هپاتیت B

هپاتیت B یک عفونت ویروسی است که کبد را مورد تهاجم قرار داده و می تواند باعث بیماري حاد و مزمن شود. عفونت ويروس هپاتيت B در افراد بالغ، در ابتدا عفونت حاد ايجاد مي كند و در ادامه مي تواند به سمت عفونت مزمن پيش رود و بيماري هاي مزمن كبدي چون سيروز كبدي و هپاتو سلولار كارسينوما (نوعی سرطان) و حتی مرگ را ايجاد كند يا ممكن است در اثر عملكرد موثر سيستم ايمني به طور كامل از بدن ميزبان خارج شود. جزئيات اين موضوع كه فرد آلوده بتواند ويروس را از بدن پاكسازي كند يا عفونتش به حالت مزمن تبديل شود، به خوبي شناخته نشده است، اما تنوع ژنتيكي يكي از مهمترين فاكتورهاي دخيل در اين فرآيند مي باشد.

ويروس هپاتيت B، DNA ويروسي است كه از مهم ترين اعضاي خانواده هپادنا ویریده محسوب مي شود. اين ويروس تمايل به آلوده سازي بافت كبد و هپاتوسيت ها دارد و عامل ايجاد هپاتيت حاد و مزمن مي باشد. با توجه به اطلاعات بدست آمده از سازمان جهاني بهداشت (WHO) هپاتيت به عنوان يك مشكل عظيم جهاني شناخته مي شود و بيش از 400 ميليون نفر در جهان به عفونت مزمن اين ويروس آلوده بوده و حامل HBs Ag مي باشند. سير پيشرفت بيماري وابسته به پاسخ هاي سيستم ايمني ميزبان مي باشد، بنابراين در اين فرايند نقش واكنش هاي ايمني ذاتي، اكتسابي و تعادل ميان سلول هاي مختلف ايمني و فاكتورهاي ترشحي آنها مانند: سايتوكاين ها و كموكاين ها اهميت ويژه اي دارد.

هپاتيت هاي ويروسي اكنون به يكي از معضلات عمده بهداشتي در سراسر جهان تبديل شده اند. بر اساس گزارش هاي سازمان هاي معتبر بين المللي مانند سازمان بهداشت جهاني و همچنين مركز پيگيري و كنترل بيماري هاي آمریکا (CDC) كشور ايران از نظر هپاتيت B در گروه كشورهاي با شيوع متوسط (5/2 تا 3 درصد) قرار دارد. در اين گروه از كشورها، عموما ميزان خطر ابتلاي به ويروس هپاتيت B در حدود 20 تا 60 درصد است و در تمام سنين نيز رخ مي دهد.

در كشور ما در حدود دو ميليون نفر به ويروس هپاتيت B آلوده شده اند. بيماري كبد چرب يكي از عوامل خطر آفرين در اثر پيشرفت عفونت مزمن هپاتيت B است و در مطالعات اخير به عنوان يكي از عوامل ايجاد كننده سيروز و نارسايي كبدي مورد توجه قرار گرفته است. محققان گزارش كرده اند كه درجات بالاتر استئاتوز كبدي با مقادير فيبروز كبدي مرتبط است.

همچنين در مبتلايان به هپاتيت B مزمن، ميزان آنزيم كبدي ALT به عنوان نشانگر آسيب سلول كبدي در افراد دچار كبد چرب در مقايسه با افراد فاقد آن بالاتر است به عبارت ديگر بيماري كبد چرب به عنوان يكي از عوامل پيش بيني كننده آسیب سلول کبدی مطرح است. همچنین از عوارض خارج کبدي این بیماری می توان به درد هاي مفصلی و نارسایی کلیه اشاره کرد.

منبع اصلی انتشار ویروس هپاتیت B حاملان این ویروس در جامعه هستند و در کشور ما حدود 2 تا 3 درصد جمعیت حامل ویروس هپاتیت B می باشند، درحالی که در ایالت متحده و اروپاي غربی این آمار در حدود 1/0 تا 5/0 درصد و در خاور دور و کشورهاي گرمسیري 5 تا 20 درصد است. 70 تا 80 درصد هپاتیت هاي مزمن توسط ویروس هپاتیت B ایجاد می شوند که مهم ترین علت بیماري کبدي، اصلی ترین علت مرگ و میر ناشی از هپاتیت در ایران محسوب می شود.

هر سال حداقل 800000 نفر از ابتلا به این ویروس و عوارض آن در سطح جهان فوت می کنند. بر اساس مطالعه اي که بر روي 250000 نفر داوطلب در تهران صورت گرفته است مشخص گردید که 6/3 درصد از مردان و 6/1 درصد زنان در تهران ناقل این ویروس می باشند. این آمار نشان دهنده ي این واقعیت است که حدود 40 درصد از افراد جامعه با این ویروس تماس داشته و عفونت را گرفته اند.

راه های انتقال هپاتیت B:

از نظر شیوع آلودگی به ویروس هپاتیت B جهان به سه دسته تقسیم می شود:

مناطق با شیوع کم (کمتر از 2 درصد): شامل قسمت هاي عمده اي از امریکا ، استرالیا و نواحی شمالی اروپا
مناطق با شیوع متوسط (2 تا 6 درصد): شامل قسمت عمده آسیا، نواحی شرقی امریکاي جنوبی و شمال افریقا و ایران
مناطق با شیوع بالا (بیش از 8 درصد): شامل سواحل جنوب شرقی آسیا، آلاسکا و افریقا

راه هاي انتقال هپاتیت B در نواحی که شیوع بالاست آلودگی عمدتا در زمان تولد اتفاق می افتد و در سایر نواحی جهان اغلب آلودگی از راه های زیر انتقال می یابد:

بعد از بلوغ در طی تماس جنسی
عفونت های بیمارستانی
تماس با خون و سایر ترشحات آلوده
انتقال عمودي از مادر به جنین
راه پوستی که شامل خالکوبی و حجامت می باشد.
انتقال در داخل خانواده از طریق استفاده از وسایل شخصی دیگران مانند: مسواک
استفاده از سرنگ آلوده در معتادان تزریقی و…
وسایل آرایشی تیز مانند قیچی، تیغ صورت تراشی، ناخن گیر، ریش تراش که آلوده به این ویروس باشند.

هپاتیت B از راه هایی نظیر: بوسیدن، در آغوش گرفتن، نیش حشرات، عطسه، قاشق و ظروف غذای مشترک، دستشویی های عمومی و استخرها انتقال نمی یابد.

علائم بیماری هپاتیت B:

بی اشتهایی
سر درد و گیجی
حالت تهوع و استفراغ
درد و احساس کوفتگی در عضلات و مفاصل
اختلال در احساس بویایی و چشایی
کاهش وزن
زردی
پر رنگ شدن ادرار و کم رنگ شدن مدفوع
ضعف و خستگی
احساس درد در شکم ناشی از بزرگ شدن طحال

به طور کل این ویروس کبد را تحت تاثیر قرار می دهد لذا با مشاهده هرگونه علائم مرتبط با بیماری های کبد حتما با پزشک خود مشورت کنید.

پیشگیری از هپاتیت B:

بهترین و کم هزینه ترین راه پیشگیری آموزش و آگاهی می باشد. افزایش اطلاعات بهداشتی جامعه یک فرآیند پیوسته و پویا است و ارزیابی مداوم دانش و معلومات گروه هاي هدف در نوع و میزان و سطح چگونگی آموزش دخالت دارد. از آنجایی که غربالگري عموم جامعه مقدور نیست و روز به روز به تعداد مبتلایان به هپاتیت B افزوده می شود و همچنین به دلیل عدم وجود اطلاعات و آمار دقیق در مورد آگاهی جوانان نسبت به این مشکل بهداشتی و نیز با توجه به اینکه رعایت احتیاطات عمومی و حسن نظارت بر آنها اصل عمده پیشگیري از انتقال بیماري هاي عفونی از جمله هپاتیت B است، بنابراین رسیدن به این هدف از طریق برنامه ریزي هاي صحیح آموزشی و بهداشتی به راحتی امکان پذیر است.

از راه های دیگر پیشگیری از این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

واکسیناسیون و ایمن سازي غیر فعال از مهم ترین راه هاي پیشگیري از این بیماري در جامعه می باشد. تزریق واکسن بر علیه این ویروس طی سه مرتبه انجام می شود و فرد تا 10 سال نسبت به این ویروس مقاوم می گردد. (در صورت بروز آنفیلاکسی یا شوک آلرژیک در دوز ابتدایی این واکسن نباید دوز بعدی تزریق شود)
از بین بردن سوزن ها و سرنگ های یک بار مصرف
استریل کردن صحیح وسایل پزشکی و دندان پزشکی
غربالگري خون و فرآورده هاي خونی
به همراه بردن لوازم شخصی به آرایشگاه
رعایت بهداشت جنسی
پیشگیری از رفتارهای پر خطر جنسی به خصوص در نوجوانان و جوانان

تشخیص هپاتیت B:

در ابتدا ذکر این نکته حائز اهمیت است که ممکن است فرد آلوده به این ویروس باشد اما هیچ تداخلی با فعالیت کبد نداشته باشد که در این صورت فرد را ناقل بیماری می نامند. فرد ناقل ممکن است پس از مدتی با مکانیسم سیستم ایمنی بدن بهبود یابد اما این بدین معنا نیست که فرد از مراجعه به پزشک امتنا کند. در گذشته اعتقاد بر اين بود كه شروع درمان بايد بر اساس شواهد سرمي يا بافت شناسي بيماري كبد باشد.

شاخص هاي سرمي، بافت شناسي كبد و سن ابتلا از عوامل موثر در شناسايي بيماران آلوده به این ویروس می باشد. فرد بیمار به منظور تشخیص دقیق ممکن است تحت آزمون های مختلفی مانند موارد زیر قرار گیرد:

شناسایی وجود عفونت در بدن فرد
شمارش گلبول های خون از جمله پلاکت ها
آزمون عملکرد کبد
شاخص های تکثیر ویروس هپاتیت B
استفاده از امواج فراصوت و سی تی اسکن جهت تشخیص آسیب کبدی

درمان هپاتیت B:

هدف درمان مبتلايان، جلوگيري از افزایش ويروس و ايجاد آسيب كبدي مي باشد که در برخی مواد ممکن است پزشک داروهای ضد ویروسی تجویز کند. ویروس مولد بیماري هپاتیت B عامل 80 درصد از سرطان کبد در جهان بوده و بر اساس طبقه بندي آژانس بین المللی تحقیقات سرطان، ویروس هپاتیت B به عنوان یک عامل سرطان زای انسانی محسوب می شود.

بنابراین در دهه هاي اخیر پیشگیري و درمان ابتلا به این بیماري، مورد توجه ویژه اي قرار گرفته است. ویروس مولد هپاتیت B جزو ویروس هاي پوشش دار بوده و از اعضاي هپادنا ویروس ها به شمار می آید ولی برخلاف سایر ویروس هاي هپاتیت انسانی، که داراي ژنوم حاوي RNA هستند، داراي DNA است. در مطالعاتی که در چند سال اخیر به منظور مهار این ویروس انجام شده است مشخص شده که مهار کننده هاي آنزیم DNA پلیمراز نقش بسیار مهمی در کنترل و درمان هپاتیت B دارند.

محققان و متخصصان این زمینه بیان داشته اند كه تمام ناقلين هپاتيت B بايد درمان شوند زیرا ممکن است این عامل به بدن افراد دیگر نیز سرایت کند و اگر فردی که این ویروس را گرفته دستگاه ایمنی قوی نداشته باشد یا مشکلات کبدی دیگری داشته باشد در معرض خطر سرطان یا حتی مرگ قرار گیرد.

ارزيابي ميزان آسيب كبدي، تصميم گيري در مورد زمان شروع درمان و پيگيري هاي دوره اي جهت وجود كارسينوم هپاتوسلولار و نيز مشاوره در مورد روش هاي جلوگيري از انتقال بيماري از جمله مواردي هستند كه در برخورد با مبتلايان هپاتيت مزمن B در نظر گرفته می شود. با انجام درمان های مناسب و جلوگيري از پيشرفت آسيب كبدي ميزان عوارض و مرگ و مير ناشي از بيماري كبدي كاهش خواهد يافت.

رفتارهای جنسی پر خطر و بهداشت جنسی:

در سال های اخیر کشورمان با تغییراتی در ارزش های سنتی مواجه بوده است که تبعات بسیاری بر زندگی افراد به ویژه جوانان در جامعه داشته است. به واسطه تغییر سطح توقع خانواده ها و تقاضاهای بالاتر از توان جوانان سن ازدواج افزایش یافته است، بدین ترتیب تنها راه صحیح برطرف کردن نیاز جنسی جوانان با محدودیت های چندانی مواجه شده است. بالا رفتن سن ازدواج به معنای به تاخیر افتادن راه برطرف کردن نیاز جنسی جوانان بوده است. انسان از سال ها پیش در زمان خاصی به سن بلوغ می رسیده و پس از آن به نیاز خود از طریق ازدواج پاسخ می داده است اما اکنون این نیاز در زمان مناسب پاسخ داده نمی شود.

با توجه به طبیعت انسان ها این نیاز همواره با اسنان بوده و خواهد بود، هیچگاه نیز کاهش نمی یابد بلکه با بروز الگوها و رفتارهای جدید این نیاز بیش از پیش ممکن است در جوان احساس شود. متاسفانه این عوامل دست در دست هم داده و باعث شده اند که در جامعه امروز رفتارهای محافظت نشده جنسی بیش از پیش افزایش یابد. طبق مطالعات انجام شده درصد کمی از جوانان 18 تا 29 سال در تمام رابطه های جنسی قبل از ازدواج خود از کاندوم استفاده کرده اند و حتی در بسیاری از موارد به دلیل حفظ بکارت دختران از رابطه ی آنال (مقعدی) استفاده می شود که بروز عفونت ها و بیماری های مقاربتی را بیش از پیش افزایش داده است.

به دلیل سنتی بودن جامعه ما نمی توان آموزش های لازم را از تمام رسانه های در دسترس انجام داد اما بنیان اساسی جامعه یعنی خانواده می تواند بهترین مکان برای آموزش افراد باشد تا از بروز بیماری هایی نظیر: ایدز و هپاتیت جلوگیری شود. گاهی سر باز زدن از اینگونه آموزش ها از طرف خانواده و افراد مسئول ممکن است باعث زنجیره ای از آلودگی در جامعه شود که پس از خود فرد سایر افراد جامعه را نیز در بر می گیرد.

برای درک بهتر این موضوع فردی را تصور کنید که به یکی از این عوامل بیماری زا با اظلاع قبلی یا بدون اطلاع آلوده باشد و با فرد سالم ارتباط جنسی برقرار کند لذا فرد سالم آلوده می شود و این آلودگی می تواند به افراد دیگر نیز انتقال پیدا کند، به همین صورت یک تصاعد عددی ساده از راس هرم به وجود می آید که ممکن است حتی هزار نفر را شاخه های پایین تر درگیر کند. بنابر مطالب ذکر شده بهتر است خانواده ها فقط به آموزش فرزندانشان در مدرسه اکتفا نکنند و خود نیز دست به کار شوند.

طب سنتی و هپاتیت:

در بررسی های انجام شده طب سنتی نسخه هایی که برای این بیماری ارائه می کند بیشتر به تصفیه کبد توجه دارد که طب نوین نیز در این زمینه همین نظر را دارد. اما باید به یاد داشته باشیم که نسخه های طب سنتی همیشه نمی تواند از بروز این بیماری جلوگیری کند یا این بیماری را درمان کند زیرا سیستم ایمنی افراد متفاوت می باشد و همانطور که در ابتدا بیان شد ممکن است فردی حتی بدون نیاز به درمان دارویی نیز تحت تاثیر عملکرد سیستم ایمنی بهبود یابد یا فردی با سیستم ایمنی کمی ضعیف تر با نسخه های طب سنتی کاملا درمان شود.

از این رو نسخه های طب سنتی در جهت پیشگیری از این بیماری بسیار مفید می باشد ولی در تمامی موارد نمی تواند عامل بیماری (ویروس) را از بین ببرد. در اینجا به چند مورد از توصیه های طب سنتی می پردازیم:

گیاه خار مریم: این گیاه به طرز معجزه آسایی کبد را تصفیه می کند. ماده ی موثره ی این گیاه سیلی مارین می باشد که در طب نوین نیز در تولید داروهای کبد بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. قرص این گیاه با نام تجاری لیور گل Liver gol در داروخانه ها و فروشگاه های داروهای گیاهی موجود می باشد.
شیرین بیان: این گیاه حاوی ماده ی موثره ی گلیسریزین می باشد که سطوح آنزیم های کبدی را متعادل می کند. به منظور مصرف این گیاه می توان آن را به صورت دم کرده یا پودر گیاه مخلوط با عسل استفاده کرد. البته در بانوان باردار و افراد آسیب پذیر باید تحت نظر متخصص طب سنتی مصرف شود و تمامی افراد باید از استفاده زیاد آن بپرهیزند.
زردچوبه: این گیاه دارای ماده موثره کورکومین می باشد که خواص ضد باکتری و ویروسی آن به اثبات رسیده است و تا حدودی می تواند باکتری و ویروس را از بین ببرد. این گیاه را می توانید به صورت پودر با شیر مخلوط کرده و مصرف کنید. در افرادی که مبتلا به بیماری های صفرا می باشند استفاده آن منع دارد.
زنیان: این گیاه دارای ماده موثره ی تیمول می باشد که مانند کورکومین اثر ضد ویروس و باکتریایی دارد.

منابع:

Azizi F, Hatami H, Janghorbani M. Epidemiology and control of common diseases in Iran. Tehran: Eshtiagh Publications. 2000:602-16.

Alavian SM, Hajarizadeh B, Ahmadzad-Asl M, Kabir A, Bagheri-Lankarani K. Hepatitis B Virus infection in Iran: A systematic review. Hepatitis monthly. 2008 Oct 1;8.

Berati M, Ishaqi M, Borji S. “The level of knowledge of Mashkin-dasht students in Karaj about the ways of transmission and prevention of hepatitis B”. Journal of Iran University of Medical Sciences. 2005;12(46): 249-253.

Jafari M, Ahmadzade F. Investigation of the association between the components of emotional intelligence and academic achievement in students. RJMS. 2014 Nov 15;21(125):85-93.

Mirzaie R, et al.”Studying the knowledge of dental students, nursing and midwifery students, health and paramedics of Shaheed Beheshti University of Medical Sciences about the ways of transmission and prevention of hepatitis B”. Journal of Shahid Beheshti University of Medical Sciences. 2007;12(3):112-117.

Lam W, Li Y, Liou J-Y, Dutschman GE, Cheng Y-c. Reverse transcriptase activity of hepatitis B virus (HBV) DNA polymerase within core capsid: interaction with deoxynucleoside triphosphates and antiHBV L-deoxynucleoside analog triphosphates .Molecular pharmacology. 2004;65(2):400-6.

7.Nassal M. Hepatitis B viruses: reverse transcription a different way. Virus research. 2008;134(1):235-49.

8.Gerber MA, Hadziyannis S, Vissoulis C, Schaffner F, Paronetto F, Popper H. Electron microscopy and immune electron microscopy of cytoplasmic hepatitis B antigen in hepatocytes. Am J Pathol 1974; 75(3): 489–502.

9.Fattovich G. Natural history and prognosis of hepatitis B. Semin Liver Dis 2003; 23(1): 47–58. [3] Hadziyannis SJ, Papatheodoridis GV. Hepatitis B antigen negative chronic hepatitis B natural history and treatment. Semin Liver Dis 2006; 26(2): 130–41.

10.Brunt EM. Nonalcoholic steatohepatitis: definition and pathology. Seminars in Liver Disease 2001; 21:3–16. 8. Marchesini G, Brizi M, Bianchi G, Tomassetti S, Bugianesi E, Lenzi M, et al. Nonalcoholic fatty liver disease. Diabetes 2001;50:1844-50.

11.Farahani F, Shojaei J. The attitude of college students in Tehran towards the effect ofpremarital heterosexual relationships on marital satisfaction. Womens Strategic Studies(Ketabe Zanan) 2013;16:149-88. [In Persian]

12.Azadarmaki T, Sharifi saie M, Isari M, Talebi S. The Typology of Premarital Sex Patterns in Iran. Jame Pazhuhiy Farhangi 2011; 2:1-34. [In Persian]

Mohammad K, Farahani F, Mohammadi MR, Alikhani S, Zare M, Ramezani Tehrani F, et al. Sexual risk-taking behaviors among boys aged 15-18 years in Tehran. J Adolesc Health 2007; 4: 407-14