

ترکیبات شیمیایی گلپر

استاتهکسیلیک، استات استیلیک و بوتیراتمتیلیک و بوتیرات اتیلیک و اسیدهای مختلف دیگر که بوی تند آن به دلیل وجود این مواد است. از نظر ترکیب های شیمیایی، در گیاه گلپر اسانس روغنی فرار وجود دارد که از پودر آن برای معطر ساختن بعضی غذاها استفاده می شود.

از نظر خواص درمانی، گلپر ضد نفخ است و به دستگاه گوارش و رفع سو هاضمه کمک می کند. آنتول در گلپر وجود دارد، موارد استفاده آن به قرار زیر است:

استفاده وسیع از آنتول به عنوان طعم دهنده در صنایع غذایی و دارویی به دلیل بو و طعم دهنده در صنایع قنادی و شیرینی، در محلول های دهان شویه، در خمیردندان و یا گرده های مورد استفاده در دندانپزشکی در آشامیدنی های غیر الکلی و فرآورده های دارویی دیگر.
استفاده از آنتول به عنوان معطر کننده در صابون و خمیر دندان.
به عنوان عامل حساس کننده در بی رنگ کردن فیلم های عکاسی.
به عنوان عامل جذب کننده مواد در مشاهدات میکروسکوپی.
به عنوان عامل ضد نفخ در مصارف دارویی.
استفاده از آنتول در سنتز آلدئید.
تهیه دی هیدرو آنتول به طریقه نیمه سنتزی.
تهیه پارامتوکسی هیدروتروپیک آلدئيد.

با وجود تمام خواص دارویی مثبت آنتول نباید از گرد گلپر به مقادیر زیاد مصرف کرد چون ایجاد تپش قلب می کند.

خواص دارویی گلپر

گیاهی است مقوی معده و سایر اندام های دستگاه گوارش و دفع کننده نفخ دستگاه گوارش.
ترشحات معده را زیاد کرده و سموم بدن را دفع می کند.
ضدعفونی کننده و میکرب کشی قوی است.
خوردن آن شیر زنان را زیاد کرده، همچنین باعث افزایش ترشح عرق بدن می شود.
مدر (ادرارآور) است.
دانه گلپر برای افراد مبتلا به بیماری استسقا مفید بوده و این بیماران می توانند مقدار هشت گرم از پودر دانه آن را در دهان ریخته و بخورند، پس از آن نیز مقداری آب گرم میل نمایید.
خوردن آن به میزان کم، باعث نشاط و شادی شده و در هضم غذا موثر است. پودر دانه گلپر به عنوان یک داروی کشنده برای بعضی کرم های داخل روده مصرف می شود.
برای کمر درد رطوبی مفید بوده و می توان آن را همراه با غذاها میل نمود.
قطع کننده بلغم و دفع کننده باد و نفخ شکم است.
مصرف گلپر باعث تسکین سینه درد شده و درمان کننده سکسکه است.
اشتها آور خوبی می باشد.
از نفخ معده جلوگیری می کند.
بهترین دارو برای معالجه هیستری است.
تحریک کننده اشتها بوده و دستگاه هاضمه را تقویت می کند.
در ریشه آن خواص بی شماری نهفته، اگر از تشنج و ناراحتی های عصبی رنج می برید از آن استفاده کنید.
گلپر را جهت معالجه هیستری (صرع)، عفونت های عصبی و عفونت های دستگاه تنفس تجویز می کنند.
خوردن گلپر ذهن را باز و حافظه را زیاد و نسیان را کم می کند.
برای فلج، لقوه و بی حسی اعضا مفید است.
گلپر از ضرر غذاهای سنگین و داروهای سمی می کاهد.
برای بیمارانی که مبتلا به یرقان، استسقا و سکسکه هستند، مفید می باشد.
این گیاه مقوی کلیه و از بین برنده بلغم است.
برای درد سینه، سرفه و مفاصل مفیداست.
پماد گلپر با موم و روغن جهت سیاتیک و امثال آن با روغن زیتون جهت از بین بردن سیاهی زیر چشم و مالیدن مخلوط آن با سرکه و پوست انارجهت بواسیر مفید است.
پاشیدن پودر گلپرروی زخم های خورهای و جذام سودمند می باشد.
ریشه گلپر قوی تر از سایر اعضای این گیاه بوده، مالیدن آن روی ورم ها مفید است.
مقوی معده و سایر اندام ها بوده و سموم بدن را دفع می کند.
زیادکننده شیر زنان است.
ترشی ای که با برگ و ساقه نوع خوشبوی این گیاه درست می شود، ضدعفونی کننده معده بوده و برای معالجه کم اشتهایی و از بین بردن اخلاط غليظ معده به کار می رود.
گلپر غذا را نرم می کند و بوی دهان را بر می گرداند، مقوی معده بوده و بلغم را از بین می برد.
بادشکن بوده، نفخ و ناراحتی های دستگاه هاضمه را از بین می برد. این گیاه ضدعفونی کننده بوده و پادزهر سموم است. ضد تشنج، ضد کرم و ضد حشرات نیز می باشد.

مضرات گلپر‌

مصرف مقدار زیاد گلپر سبب سقط جنین می شود. از این رو زنان باردار در خوردن زیاد آن مجاز نیستند. مقدار خوراک مجاز پودر دانه گلپر، چهار گرم است.

محل رویش ‌گلپر

گیاه گلپر در نواحی شمال البرز، گچسر، شمیرانات، در ارتفاعات ۱۵۰۰ متری و بالاتر از آن، مغرب ایران و خلاصه در منطقه وسیعی از نواحی غربی، شرقی، شمالی و مرکزی ایران می روید.