Guaiacum officinale

نام علمی: .Guaiacum officinale L

نام فرانسه: Gaiac, Gayac

نام آلمانی: Guajakholz, Pockenholz, Franzosenholz

نام انگلیسی: Pockwood

نام ایتالیایی: Guajaco, Legno santo

نام عربی: خشب القديسين

Guaiacum officinale درختی از تیره اسفند به ارتفاع ۸ تا ۱۰ متر و دارای ساقه ای ناهموار با رشد بسیار کم است. قطر تنه آن در بعضی نمونه ها به یک متر نیز می رسد. شاخه های آن به رنگ مایل به خاکستری و منشعب به تقسیمات دوتایی است. برگ هایش مرکب از ۲ یا ۳ زوج (به ندرت ۴ زوج) برگچه بیضوی بی کرک، به وضع متقابل با یکدیگر و به رنگ سبز روشن می باشد. گل هایی آبی رنگ، مجتمع در قسمت های انتهایی شاخه ها، مرکب از ۶ کاسبرگ به هم پیوسته، ۵ گلبرگ و ۱۰ پرچم دراز تر از مادگی دارد. میوه اش پوشینه مانند، به رنگ زرد مایل به قرمز و مجموعا دارای دو خانه محتوی دانه های بیضوی است.

این درخت در آنتیل، و نواحی شمالی امریکای جنوبی مانند ونزوئلا و کلمبیا می روید. گونه دیگری از آن به نام .Guaiacum sanctum L نیز وجود دارد که در فلوریدا و جزایر باهاما می روید و مانند گیاه قبلی به مصارف مشابه می رسد.

قسمت مورد استفاده گیاهان Guaiacum چوب و رزینی است که از قطعات چوب آن ها به دست آمده به نام رزینگایاک (Resinc de Guaiac)، در گذشته به فراوانی در معرض استفاده قرار می گرفته است. چوب گایاک (Bois de Guaiac)، به صورت قطعات نسبتا بزرگ و یا رنده شده در معرض استفاده قرار می گیرد. از نظر تشریحی، دو قسمت متمایز به شرح زیر در قطعات بزرگ چوب گایاک تشخیص داده می شود:

قلب چوب (قسمت مرکزی چوب)، رنگ قهوه ای جلاپذیر داشته، سخت و با مقاومت است و قسمت مورد استفاده چوب نیز از نظر دارا بودن ماده رزینی به حساب می آید.
چوب قسمت های سطحی (Aubier) که اطراف قلب چوب را از خارج فرا می گیرد (در برش عرضی ساقه گیاه، آن قسمت از چوب که در نواحی سطحی و مجاور پوست قرار دارد، Aubier نامیده می شود). چوب ناحیه سطحی، برخلاف قلب چوب، دارای مقاومت کم و رنگ زرد چرک است.

چوب گایاک

چوب گایاک بسیار سخت و دارای وزنی سنگین تر از آب است. بوی آن ملایم و نسبتا مطبوع ولی طعمش در ناحیه قلب چوب، تلخ و کمی تحریک کننده و معطر است. قطعات چوب گایاک، رنگ مایل به سبز دارند ولی اگر به صورت گرد در آیند، رنگ زرد پیدا نموده، تحت اثر هوا و نور، سبز رنگ می شوند. رزین گایاک به طرق مختلف زیر از چوب آن به دست می آید:

سوراخ های عمیقی در تنه درخت تا ناحیه قلب چوب ایجاد می نمایند تا از این سوراخ ها در طی مدت نسبتا طولانی، رزین گایاک به حالت طبیعی خارج گردد. این نوع رزین که مرغوب تر از سایر انواع می باشد در بازار تجارت نادر است.
قطعات کوچک چوب را در آب شور می جوشانند و رزین خارج شده را که در سطح آب قرار می گیرد، جمع آوری می کنند.
در قطعات نسبتا بزرگ تنه درخت، سوراخ هایی ایجاد کرده آن ها را در معرض گرمای خورشید قرار می دهند و رزین خارج شده را جمع آوری می کنند.
قطعات چوب گایاک را در الکل ۹۰ درجه قرار می دهند و سپس رزین آنرا جدا کرده به خوبی با آب می شویند.

رزین گایاک در بازار تجارت به صورت قطعات نامنظم و به رنگ قهوه ای یا قهوه ای مایل به سبز و پوشیده از غباری به رنگ تقریبا زرد و همراه با خرده های چوب، در معرض استفاده قرار می گیرد. رزین گایاک در گرمای ۸۵ – ۹۰ درجه ذوب می شود. در الکل، کلروفرم، کرئوزوت، اتر، اسید نیتریک و محلولات قلیایی حل می شود اما در آب حل نمی گردد. انحلال آن در بنزن به مقادیر بسیار جزئی است. بوی آن شبیه بوی بنژوئن و وانیل و طعمش ابتدا نامحسوس و سپس تند است.

ترکیبات شیمیایی Guaiacum

رزین گایاک دارای اسید گایاکونیک آلفا و بتا (ac. gaiaconique) به مقدار ۷۰ درصد (نوع بتا، قابل تبلور ولی نوع آلفا، آمرف است). اسید گایارتیک (ac. gai are tique)،(اسید گایاسیک ac. guai acique) به مقدار ۱۱.۲۵ درصد، اسید گایاسینیک، نوعی ساپونین، ماده زرد رنگی به نام زرد گایاک (Jaune de gaiac)، وانیلین و غیره است.

اسید گایارتیک (guaiaretic acid، اسید گایاسیک guaiacic acid)، به فرمول C_۲۰H_۲۴O_۴ و به وزن مولکولی ۳۲۸.۳۹ است. از رزین گایاک حاصل از G. officinale یا .G. sanctum L به دست می آید. اسید گایارتیک به صورت ورقه های کوچک مسطح در اتانول متبلور می گردد. در گرمای ۱۰۰ – ۱۰۱ درجه ذوب می شود. هر گرم آن در کم تر از ۲ میلی لیتر الکل ۹۰ درجه یا در اتر حل می گردد. در کلروفرم، اسید استیک گلاسیال و بنزن نیز به مقادیر زیاد محلول است. در محلول رقیق پتاس به خوبی حل می شود ولی در محلول سود و آمونیاک نسبتأ غير محلول می باشد.

گایاکول (Gaiacol) نخستین بار توسط Saint – clair Deville در مواد حاصل از تقطیر خشک گایاک کشف گردید. گایاکول ، به فرمول C_۷H_۸O_۲ و به وزن ملکولی ۱۲۴.۱۳ است. به مقادیر زیاد نیز درکرئوزوت که از تقطیر قطران چوب راش (.Fagus sylvatica L) تهیه می شود وجود دارد.

گایاکول، به صورت توده متبلور و به رنگ سفید یا کمی زرد است و یا آن که ممکن است بی رنگ و یا کمی مایل به رنگ زرد باشد. هر گرم آن در ۶۰ – ۷۰ میلی لیتر آب و یک میلی لیتر گلیسرول حل می شود. با الكل، کلروفرم اتر، اسانسها و اسید استیک گلاسیال، قابلیت انحلال دارد. در اتر دو پترول ، به مقادیر جزئی محلول است.

از نظر درمانی اثر خلط آور دارد. از املاح آن، کربنات گایا کول، (دوئوتال Duotal)، به فرمول C_۱۵H_۱۴O_۵ بنزوات گایاکول (بنزوسول Benzosol)، به فرمول C_۱۴H_۱۲O_۳ و فسفات گایاکول به فرمول C_۲۱H_۲۱O_۷P می باشد که هر سه آن ها از نظر درمانی، اثر خلط آور دارند.

خواص درمانی Guaiacum

چوب گایاک دارای اثر محرک جریان گردش خون و ترشحات غدد مولد عرق است. در گذشته به عنوان نیرو دهنده، معرق، ضد رماتیسم، رفع نقرس و مداوای سیفیلیس به کار می رفت. مصرف آن در مواقع سختی وقوع قاعدگی به منظور رفع درد و ناراحتی، نزله ششي و سل توصیه شده است. با مصرف آن، عوارضی نظیر خشکی دهان، کم شدن اشتها و به تفاوت، اسهال و یبوست پیش می آید. مصرف زیاد آن با ناراحتی های مختلف دستگاه هضم نظير التهاب و ورم معده و روده همراه است.

تنطور رزین گایاک از بهترین معرف های اکسیدازها به شمار می آید به علاوه در فرمول اليكسيردانتیفریس (E. dentifrice) وارد می گردد. از این تنطور باید معادل ۶ تا ۷ درصد عصاره خشک به دست آید.