سکته قلبی

بيماري هاي قلبي عروقي (سکته)

بيماري هاي قلبي عروقي جزء اولين علل مرگ و مير در دنيا محسوب مي شوند، به نحوي كه بر اساس آمار سازمان جهاني بهداشت در سال ٢٠١٢ حدود 5/17 ميليون نفر در جهان به علت بيماري هاي قلبي عروقي از دنيا رفته اند. بالغ بر ٨٠ درصد از موارد مرگ و مير ناشي از اين بيماري ها در كشورهاي در حال توسعه به وقوع مي پيوندد. با همين روند پيش بيني مي شود كه تعداد مرگ و مير به علت بيماري هاي قلبي و سكته در سال ٢٠٣٠ به ٣/٢٣ ميليون نفر برسد. در كشور ايران ميزان بروز بيماري هاي قلبي عروقي در حال افزايش است و اولين علت مرگ و مير در افراد بالاي ٣٥ سال مي باشد.

متاسفانه در سال هاي اخير هم سن بروز اين بيماري ها كاهش يافته است. بیماري قلبی عروقی اولین و مهم ترین علت مرگ و میر در سراسر جهان می باشد، به طوري که در سال 2012، هفده و نیم میلیون نفر جان خود را در اثر این نوع از بیماري ها از دست دادند. بیش از 80 درصد مرگ و میر زیر 70 سال جهان ناشی از بیماري هاي قلبی عروقی می باشد که سه چهارم آن در کشورهاي در حال توسعه رخ می دهد. بیشتر این مرگ ها قابل پیشگیري بوده و با کنترل رفتارهاي پرمخاطره نظیر ترك مصرف تنباکو، جلوگیري از چاقی، استفاده از الگوي تغذیه اي سرشار از فیبر و میوه جات، کم کردن غذاهاي آماده و نیز دوري جستن از کم تحرکی و عدم مصرف الکل میزان این مرگ ها را به حداقل رسانید.

بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی در کشور ایران 3/41 درصد کل مرگ هاي سال 2005 ناشی از بیماريهاي قلبی عروقی بوده و پیش بینی می شود تا سال2030 این میزان در ایران به 8/44 درصد برسد که از میانگین جهانی که ذکر شد بالاتر است. بر طبق آمار سال ٢٠٠٩ آمريکا، ساليانه حدود ٥١ ميليون و ١٠٠ هزار مرگ در جهان رخ مي دهد که از اين تعداد حدود ١٢ ميليون و ٧٧٥ هزار مورد، مرتبط با بيماري هاي قلب و عروق است. شایع ترین بیماري قلبی عروقی، بیماري هاي عروق کرونر است که به صورت ایسکمی و انفارکتوس میوکارد ظاهر می شود.

ایجاد وقفه زمانی در دریافت درمان مناسب در بیماران سکته قلبی یکی از عوامل افزایش مرگ و میر بیماران است و بقاي بیماران وابستگی شدیدي به طول زمان تشخیص تا دریافت درمان دارد و با افزایش میانگین زمان دریافت درمان مناسب، ریسک مرگ در بیماران با سکته قلبی حاد افزایش می یابد. در صورت کاهش زمان رسیدن بیمار به مرکز درمانی، شانس زنده ماندن بیمار افزایش می یابد. مطلوب ترین زمان ذکر شده از هنگام ورود بیمار به اورژانس تا تجویز دارو، کمتر از 30 دقیقه ذکر شده است و شروع درمان طی ساعت اول منجر به 50 درصد کاهش میزان مرگ بیماران می شود.

براي کاهش عوارض ناشی از سکته قلبی، تصمیم گیري و اطلاع به مرکز اورژانس از مهم ترین اقداماتی است که باید توسط خانواده بیمار سریع انجام شود. از همه مهم تر آماده بودن تیم اورژانس و رسیدن به موقع آنها می باشد به نظر می رسد بررسی و شناخت عوامل موثر بر فاصله زمانی بین شروع درد و شروع اقدامات درمانی در بیماران با سکته قلبی حاد می تواند ضمن نشان دادن وضعیت موجود با شناسایی و تاثیر گذاري و برخورد قانونی با عوامل تأخیري احتمالی، در جهت پیشگیري از عوارض خطرناك سکته قلبی و کاهش مرگ و میر بیماران موثر باشد.

با حذف مرگ هاي ناشي از بيماري هاي قلبي و عروقي در ايران، مي توان اميد به زندگي در بدو تولد را تا 1/23 سال افزايش داد. اين رقم براي حوادث عمدي وغيرعمدي به عنوان يكي ديگر از علل مهم مرگ در ايران، 2/17 سال است. بنابراين در مقايسه با علل اصلي مرگ در ايران، بيماري هاي قلبي – عروقي در اولويت هستند. علي رغم ارتقا و استفاده از روش هاي درماني جديد، ابتلا و مرگ و ميرسندرم كرونر حاد و سكته قلبي در ايران و كشورهاي آسيايي روند صعودي دارد.

سکته قلبی چیست؟

وقتی که جريان خون به يك يا چند رگ قلب کاهش يا قطع می شود در نتیجه خون و اکسیژن به طور کافی به بخشی از قلب نمی رسد و سكته ايجاد می شود. قلب دارای 3 رگ اصلی است که یکی از مهم‌ ترین آنها در بخش چپ قلب قرار دارد. سکته زمانی اتفاق می‌افتد که هر یک از این رگ‌ ها دچار تنگی و انسداد شوند. عامل این تنگی، پلاک‌هایی هستند که به مرور زمان بر اثر عوامل مختلف روی دیواره داخلی رگ تشکیل می‌شوند.

عوامل خطرزای بیماری های قلبی عروقی:

با شهري شدن مناطق در حال توسعه، میزان شیوع عوامل خطرساز بیماري هاي قلبی در این مناطق به سرعت در حال افزایش است، به طوري که قسمت بزرگ بار جهانی بیماري هاي قلبی در حال حاضر در کشورهاي با درآمد کم و متوسط که 80 درصد جمعیت دنیا را به خود اختصاص می دهند، روي می دهد. مطالعات نشان مي دهند كه مداخلات تغيير سبك زندگي از جمله تغيير در تغذيه، افزايش تحرك بدني و كاهش مصرف سيگار تا حدود زيادي در كاهش بيماري هاي قلبي عروقي موثر بوده است، بنابراين مي توان نتيجه گيري كرد كه علت افزايش اين بيماري ها در دنيا تغييراتي است كه در سبك زندگي شامل تغذيه، تحرك بدني و استعمال دخانيات ايجاد شده است.

پرفشاری خون، چربی بالای خون، دیابت، چربی دور شکم، سیگار، سبک زندگی ناسالم و عوامل روانی اجتماعی در بیش از 90 درصد موارد عامل بیماری های عروق کرونری معرفی شده اند. به طور كلي سبك زندگي نامناسب مي تواند خطر ابتلا به بيماري هاي قلبي عروقي را افزايش دهد. سبک زندگی شامل رفتارهایی مانند عادات غذایی، خواب و استراحت، فعالیت بدنی و ورزش، کنترل وزن، ایمن سازی در مقابل بیماری، سازگاری با استرس و توانایی استفاده از حمایت های خانواده و جامعه است. عوامل خطر ايجاد كننده بيماري هاي قلبي به دو دسته مهم تقسيم مي شوند:

قابل تعديل
غير قابل تعديل

استعمال دخانيات، مصرف الكل، كم تحركي، رژيم غذايي نامناسب، از عوامل خطر قابل تعديل يا عوامل خطر رفتاري ايجاد كننده بيماري هاي قلبي عروقي به حساب مي آيند. تخمين زده مي شود كه كاهش عوامل خطر مي تواند به ميزان٧٠ درصد از بروز اين بيماري ها جلوگيري نمايد. بر اساس گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در كشور ٩/٢٩ درصد از مردان و ٤/٢٩ درصد زنان حداقل ٣ عامل از عوامل خطر ساز كه باعث بروز بيماري هاي قلبي عروقي مي شوند را دارا هستند. عواملی مانند: اضطراب، افسردگی نیز تاثیر بسیاری در این بیماری ها دارند.

سيستم قلبي عروقي از سيستم هاي حساس بدن مي باشد که تغييرات محيطي و هيجان های مختلف مانند: اضطراب، ترس، خشم و شادي به سرعت سبب تغيير در تعداد ضربان قلب و فشارخون مي شود. افسردگي و اضطراب، هر دو از موارد بسيار شايع در جمعيت عمومي می باشند که با افزايش خطر انفارکتوس حاد ميوکارد رابطه مستقیم دارند. همچنین خطر عود بيماري قلبي عروقي پس از سکته قلبي را افزايش مي دهند و اين دو، پيشگويي کننده مرگ ومير و عود مجدد حوادث کرونري هستند. اضطراب تا ماه ها پس از سکته قلبي مي تواند باقي بماند. نه تنها جزء عوامل به وجود آورنده انفاركتوس ميوكارد مي باشد بلكه داراي تأثير منفي در بهبودي اين بيماري مي باشد.

افسردگي و اضطراب بر ضربان قلب، فشارخون، زمان لخته و انعقاد خون اثر گذاشته و باعث افزايش ترشح کورتيزول و آدرنالين مي شوند و در متابوليسم بدن ايجاد اختلال مي نمايند. بيماري هاي قلبي عروقي علاوه بر مرگ و مير، گرفتاري هاي فردي، خانوادگي، اجتماعي، اقتصادي و اضطراب بسياري با خود به همراه داشته و همواره براي مبتلايان به آن تهديدکننده و خطرزا به شمار مي روند.

برای مقابله با این عوامل می توانید توصیه های زیر را انجام دهید:

رژيم غذايی سالم داشته باشید: روزانه حداقل 1 وعده میوه و سبزی مصرف کنید و از چربی های اشباع اجتناب کنید.
از مصرف غذا های فرآوری شده که حاوی مقدار زيادی نمك هستند بپرهیزید.
فعالیت بدنی بیشتری داشته باشید: حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسط در روز به پیشگیری از حمله های قلبی و سكته های مغزی کمك می کند.
از مصرف دخانیات اجتناب کنید: يك سال بعد از ترک سیگار خطر بیماری های عروق کرونر قلب نصف خواهد شد و با گذشت زمان به وضعیت طبیعی می رسد.
وزن مطلوب داشته باشید: کاهش وزن خصوصا همراه با کاهش نمك مصرفی منجر به پايین آمدن فشارخون می شود. فشار خون بالا عامل خطر شماره يك سكته مغزی و از عوامل مهم نیمی از بیماری های قلبی و سكته مغزی است .

سکته قلبی در زمان بارداری:

میزان بروز سکته قلبی در دوران حاملگی 6 مورد در هر صد هزار تولد است که در سه ماهه سوم شایع تر است. میزان مرگ و میر مادر 19-37 درصد و جنین13-9 درصد ذکر شده است. عوامل خطر بروز سکته قلبی در دوران بارداری شامل: سن بالا 35 سال مادر، پرفشاری خون، دیابت، مصرف دخانیات، پره اکالمپسی، عفونت ها و ترومبوفیلی می باشد. از طرفی حاملگی از عوامل مساعدکننده برای Dissection کرونر می باشد. البته باید توجه داشت که سکته قلبی در حاملگی نادر می باشد.

علائم و پیش آگهی سکته قلبی:

درد قفسه سینه با ویژگی های ذکر شده: دردی که بیش از 11دقیقه ادامه می یابد، درد با استراحت و مصرف دارو بهتر نمی شود، درد ممكن است به بازوها (بازوی راست)، شانه، گردن، پشت يا فك منتشر شود
تعريق، پوست سرد، صورت رنگ پريده
افزايش يا کاهش خون
کم يا زياد شدن ضربان قلب
تنگی نفس
اضطراب زياد
استفراغ، سكسكه
ضعف شديد، غش کردن

از یک سو، الگوی زندگی جامعه ایرانی برای بیماری های قلبی و عروقی خطرساز است. از سوی دیگر، بیماری های قلبی و عروقی علاوه بر مرگ و میر بالا، هزینه هنگفتی را بر نظام های بهداشتی درمانی کشورها تحمیل می کند، به طوری که در حال حاضر بیش از نیمی از بودجه بهداشتی و درمانی دولت صرف هزینه های ناشی از بیماری های قلبی و عروقی می شود. علاوه بر این، افراد مبتلا به سکته قلبی بیشتر در سنین 35-65 سالگی قراردارند، یعنی سنی که بازوی کار جامعه محسوب می شوند و حضور نداشتن آنان می تواند ضایعه جبران ناپذیری بر جامعه وارد آورد.

بنابراین، الزام است که این افراد فعالیت های خود مراقبتی و آموزش های لازم در مورد تغییر سبک زندگی را بیاموزند. بررسی وضعيت سلامت عمومی بيماران مبتلا به سکته قلبی با توجه به افزايش روز افزون اين بيماری و اثرات آن بر کل شيوه زندگی بيمار و خانواده وی، اهميت بسياری دارد. فردی که دچار اين بيماری شده است ممکن است دچار تغييرات کامل در روابط خانوادگی، کار، ارزش ها، توانايی جسمی و اجتماعی و همچنين توانايی مراقبت از خود گشته و به نوعی سلامت عمومی وی دچار تزلزل شود. با توجه به تغييراتی که در روند جاری زندگی افراد پس از سکته قلبی رخ می دهد، علائم افسردگی و اضطراب بين بيماران پس از سکته قلبی بسيار شايع است و می تواند اثرات منفی بر پيش آگهی اين بيماری داشته باشد. هر چند ارتباط بين سکته قلبی و وضعيت سلامت عمومی خصوصا افسردگی و اضطراب میتواند دو سويه باشد.

تشخیص و درمان سکته قلبی:

آزمون های زیر در تشخیص بروز سکته قلبی بسیار موثر می باشند:

اکوکاردیوگرافی
نوار قلب
آنژیوگرافی قلب
ونتیکولوگرافی هسته ای

روش های درمان سکته قلبی:

استفاده از دارو برایدرمان سکته قلبی: استفاده از داروهایی که از طریق رگ به بیمار تزریق شده و عملکردش از بین بردن لخته داخل رگ قلب است. در مراحل اولیه بعد از بروز سكته قلبی، مهمترین درمان اولیه، دادن داروهایی است كه باعث از بین بردن و حل شدن لخته خون می گردد كه در بعضی مواقع، این عمل قبل از اینكه فرد به بیمارستان برسد شروع می شود. گرچه ممكن است عجیب به نظر برسد، اما جویدن یك قرص آسپرین می تواند راه خوبی برای شروع روند حل شدن لخته باشد. آسپرین از طریق مخاط دهان جذب شده و فوراً شروع به رقیق كردن خون می كند. دارو های بتا بلوكر نیز باعث بلوك شدن و جلوگیری از اثر هورمون آدرنالین بر روی گیرنده هایی كه در قلب و رگ های خونی وجود دارد می شوند، سبب كاهش خطر بروز یك سكته قلبی دیگر در فرد می گردند.

استفاده از آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی در درمان سکته قلبی: در برخی از مراکز درمانی تسهیلات جهت آنژیوگرافی و پلاستی بیمار و باز کردن رگ دچار گرفتگی وجود دارد. پس از انجام آنژیوگرافی عروق کرونر و یافتن محل ‏تنگی سرخرگی، در صورت مناسب بودن این ضایعه آنژیوپلاستی انجام می شود که بالون آنژیوپلاستی از ‏طریق کانتر وارد سرخرگ شده و در محل تنگی باز می شود. به این وسیله تنگی شریان باز ‏می شود.

طب سنتی و سکته قلبی:

به طور کل در طب سنتی قلب را اشرف بدن می نامند. مداخلات در باب بیماران مبتلا به بیماری های قلبی به 5 دسته تقسیم شده است:

تدابیر غذایی: در این دسته رژیم درمانی اشاره شده است و به خوردن مواد غذایی نظیر: زنجفیل، سیر، چای سبز، خیار، گزنه، ما اللحم، زرده تخم مرغ، حریره بادام، گوشت پرندگان کوچک جثه مانند بلدرچین، نان گندم برشته، فالوده سیب، مربای به و… .
توجه به حالات روحی و نفسانی بیمار: این قسمت در طب نوین هم موجود بوده و در قسمت های قبل توضیح داده شد.
رایحه درمانی: از این طریق به عقیده ی حکیمان می توان دارو را به سرعت به سیستم قلب و عروق رساند. همچنین استفاده از روش هایی مانند ماساژ به همراه روغن های مناسب و خشبو توصیه شده است.
کنترل نارسایی قلب به وسیله استفراغات: در طب سنتی این روش به عنوان روش خروج مواد زائد و کاهش فشار بر قلب استفاده شده است.
اصلاح مزاج: در این روش به بیماران سرد مزاج داروی گرم می دهند و برعکس، به نحوی مزاج فرد اصلاح می شود.

ائمه معصومین نیز دستوراتی به منظور حفظ سلامت قلب داشته اند:

بوی خوش: استشمام عطریات گیاهان قلب را محکم می کند.
میوه به: خوردن میوه به ٬ قلب را هوشیارو قوی می کند.
میوه سیب درختی: خوردن سیب درختی داروی موثر درمان قلب و شستشو دهنده قلب از رسوبات
سرکه: خوردن سرکه قلب را زنده و با نشاط می کند.
شام خوردن: تغذیه شام حتی یک لقمه عروق قلب را محکم می کند.
میوه انار: مصرف انارشیرین قلب را زنده می کند .

منابع:

Mohammadpour R, Khanali F, Yazdani J, Mahmoodi M, Khosravi A. Estimating potential gain in life expectancy by eliminating causes of death in Iran. J Mazandaran Univ Med Sci 2014; 24(112): 89-95 (Persian).

Ahmadi A, Khaledifar A, Sajjadi H, Soori H. Relationship between risk factors and inhospital mortality due to myocardial infarction by educational level: a national prospective study in Iran. Int J Equity Health 2014; 13(1): 116.

Ahmadi A, Soori H, Sajjadi H. Modeling of in hospital mortality determinants in myocardial infarction patients, with and without type 2 diabetes, undergoing pharmacoinvasive strategy: the first national report using two approaches in Iran. Diabetes Res Clin Pract 2015; 108(2): 216-222.

Jeff C. Huffmana,c, , Felicia A. Smitha,c, Mark A. Blaisa,c, James L. Januzzib,c, Gregory L. Fricchione. Anxiety, independent of depressive symptoms, is associated with inhospital cardiac complications after acute myocardial infarction. Journal of Psychosomatic Research. 2008; 65: 557–63

Abedini A, Akbari H. Comparison of different methods of education on reducing the anxiety of patients with myocardial infarction. Iran J Nurs 2012;24(74): 36-44.

Gustad LT, Laugsand LE, Janszky I, Dalen H, Bjerkeset O. Symptoms of anxiety and depression and risk of acute myocardial infarction: the hunt 2 study. Euro Heart J 2014; 35(21): 1394–403.

Bour A, Rasquin S, Aben I, Strik J, Boreas A, Crijns H, et al. The symptomatology of post‐stroke depression: comparison of stroke and myocardial infarction patients. Int J Geriatric Psychiatry 2009;24(10): 1134-42

Folsom, A.R., Yamagishi, K., Hozawa, A. and Chambless, L.E., 2009. Absolute And Attributable Risks Of Heart Failure Incidence In Relation To Optimal Risk Factorsclinical PERSPECTIVE. Circulation: Heart Failure, 2, pp. 11-17.

Chase D, Roderick P, Cooper K, Davies R, Quinn T, Raftery J. Using simulation to estimate the cost effectiveness of improving ambulance and thrombolysis response times after myocardial infarction. Emerg Med J 2006;23(1):67-72

Azam Khan HM. The Greatest Elixir (Exir Azam). Tehran; Research Institute for Islamic and Complementary Medicine; 2009: 267-280 . [Persian]

نشر مرکز آموزشی درمانی حضرت ولیعصر (عج) آموزش دفتر پرستاری 1395