عشقه ، داردوست (Hedera Helix)

نام فارسی: عشقه ، داردوست

نام علمی: .Hedera Helix L

نام فرانسه: Herbe de St. – Jean، L. a caute re، L. grimpant، Lierre commun

نام انگلیسی: Bentwood، Ivy

نام آلمانی: Baumefeu، Efeu

نام ایتالیایی: Verna، Edera

نام عربی: قسوس، حبل المساكين

عشقه ، گیاهی است زینتی و زیبا از تیره عشقه که به تفاوت ممکن است حالت خزنده در سطح زمین داشته و یا آن که از تکیه گاه تا ارتفاع ۲۰ متر بالا رود. در حالت اخير، به کمک ریشه های ساده و قلاب مانند خود به تکیه گاه می چسبد تا به سهولت از آن بالا رود. برگ های آن به رنگ سبز تیره چرمی، ضخیم، شفاف و همیشه سبز است به طوری که حتی در زمستان نیز بر روی شاخه های گیاه باقی می ماند.

شکل ظاهری برگ های عشقه بر دو نوع متفاوت است به نحوی که برگ های کلی گیاه، پھنکی مرکب از ۵ لوب زاویه دار با ظاهر مشخص ولی برگ های واقع بر روی شاخه های گل دار آن، ظاهر ساده یا با کناره موج دار، نوک تیز و باریک در دو انتها دارند. زمان گل دادن آن پاییز است. میوه آن نیز در زمستان می رسد.

گل های عشقه رنگ مایل به سبز داشته، به صورت گل آذین چتر ساده، مجتمع می گردند. میوه اش به صورت سته گوشت دار، به بزرگی یک نخود کوچک و به رنگ بنفش مایل به سبز است ولی پس از رسیدن کامل، رنگ سیاه مایل به آبی پیدا می کند. در داخل میوه آن، ۳ تا ۵ دانه جای دارد.

از اختصاصات دیگر گیاه عشقه آن است که اگر تکیه گاه آن به علتی از بین برود، با تغییر شکلی که پیدا می کند به صورت یک درخت کوچک، با ساقه راست در می آید. بررسی های مختلف نشان داده است که عشقه متجاوز از چهار قرن عمر می کند. نمونه ای از آن در ایتالیا وجود دارد که عمر آن به ۱۰ قرن رسیده است عشقه در نواحی غربی اروپا تا سرحد روسیه فراوان دیده می شود. در قفقاز، ارمنستان، ایران و لبنان نیز گسترش دارد.

زنبور عسل، علاقه مفرط به این درخت نشان می دهد زیرا نوش بسیار مرغوب به رنگ زرد مایل به سبز از آن به دست می آورد. از ساقه های مسن این گیاه، گاهی خودبه خود و یا براثر ایجاد شکاف، گم رزینی خارج می گردد که مانند میوه و برگ عشقه، دارای یک ماده سمی به نام هه درين (He de rine) است.

این گم رزین، ماده ای است تیره رنگ که ترکیب شیمیایی آن، در قطعات مختلف ترشح شده از گیاه، متفاوت است مانند آن که بعضی قطعات آن دارای ماده رزینی خالص، برخی دیگر منحصرا دارای ماده صمغی و تعدادی نیز دارای مخلوطی از دو ماده صمغی و رزینی می باشند.

تاریخچه عشقه

درخت عشقه، از زمان های قدیم مورد توجه مردم بوده و از آن به عنوان یک گیاه زینتی و دارویی نگه داری می شده است. ضمنا چون برگ های همیشه سبز دارد، آن را سمبل بقاء می دانسته اند. عشقه از زمان دیوسکورید (قرن اول میلادی) مورد استفاده درمانی قرار می گرفته است به طوری که این دانشمند، خیسانده گل های آن را در نوشیدنی، برای رفع دیسانتری و برگ های آن را برای مداوای بیماری های طحال و غیره مفید می دانسته است.

در طی قرون مختلف، استفاده های درمانی متعدد از آن به عمل می آمده مانند آن که در قرون وسطی، برگ آن به مصارف عدیده ای نظير، رفع اخلاط خونی، آب آوردن انساج، بیماری های طحال، سردرد، زردی، تاخیر و یا قطع حالت قاعدگی در زنان جوان، بی خوابی، بیماری های پوست، و ریشه و شیره گیاه، هر یک به مصارف متفاوت می رسیده است. تدریجا استفاده از آن، در زمان های بعد به علت مسمومیتی که به وجود می آورد، کاهش کلی پیدا نمود به طوری که حتی امروزه نیز کم تر به مصارف درمانی می رسد.

مسمومیت با عشقه

مسمومیت از عشقه به دفعات برای اطفال پیش آمده است. مصرف آن در پرندگان و حیوانات مختلف، باعث ایجاد مسمومیت می گردد. مقادیر زیاد آن، موجبات مسمومیت شدید و حتی مرگ را فراهم می سازد. برگ عشقه مانند میوه آن، دارای سمیت است زیرا در هر دو، هه درین، وجود دارد.

عوارض مسمومیت از عشقه، عبارت از استفراغ، اسهال، پیدایش ضایعاتی در دستگاه هضم، احتقان مننژها و غیره است. طبق عقیده Joanine ، پیدایش استفراغ و حالت اسهالی، به علت تاثير هه درین است که در حیوانات خون گرم، اثر سمی شدید ظاهر می کند. عوارض عصبی حاصل از مصرف زیاد آن، مربوط به ماده دیگری از گیاه می باشد که هنوز به خوبی شناخته نشده است.

برای رفع مسمومیت، مصرف مواد قی آور، شیر، مواد نرم کننده و ترکیبات تریاک دار توصیه شده است. در بعضی اشخاص، تماس جوانه های گیاه با پوست بدن، ایجاد تحریکات جلدی می نماید ولی امروزه با توجه دقیق به پوشش جوانه ها، پیدایش این حالت را مربوط به تاثیر مکانیکی تارهای ۷-۸ قسمتی و ستاره ای شکل جوانه ها می دانند که سطح بشره آن را می پوشاند.

ترکیبات شیمیایی عشقه

میوه و برگ عشقه دارای گلوکزیدهای مختلفی است که مهم ترین آن ها هه درین (hé de rine) است. این گلوکزید بر اثر هیدرولیز، تبدیل به هه دريدين (hé de ridine) و رامنوز می شود. در میوه و برگ گیاه، علاوه بر گلوکزیدهای مذکور، موادی نظیر تانن، اسيدهه دریک (ac. hé de rique)، مواد چرب، کلسترین، اسیدکلروژنیک (ac. chloroge nique)، اسید فرمیک، اسید مالیک. هم چنین پکتین و اینوزیت نیز یافت می شود.

اسیدکلروژنیک (Ac. chloroge nique)، به فرمول C_۱۶H_۱۸O_۹ و به وزن ملکولی ۳۵۴.۳۰ است و عامل مهم در متابولیسم گیاهی به حساب می آید. این اسید از دانه سبز قهوه نیز توسط Freudenberg استخراج شده است.

ایزومرهای این اسید، مانند اسید ایزوکلروژنیک (Acide isochloroge nque) و اسید نئوکلروژنیک (Acide neochloroge nique)، در برگ، میوه و بافت های مختلف گیاهان دو لپه وجود دارد. سنتز اسید کلروژنیک توسط Panizzi و همکارانش صورت گرفته است.

اسید کلروژنیک با ۱/۲ آب تبلور، به صورت بلوری های سوزنی شکل به دست می آید. در گرمای ۱۱۰ درجه، آب تبلور را از دست می دهد و انیدر می شود. نقطه ذوب آب در گرمای ۲۰۸ درجه می باشد. در آب ۲۵ درجه به مقدار ۴ درصد ولی در آب خیلی گرم، به مقادیر بیشتر حل می گردد. اگر با اسید کلریدریک رقیق حرارت داده شود، ایجاد اسید کافئیک می کند.

خواص درمانی عشقه

چون میوه، برگ و قسمت های مختلف عشقه دارای ماده سمی هه درین است، از این جهت مصرف آن ها باید در نهایت دقت و احتیاط صورت گیرد و حتی از آن ها جز برای استعمال خارج، استفاده به عمل نیاید. از برگ عشقه، سابق به عنوان قاعده آور استفاده به عمل می آمده است.

Hegi و H. Schultz (در سال ۱۹۲۹)، برعکس مصرف آن را در طب عوام برای جلو گیری از خون روی رحمی (خون روی در فواصل قاعدگی) تایید نموده و علت این اختلاف را نیز چنین بیان داشته اند که هه درین به مقادیر کم، موجبات فراخ شدن عروق خونی را فراهم می آورد (باز شدن قاعدگی) در حالی که مقادیر زیاد آن، باعث تنگ شدن مجاری عروق و کندی ضربات نبض و قلب می گردد.

میوه عشقه ، دارای هه درین زیادتر و اثر مسهلی و قی آور شدیدتر است. به علاوه اثر معرق دارد ولی چون سمیت آن بیشتر از برگ گیاه است. همواره موجبات بروز خطر را فراهم آورده است. به طور خلاصه مصرف اعضای گیاه به علت سمیتی که دارند باید در نهایت احتیاط صورت گیرد. مصرف ۱۰ تا ۱۲ ميوه عشقه ایجاد حالت مسهلی شدید می کند. از گم رزین این گیاه، در گذشته به عنوان قاعده آور استفاده به عمل می آمده است.

برگ عشقه اثر صفرابر، تصفیه کننده خون و خلط آور دارد و از آن در درمان سیاه سرفه (L.Binet)، التهاب نای، برونشیت های مزمن، رماتیسم و نقرس، دفع رسوبات صفراوی، ترشحات مهبلی (ترشحات زنانگی) و پایین آوردن فشار خون می توان با رعایت نهایت احتیاط (مانند سایر اعضای گیاه) استفاده کرد.

در استعمال خارج آن را در تسکین درد و درمان سلولیت (Cellulite) موثر ذکر نموده اند. استفاده از عشقه برای استعمال خارج، بیش از مصارف داخلی آن معمول بوده است به طوری که از زمان های گذشته آن را برای رفع التهاب های سطحی پوست بدن و التيام زخم ها به كار می برده اند.

Dr. H. Leclerc، استعمال آن را در رفع دردهای عصبی و رماتیسمی توصیه نموده است. قرار دادن برگ له شده آن بر روی پستان، باعث رفع انسداد و تجمع شیر و از بین رفتن ناراحتی ها مربوط به آن می گردد. ضمنا اگر بر روی زخم های صعب العلاج مخصوصا زخم های ساق پا اثر داده شود، موجبات بهبود و التیام آن ها را فراهم می آورد. در رفع بیماری های مختلف پوست بدن، بادسرخ و کچلی نیز موثر است.

در استعمال خارج معمولا لوسیون حاصل از جوشانده برگ عشقه و یا له شده آن، به صورت ضماد برای قرار دادن بر روی زخم، مورد استفاده قرار می گیرد. برگ تازه عشقه اگر بر روی محل سوختگی پوست بدن و قسمت ملتهب در باد سرخ قرار گیرد، درد را تسکین داده التهاب را کم می کند. از خیساندن برگ عشقه به مدت طولانی در سرکه قوی، محلولی به دست می آید که اگر در محل زگیل و میخچه اثر داده شود و این عمل نیز مدتی ادامه یابد، آن ها را از بین می برد.

Dr. H. Leclerc، با تجارب ممتد خود به این نتیجه رسید که عشقه در استعمال خارج، دارای اثر قطعی در تعدیل حساسیت اعصاب سطحی بدن است. به کار بردن آن در رماتیسم، ورم اعصاب و دردهای عصبی، موجب کم شدن درد می گردد.

از گم رزین عشقه نیز در استعمال خارج، جهت رفع کچلی و از بین بردن طفیلی های پوست سر استفاده به عمل می آید. در هومئوتراپی (Homoeothe rapie)، استفاده از عشقه برای درمان راشیتیسم، نزله بینی، سینوزیت، برخی اختلالات مغزی و درمان بیماری های رماتیسمی پیشنهاد شده است.

صور دارویی عشقه

دم کرده یا جوشانده ۴ تا ۶گرم برگ در یک لیتر آب – دم کرده یا جوشانده ۴ تا ۸ گرم میوه در یک لیتر آب – گرد برگ به مقدار ۱ تا ۲ گرم مخلوط در عسل یا قند و یا در یک محلول – گرد میوه به مقدار ۰.۵۰ تا ۱.۵ گرم مخلوط در عسل یا قند و یا در یک محلول.

پزشکان متخصص در فيتوتراپی، مصرف الكلاتور چوب عشقه (۱۰ گرم در هر ۱۰۰ میلی لیتر) را به مقدار ۴ – ۵ قطره و حداکثر ۵ مرتبه در روز، جهت درمان سرفه، مخصوصا در سیاه سرفه توصیه نموده اند. در استعمال خارج، جوشانده ۲ تا ۴ مشت برگ گیاه در یک لیتر آب برای تهیه لوسیون، کمپرس و غیره به کار می رود و اثر تسکین دهنده و تقویت کننده پوست ظاهر می سازد.

پماد آرام کننده درد و ضد رماتیسم

از این پماد باید به صورت مالش دادن در محل دردناک، استفاده شود مگر آن که عضو مورد نظر دارای حالت التهابی با احساس فشار باشد که در مورد اخیر باید جوشانده گیاه و یا ضماد برگ آن به کار رود. برای رفع حالت التهاب و تجمع شیر در پستان و هم چنین بهبود زخم های غانقرایائی، برگ های تازه عشقه را له کرده، گرد زغال یا قند و دارچین خرد شده بدان می افزایند و سپس در محل دردناک یا بر روی زخم قرار می دهند.

برای معالجه کچلی، یک مشت برگ عشقه را در یک لیتر سرکه خیسانده، محلول حاصل را بر روی پوست سر به مدت ۵ تا ۱۰ شب، هنگام خواب تاثیر می دهند.

از مصارف غیر درمانی عشقه این است که پارچه های تیره رنگ اگر در جوشانده برگ عشقه شسته شود، به خوبی تمیز می گردد و حالت تازه پیدا می کند.

محل رویش ‌عشقه

نواحی غربی ایران، کردستان: شاهو. به علاوه پرورش می یابد.