هاماملیس (Hamamelis virginiana)

نام فارسی: هاماملیس

نام علمی: .Hamamelis virginiana L

نام فرانسه: Hamamelis de Virginie

نام انگلیسی: Snapping hazel – nutt، Witch – hazel

نام ایتالیایی: Amamelide

نام عربی: بردق الصحرا (Bordoq el sahhra)

هاماملیس درختچه ای از تیره توی به ارتفاع ۳ تا ۴ متر و مخصوص جنگل های مرطوب اتازونی، پنسیلوانیا و کاناداست. شاخه های متعدد، انحنا پذیر و برگ های ساده، خشن، منفرد، به رنگ سبز یا سبز مایل به قهوه ای و یا مایل به زرد دارد. طول برگ های آن ۱۰ تا ۱۲ سانتی متر و عرض آن ها ۷ تا ۸ سانتی متر است.

آنچه که تشخیص آن ها را آسان می سازد و مانع می شود که برگ گیاهان مختلف دیگر، به جای آن ها انتخاب گردد آن است که اولا کناره برگ هاماملیس، دندانه های موج دار با فواصل نامنظم دارد و ثانیا در نیمه پهنک آن نسبت به رگبرگ وسطی، قرینه نیست.

گل های زرد رنگ آن به صورت دسته های کوچکی، محصور در یک براکته فلس مانند سه قسمتی، در محور ساقه ظاهر می شود. هر گل آن دارای ۲ یا ۳ براکته واقع در قاعده ۴ کاسبرگ و ۴ گلبرگ باریک و مچاله شده، به رنگ زرد روشن، همراه با ۸ پرچم کوتاه است. با این اختلاف که در بین این ۸ پرچم، آن هایی که در فواصل گلبرگ ها قرار گرفته اند، زایا و بقیه عقیم هستند.

تخمدان مادگی آن، ۴ خانه و میوه اش پوشینه است. پس از رسیدن میوه نیز، دانه های درون آن با شدتی زیاد به خارج پرتاب می گردند. قسمت مورد استفاده این گیاه، برگ و پوست آن است. برگ های آن بیشتر در امریکا و پوست آن در انگلستان به مصارف دارویی می رسد. برگ هاماملیس، بوی ملایم و طعم قابض دارد. بر روی سطح فوقانی آن نیز گاهی برجستگی های کوچک (Galle) ظاهر می شود.

پوست هاماملیس به صورت قطعاتی به ابعاد مختلف در بازرگانی عرضه می شود. ضخامت آن کم و در حدود در ۰ تا ۲ میلی متر است. سطح خارجی آن به رنگ خاکستری یا خاکستری مایل به زرد و گاهی پوشیده از نوعی گلسنگ به صورت لکه های کوچک سفید رنگ است. سطح داخلی قطعات پوست هاماملیس، رنگ دار چینی مایل به گلی دارد. فاقد بو یا دارای بوی ضعیف و طعمی قابض است. طعم آن به تدریج کمی تلخ می شود.

ترکیبات شیمیایی هاماملیس

هاماملیس دارای اسید گالیک، ماده رزینی و به مقدار کم اسانس است. ماده تلخ آن، هامامه لين (hamame line) نام دارد که ترکیب درهمی از مواد رزینی با یک الكالوئيد است.

تانن هاماملیس که هاماملی تانن (hamame litanin) نامیده می شود شامل دو قسمت، یکی قابل تبلور و به نام دیگالويل هگزوز (digalloylhd xose) و قسمت دیگر آمرف است. از هیدرولیز قسمت قابل تبلور آن، تحت اثر دیاستازی به نام تان ناز، اسید گالیک و یک هكزوز حاصل می شود. از تانن هاماملیس، نوعی قند به نام هامامه لوز (hamame lose) نیز استخراج شده است.

اسانس آن، به صورت مایعی به رنگ زرد قهوه ای و دارای وزن مخصوص ۰.۹۰۰۱ در گرمای ۱۵.۵ درجه است. در الكل نیز به مقدار کم حل می شود. قسمت اعظم این اسانس را نوعی ترپن دکستروژیر تشکیل می دهد. از برگ هاماملیس در حدود ۲۰ درصد عصاره به دست می آید. خاکستر آن معادل ۶ درصد وزن کلی آن است. هاماملی تانن (Hamame litanin)، ماده ای است تلخ، به فرمول C_۲۰H_۲۰O_۱۴ و به وزن ملکولی ۴۸۴.۳۶ که از پوست گیاهان زیر استخراج شده و سنتز گردیده است:

1. .Hamamelis Virginiana L از تیره Hamamelidaceae
2. .Castanea dentata (Marsh.) Borkh از تیره Fagaceae

هاماملی تانن، به صورت بلوری های منشوری شکل در آب (حلال) به دست می آید. در گرمای ۱۴۵ – ۱۴۷ درجه نیز ذوب می شود.

هامامه لوز (Hamame lose)، نوعی قند به فرمول C_۶H_۱۲O_۶ و به وزن ملکولی ۱۸۰.۱۶ است و از تانن هاماملیس استخراج گردیده، سنتز آن توسط Novak و Sorm در سال ۱۹۶۵ صورت گرفته است.

خواص درمانی هاماملیس

فراورده های هاماملیس اثر مقوی، قابض، تنگ کننده مجاری عروق و ضد احتقان دارند. مصرف آن ها موجب تسهیل گردش خون در سیاهرگ های و حفظ تعادل بین آن و جریان خون در سرخرگ ها می گردد. از این جهت در واریس و به طور کلی در بیماری های مربوط به عروق، نتیجه خوب می دهند. ضمنا به کار بردن آن ها، حجم برجستگی های ناحیه مقعد را در بواسیر کم می کند و درد و سنگینی را به کلی از بین می برد.

به علت اثر بند آورنده خون نیز که دارند در بیماری های مختلف مانند خون روی ها، اخلاط خونی و خون روی های رحمی (خون روی در فواصل قاعدگی) به کار می روند. با مصرف فراورده های هاماملیس، حالت احتقان و تجمع خون در عضو نیز از بین می رود. فراورده های هاماملیس در رفع عوارض زمان یائسگی و تسکین خارش موثر می باشند.

در استعمال خارج، دم کرده برگ هاماملیس که با وارد کردن ۲۰ گرم آن در نیم لیتر آب جوش به مدت ۱۵ دقیقه به دست می آید، به حالت نیم گرم و به صورت کمپرس، از پیدایش چین در پوست صورت و گردن جلوگیری به عمل می آورد، مشروط بر آن که این عمل به مدت یک هفته در هر ماه هنگام صبح و عصر با دقت انجام گیرد.

صور دارویی هاماملیس

فراورده های هاماملیس در صورتی نتایج نیکو در مداوای بیماری ها ظاهر می کنند که به مقدار کم ولی به دفعات نزدیک به هم مانند هر ساعت و یا هر دو ساعت یک بار، مصرف شوند.

هاماملیس به صورت عصاره روان (هر ۵۰ قطره آن یک گرم وزن دارد) به مقدار ۱۰ قطره در هر دو ساعت – تنطور به مقدار ۰.۲۰ تا یک گرم در ۲۴ ساعت – عصاره الکلی به صورت حب های ۰.۰۵ گرمی، به مقدار ۱ تا ۴ عدد در ۲۴ ساعت برای اشخاص بالغ مصرف می شود. در استعمال خارج، به صورت پماد (عصاره روان به نسبت ۱۰ درصد بالانولین انیدر) – شیاف، اوول و غیره به کار می رود.

نسخه برای درمان بواسیر

برای یک حب و به تعداد ۳ حب در روز.

نسخه برای رفع ناراحتی ها و خارش در بواسیر

از مجموع مواد فوق پمادی تهیه می شود که آن را برای رفع ناراحتی، به محل دردناک بواسیر می مالند.

ناسازگاری هاماملیس

عصاره روان و تنطور هاماملیس غالبا همراه با هیدراستیس به مصرف می رسند و چون مخلوط آن ها، ایجاد نوعی رسوب نموده محلول حاصل کدر می گردد از این جهت برای جلوگیری از آن، باید گلیسیرین و الكل ۹۵ درجه (به حجم مساوی)، به محلول فوق اضافه نمود.

این گیاه در ایران نیست.