آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۸ 
گزها ماده شیرینی هستند که در اثر نیش حشرات خاصی و یا در اثر شکانی که به برگ ها وارد می شود از گیاه به خارج تراوش می شوند و دارای انواع مختلفی هستند که از سه گروه منَها می باشند. معروفترین آنها سه نوع است به نام‌های گز علفی و گز انگبین و گز خوانسار که به سبب شباهت آنها از نظر خواص در بازار دارویی اغلب به جای یکدیگر نام برده می شود نکته ظریف تکوینی در پیدایش انگبین های گیاهی و تفاوت آن با انگبین حیوانی این است که:
الف: خداوند متعال انگبین های گیاهی را از فعالیت یک حشره کوچک بر روی شیره پرورده گیاهانی مانند گز به وجود می آورد، که از نظر خواص بیولوژیکی با طبع سرد است و برای گرم مزاجان مفید و مؤثر است.
ب: انگبین های حیوانی (عسل) حاصل فعالیت و تلاش شبانه روزی زنبور عسل از شهد گل ها و ثمرات گوناگون است که از نظر خواص بیولوژیکی با طبع گرم است و برای سردمزاجان و بلغم مزاجان مفید و موثر است.
البته عسل به شرط رعایت میزان اعتدال و مصرف مصلح آن برای گرم مزاجان نیز سودهای فراوان دارد. به علاوه تنوع در عرصه انواع عسل و محصولات آن بسیار گسترده و فراوان تر است.
۱- گز علفی
از میان گزها گز علفی ماده شیرینی است مرکب از قندهای مختلف که به فارسی «گز علفی» و «گزگزو» گفته می شود. گز علفی در اثر نیش زدن حشره به برگ و ساقه های جوان درختی از بلوط‌ها به دست می آید.
این درخت به فارسی «بلوط» و «درخت گز علفی» گفته می شود. به فرانسوی Chene a manne و chene و به انگلیسی Oak tree و Manna oak tree نامیده میشود. دو گونه از این درخت در ایران می روید این درختان از خانواده بلوط Fagaceae و نام علمی آنها یکی Quercus mannifera .Lindl و دیگری .Quercus vallonea Kotschy می باشد.
پس از وارد شدن نیش حشره، شیره درخت که همان گز علفی است به صورت مایع از برگ یا ساقه خارج می شود و در مجاورت هوا سفت و منعقد می گردد. این کار معمولا در تابستان در ماه های گرم انجام می گیرد و سحرگاه روز بعد روستاییان با تکان دادن شاخه های درخت و چیدن برگها، گز علفی را از آنها جدا می نمایند.
به همین علت این گزها اغلب با برگ و سرشاخه خرد شده مخلوط است و به رنگ سبز علفی در بازار عرضه می شود. گز علفی هر چه قدر کمتر با خرده برگ و ساقه مخلوط باشد، مرغوبتر است و رنگ آن سفید، صاف، شفاف و دارای طعم شیرین است.
۲-گز انگبین
به فارسی این نوع از گزها را «گزانگبین» و «خشک انگبین» می گویند. از انواع manne است. گز انگبین در اثر نیش حشره ای به نام Coccus manniparus به برگ و شاخه های جوان درختی از درختان گز به نام علمیTamarix gallica L به دست می آید.
گز انگبین بسیار شیرین است و در ترکیب آن در حدود ۵۵ درصد ساکاروز و مقدار قابل ملاحظه ای نیز از سایر قندها نظير لوولوز (حدود ۲۰ درصد) و دکستروز (حدود ۲۰ درصد) وجود دارد. رنگ آن سفید مایل به زرد است وجود حشره برای ترشح گز انگبین از درخت یاد شده فوق العاده ضروری است به طوری که از این درخت که در منطقه‌ی اصفهان، چهارمحال و خوانسار میروید چون در این مناطق حشره مزبور فراوان است گز انگبین به مقدار زیادی از درخت ترشح می شود.
ولی بررسی ها نشان میدهد که در سایر مناطق کشور نیز از این نوع درخت می روید ولی حشره مزبور وجود ندارد، گز انگبین به دست نمی آید.
داستان شگفت آور و اسرارآمیز پیدایش گز انگبين
انگبین ها شهدی هستند که حشرات پس از مکیدن نیکنوش از شیره پرورده‌ی گیاهان آن را می سازند. اسرار ساختمان انگبین ها هنوز در پرده ابهام باقی مانده است. همین قدر میدانند که این حشرات پس از مکیدن شیره پرورده گیاهان آن را به کیسه ای که در بدن خود دارند می برند و در آن جا تبدیل به شربتی شیرین می نمایند که این شربت پس از خارج شدن از بدن آنها منعقد شده و به صورت انگبین در می آید.
ساختن مواد قندی به وسیله این موجودات مخالف با اصول شناخته شده زیست شناسی است زیرا ساختن مواد قندی در طبیعت بر عهده گیاهان قرار دارد که کلروفیل (سبزینه) آنها در اثر تابش نور آفتاب گاز کربنیک (Co2) هوا را گرفته و تبدیل به قند (هیدرات کربن) می نماید، ساختن مواد قندی به وسیله حشرات مغایر اصول طبیعت بوده و چگونگی آن معلوم نیست.
این گیاه درختچه ای است که در ایران به آن گون گز میگویند و در بیشتر نقاط ایران و چند کشور دیگر می روید ولی چون در آن نواحی پشه گز وجود ندارد تنها در خوانسار تولید گزانگبین میکند.
ولی با مطالعاتی که به عمل آمده بارور کردن این گیاهان در یک طرح وسیع امکان پذیر است. پشه گزها، زنبورهای کوچکی هستند که در برگها و ساقه های «گون گز» خانه می سازند و از شیرهای پرورده این گیاه تغذیه میکنند و از نیکنوش آن که شفای مردم در آن است شهدی میسازند تا آیتی برای اندیشمندان باشد این زنبورهای کوچک زندگانی شیرین و اسرار آمیز مخصوص به خود دارند و کندوی آنها ساقه و برگ های گون می باشد.
این پشه حشره کوچکی است از دسته نازک بالان ، در اوایل پاییز ناگهان میلیون‌ها پشه گز در فضای خوانسار ظاهر می شود و پس از ساختن گزانگبین از بین می رود.این پشه ها از برگ و ساقه ی گون گز تغذیه می کنند و در این موقع ماده ها سنگین شده به سوی پایین آمده در روی ساقه گون گزها نشسته و تخم خود را که در حدود ۷۵ عدد است در ساقه فرو برده مخفی می سازند و خود از بین می روند.
اگر زمستان سخت و پربرفی باشد تخم آنها بیشتر دوام آورده و بهتر مانده و سال آینده محصول بیشتری گز انگبین به دست می آید. در بهار که درختان بیدار شدند و برگ نو آوردند تخم پشه ها به وسیله شیره گیاهی بالا رفته و به صورت لکه های سفید ریزی روی برگ ظاهر می شوند و کم کم برگ گون گز پیچیده شده و کندوی مناسبی برای خانواده آنها درست میشود و به تدریج رنگ لکه ها سیاه شده و حشرات نمایان می شوند و گز انگبین را می سازند.
در اوایل شهریور شهد این گزها به صورت اولین فرآورده از دمبرگ سرازیر می شود و به این محصول گرده می گویند، کم کم رشد پشه ها زیاد شده و برگ گنجایش آنها را ندارد و به همین جهت است که پشه ها از کندوی برگی خود به سوی ساقه پیش می آیند و در هوا پرواز می کنند این پشه ها دارای دو شاخک، چهار بال و شش پا هستند.
شکم آنها بندبند بوده و در هر بند مقداری انگبین ذخیره شده که مقداری از آن را به صورت گرده در برگ و بقیه را در چند نوبت به صورت کمان روی ساقه ها می نشانند چون این کمان ها شبیه ستاره است به این محصول ستاره گویند شکرک آنها بلورین و شیرین است همان طور که قبلا اشاره شد این زنبورهای کوچک نیکنوش گون گزها را مکیده و آن را به شکم بندبند خود می فرستند و در آن جا در اثر یک سلسله اعمال نامعلوم تبدیل می نمایند.
گزانگبین دارای چندین نوع قند و الكل است و مقداری صمغ و لعاب و مواد معدنی و عوامل زنده در بر دارد. برای به دست آوردن آن باید پرده ای از پوست بز پهن کنند زیرا به علت داشتن صمغ و لعاب چسبنده بوده و به پارچه می چسبد و این پرده پوستی را زیر درخت گون گز پهن میکنند و یک غربال روی آن می گذارند و بعد با یک چوب دستی به برگ و ساقه ها میزنند تا تمام محصول آنها از غربال گذشته روی پرده ریخته شود.
خواص طبی انگبين‌ها
از نظر کلی انگبین ها همان نوشیدنی رنگارنگ هستند که در سوره نحل به آن اشاره شده است. زیرا ۴۰٪ تا ۵۰٪ از ترکیب آن یک ماده شیرین است که در شیمی به آن «مانیت Moanit» گویند. این ماده گرچه به ظاهر نوعی قند است ولی از نظر علمی نوعی الکل شناخته شده است.
مایعی است مفید که چون وارد دهان شود آن را خنک می کند و عطش را برطرف می سازد، نیکنوشی است که شفا را در بردارد و هر دارویی با آن همراه شود اثرش چندین برابر می شود روی همین اصل پزشکان و داروسازان قدیم بیشتر داروها را همراه گزانگبین تجویز و تهیه می کردند، گزانگبین مانند سایر الکلها خاصیت ضدعفونی کننده دارند و میکروب ها را از بین می برند و با این حال هیچگونه ضرر و حساسیت ندارند.
نخستین تجربه ای که آزمایش آن با وسایل امروزی بسیار آسان است این است که می توان مقداری میکروب خطرناک را با آن مخلوط کرده و مشاهده نمود: با این که این نوع از گزها یک ماده غذایی کامل است و بایستی محیط خوبی برای پرورش میکروب ها و قارچ‌ها باشد نه تنها این موجودات در روی آن رشد نمی نمایند بلکه به زودی از بین رفته و اجساد آنها نیز به تدریج محو و نابود خواهد شد.
این تجربه کوچک و بسیار آسان از آن جهت شایان توجه است که گز انگبین فاقد مواد سمی است و با این حال خاصیت میکروب کشی و ضدعفونی کننده آن از قوی ترین زهرها زیادتر است و از همه آنتی بیوتیک ها وسیع تر است.
این ماده دارای چندین آنتی بیوتیک خوراکی و بی ضرر با طیفی وسیع که انسان نسبت به آنها حساسیت ندارد بوده و نیز دارای تشعشعات رادیواکتیو و از همه مهم تر دارای مقداری دیاستاز و عوامل زنده است که می تواند این میکروب ها را خورده و از بین ببرند و حتی قادرند هر ماده خارجی را که با آن مخلوط شود از خود برانند.
گزانگبین به مقدار کم ملين و به مقدار زیاد مسهل است. مقوی کبد، معده و روده ها است. حرارت و التهابات درونی را تسکین می دهد. غم و غصه را برطرف می سازند. سینه و گلو را نرم کرده سرفه را برطرف می سازند.
بهتر است که آن را با گلاب میل نمایید زیرا در این صورت مفیدتر می باشد و نفخ را زود فرو مینشاند. اگر آن را به همراه ما الشعیر مصرف کنید مسهل خوبی برای مبتلایان به تب های حاد می باشد. ضماد آن ضدعفونی کننده پوست بوده و رنگ چهره را باز می نماید. اگر شیر نجوشیده را با آن مخلوط و شیرین کنید و آن را به صورت بمالید جهت طراوت گونه بسیار موثر می باشد. اگر شیر تازه دوشیده را با آن شیرین کرده و میل نمایید شهوت را تقویت میکند و بدن را گرم می نماید.
اگر دچار تب های حاد، آبله مرغان، انواع حصبه و بیماریهای عفونی و پیدا شدن خون در ادرار شدید از انگبین و مخصوصا شیر خشت استفاده نمایید. انگبین دارای ویتامین های مختلف مخصوصا ویتامین D است. املاح زیاد مخصوصا کلسيم دارد و به همین جهت است که برای معالجه و پیشگیری از نرمی استخوان اثری نیکو و موثر دارد.
برای شیرین کردن داروها می توان از آن استفاده کرد زیرا به علت داشتن اشعه رادیواکتیو اثر داروها را چند برابر می نمایند. شیرینی آن نه تنها برای دهان و دندان مضر نیست بلکه از کرم خوردگی و پوسیدگی آن جلوگیری و دندان ها را سفید و لثه ها را محکم میکند.
همچنین دارای منیزیم می باشد و باعث متوقف شدن سرطان می شود. قند آن برای مبتلایان به مرض قند ضرر ندارد.
برای رشد اطفال بسیار مفید است و از زمان شیرخوارگی می توان به جای شربت قند، شربتی از انگبین بدهید تا استخوان بندی آنها را محکم کند و زود دندان درآورند. اگر مقداری از شربت آن را به شیر خشک اضافه کنید از عوارض آن روی کبد جلوگیری می کند.
بازکننده معده و عروق است. لیزابه های بلغمی را جذب و از عمق بدن بیرون می آورد و برای سستی اندام و عضلات و استسقاو يرقان و ورم طحال مفید می باشد، بادشکن بوده و برای درمان قولنج روده تجویز شده است.
پادزهر هر سموم مخصوصا مسمومیت های غذایی است.حاوی تمام ویتامین ها و تمام عناصر معدنی مورد نیاز بدن است و کمبودهای غذایی را جبران می نماید. ترشحات غدد داخلی و بزاق را تعدیل می کند و برای معالجه سختی عمل بلع و خشکی گلو و درمان سرفه زیاد توصیه و تجویز شده است.
مبتلایان به مرض کم خوابی و بی خوابی می توانند از آن استفاده کنند. اگر قبل از خواب چند قاشق مرباخوری از شهد آن میل نمایید برای رفع دل درد و یبوست و کم اشتهایی می توانید از آن استفاده کنید. خوردن آن جریان خون را آسان می کند و کندی آن را از بین می برد.
گرفتگی مویرگ‌ها را باز میکند و از سکته قلبی جلوگیری می نماید. برای زخم معده و امعا بسیار مفید است، ترشی معده را از بین می برد و اشتها به غذا را زیاد می کند. اشخاص سالخورده می توانند به جای خوردن قند سفید که سم خاموش وماده ی بی جان و مرده است برای حفظ سلامتی خود از شهد انگبینی که زنده و فعال است، تناول نمایند. مقدار خوراک آن تا ۱۰۰ گرم و بیشتر هم تجویز شده است.
۳- گز خوانسار
به فارسی به این نوع گزها گز «خوانسار» گفته می شود. ماده شیرینی است شبیه گز انگبین که از نوعی گیاه به نام Boiss & Hausskn . Astragalus adscendens گرفته می شود. این گیاه که نوعی گون است از خانواده ی لگومینوز و از آن کتیرا نیز گرفته می شود، در مناطق کوهستانی چهارمحال و فریدن اصفهان و اطراف خوانسار می روید.
گز خوانسار از ترشحات حشره ای تولید می شود که از راسته ی جوربالان و از خانواده Psyllidae و نام علمی آن Cyamophilla Dicro Loginova می باشند. این حشره‌ی کوچک به طول تا ۳ میلی متر و به رنگ قهوه ای خاکستری و معمولا در اقلیم خوانسار در ماه های شهریور و مهر هر سال روی شاخه های جوان گون ۵-۱۰ ساله متمرکز شده و ترشحات شیرین خود را که همان گز خوانسار است و در مقابل هوا سفت میشود و خارج می سازد.
زارعین محلی این بوته ها را که به نام لاس میشناسند پیدا کرده و گز خوانسار آن را جمع آوری می کنند. گز خوانسار ماده ای است خنثی که PH آن در نمونه های مختلف بین ۷/۳-۶ تغییر میکند و در آن در حدود ۷۰ درصد ساکاروز، ۲۸ درصد گلوکز، مقداری ویتامین C و سایر مواد وجود دارد.
خواص گزها
گزها از نظر طبیعت طبق رای حکمای سنتی گرم و خشک می باشند. خوردن آنها در عین حال که مسهل است نیرودهنده نیز می باشد و برای تقویت اعضای تنفس و جهاز گوارش بسیار نافع است. نرم کننده‌ی سینه و صاف کننده‌ی صدا میباشند و برای تنگی نفس و سرفه های گرم و سرد و در عین حال برای گرم ماجان نافع است. مقدار خوارک آنها ۲۵۱۰۰ گرم است.
