سرطان معده

سرطان معده چهارمین سرطان شایع و دومین علت مرگ ناشی از سرطان در دنیا می باشد. به علت طبیعت آرام این بیماري، زمان تشخیص سرطان بسیار سخت است و معمولاً بیماران در مراحل پیشرفته تشخیص داده میشوند که منجر به مرگ و میر بالاي این بیماري می شود. بر اساس تخمین جهاني، بیش از نهصد و سی هزار مورد جديد سرطان معده، سالیانه تشخیص داده مي شود و حداقل 700000 نفر از اين بیماری مي میرند و بنابراين يك مشكل جدی سلامت جامعه مي شود. سرطان معده، سومین علت مرگ در میان ايرانیان بوده و اولین علت مرگ و میر ناشي از سرطان در مردان و دومین عامل مرگ و میر سرطان در زنان ايراني مي باشد.

اين سرطان در ايران طي 30 سال گذشته افزايش خفیف تا متوسط داشته و بروز آن در سال 2002 در مقايسه با 30 سال اخیر 2 برابر افزايش يافته است. در ايرانیان مقیم كانادا روند بروز سرطان های معده و مری به شدت كاهش داشته است اما شیوع اين سرطان به خصوص در شمال و شمال غربي ايران بالا است چرا که در بروز این بیماری عوامل محیطی نیز دخالت دارند.

متأسفانه دو سوم بیماران در مراحل پیشرفته بیماري مراجعه نموده و غیر قابل درمان هستند. جراحی به عنوان مهمترین روش درمان این بیماران مطرح است در حالی که شیمی درمانی و رادیوتراپی نیز به عنوان درمان کمکی پس از جراحی در این بیماران حین عمل و پس از عمل براي کاهش عود موضعی و متاستاز مورد نظر است.

بسیاري از مطالعات اثر شیمی درمانی و پرتو درمانی را به همراه جراحی به عنوان ادجوانت و نئوادجوانت در بهبود بقاي بیماري بیان کرده اند. در حدود دو سوم بیماران در مراحل پیشرفته بیماري مراجعه می کنند که انجام مداخله درمانی را براي آنها دچار مشکل می کند و جراحی به عنوان مهمترین روش درمان براي این گونه بیماران مطرح می باشد. ولی پس از جراحی نیز، احتمال برگشت دوباره بیماري به صورت موضعی وجود دارد. در برخی از بررسی ها نشان داده شده است که پرتو درمانی در کاهش احتمال برگشت بیماري مؤثر بوده است.

علی رغم پیشرفتهـاي حاصـل شده در درمان میزان بقـاي 5 سـاله ایـن سـرطان همچنان پـایین اسـت و یکـی از دلایل اصلی آن تأخیر در تشخیص سرطان تا بروز مراحل پیشرفته است که در حقیقت اقدامات درمانی را بی تأثیر و یا کم تأثیر می سازد. شاید مهمترین اقدام لازم بـه منظور افزایش موفقیت درمان این نوع سرطان تشخیص زودرس آن باشد. در حدود 85 درصد از سرطان هاي معـده آدنوکارسینوم ها بوده و 15 درصد آنها لنفومها و تومورهاي استرومایی معده ای – روده ای و لیومیوسارکوم میباشند. آدنوکارسینومهاي معده را می توان به دو گروه تقسیم کرد: نوع منتشر و نـوع روده اي.

بـه دلایـل ناشناخته میزان بروز مرگ و میر ناشی از سـرطان معده در طی 75 سال گذشـته بـه شـدت کـاهش یافته است. یک تماس محیطی که احتمالاً در آغاز زندگی آغاز میشود، در ایجاد سرطان معده دخیل اسـت و سـرطانزایـی غـذایی از بیشـترین نقـش برخوردار است. مطالعات متعدد نشان داده اند که بیماري سرطان با برخی از ویژگی هاي شخصیتی رابطه دارد و شخصیت ممکن است در شکل گیري و بروز سرطان تأثیرداشته باشد.

منشا و انواع سرطان معده:

در حالت طبیعی هنگامی‌که بدن نیاز دارد، سلول‌ها رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند تا سلول‌های جدیدی بسازند و این چرخه تا پایان عمر ادامه دارد. سرطان معده در واقع ناشی از رشد کنترل نشده و مهارنشدنی سلول معده می باشدکه می تواند با گذشت زمان سلول های دیگر را هم درگیر کند. عوامل اتیولوژیک سرطان معده هنوز کامل شناخته نشده اند ولی بسیاری از عوامل محیطی در شکل گیری آن دخیل می باشند. سن، جنس، گروه خونی، وراثت، رژیم غذایی ناسالم و منطقه جغرافیایی از فاکتور های خطر احتمالی سرطان معده به شمار می آیند. انواع سرطان معده در منابع مختلف چندین دسته ذکر شده است که در اینجا به دو دسته شایع و ناشایع آن اشاره می کنیم:

شایع (آدنوکارسینوم): بیش از 5/94 درصد انواع سرطان معده از این دسته می باشند. منشا این نوع سلول های مخاطی که دیواره داخلی معده را احاطه می کنند می باشد. این نوع می تواند حالت تهاجمی داشته باشد و از طریق خون و لنف به دیگر بافت ها و از طریق تخریب دیواره معده به سایر اعضا مانند کبد و لوزالمعده نیز حمله کند.
ناشایع (سارکوم استرومال، توده های نورواندوکرین، لنفوم معده)

هلیکو باکتر و سرطان معده:

هلیکوباکتر پیلوری یک باکتری باسیلی شکل کوچک گرم منفی با تحرک بسیار زیاد است که در لایه مخاطی معده انسان، عفونت ایجاد می کند. این باکتری در سال 1984 کشف شده و تاکنون ارتباط آن با التهاب معده و زخم معده مشخص شده است. عفونت این باکتری می تواند در کودکی ایجاد شود اما میزان شیوع آن با افزایش سن رابطه مستقیم دارد، و بیشتر موارد آن بدون علامت می باشد لیکن در صورت ادامه روند عفونت، 10 تا 15 درصد افراد دچار زخم معده یا سرطان معده خواهند شد.

عفونت هلیکوباکتر پیلوری عامل بسیار مهم و تأثیرگذاری در ایجاد خطر ابتلا به سرطان معده بوده و به نوعی این سرطان را از دیگر انواع سرطان متمایز می نماید. همچنین از زمانی که ارتباط عفونت هلیکوباکتر پیلوری با سرطان معده اثبات شد، تحقیقات بیشتری بر روی احتمال وجود منشأ عفونی برای دیگر انواع سرطان صورت گرفته است، اما تاکنون موردی مشابه هلیکوباکتر پیلوری با این حد از تأثیر معرفی نشده است. روش های تشخیصی عفونت هلیکوباکتر پیلوری نیز مبتنی بر سه روش بافت شناسی، شناسائی آنتی ژن در مدفوع، تست اوره آز تنفسی و شناسائی آنتی بادی در سرم میباشد.

البته در سال های پیش از شناسائی این باکتری مشخص شده بود که آدنوکارسینوما معمولا از نقاطی از معده منشأ می گیرد که پیش از آن دچار گاستریت بوده است و زمانی که ارتباط هلیکوباکتر با ایجاد گاستریت (ورم یا التهاب معده) شناخته شد ذهن دانشمندان به سمت ارتباط این عفونت باکتریائی با خطر ایجاد سرطان در محل ضایعات گاستریتی معطوف گردید. بطور کلی عفونت اولیه هلیکوباکتر پیلوری باعث ایجاد یک گاستریت خفیف میگردد در بعضی افراد این التهاب، به زخم معده منجر خواهد شد. در صورت ادامه روند بیماریزائی و عدم درمان زخم معده، التهاب آتروفیک معده ایجاد خواهد شد، افرادی که دچار این نوع التهاب هستند در خطر ایجاد بدخیمی و سرطان قرار دارند.

راه های ابتلا به هلیکوباکتر:

نوشیدن آب آلوده
مصرف غذاهای تهیه شده با آب آلوده
تماس مستقیم با بزاق آلوده
تماس با مدفوع فرد آلوده به باکتری هلیکوباکتر پیلوری

علایم ورم معده و پیشگیری:

تهوع، استفراغ، کاهش وزن، بی اشتهایی، درد معده، زخم معده، در برخی افراد بروز علایم کم خونی و فقر آهن، خستگی زیاد، سرگیجه، طپش قلب می توانند از علائم ابتلا به ورم معده باشند. معمولا افراد دارای بیماری های: تیروئید، دیابت نوع یک، ادیسون بیشتر مستعد ابتلا به ورم معده و سپس سرطان معده می باشند. بهترین راه برای جلوگیری از بروز این بیماری مصرف غذاهای سالم، دوری از رژیم های چرب و مواد غذایی اسیدی، خوردن وعده های غذایی به صورت منظم، استفاده از آب تصفیه شده و دوری از محیط های آلوده می باشد.

علائم سرطان معده:

کاهش شدید وزن
احساس درد در ناحیه شکم و سینه
دیسفاژی: در هنگام بلع غذا فرد با مشکل مواجه می شود و گاهی اوقات پس از بلع احساس درد یا سوزش می کند.
استفراغ و در برخی موارد وجود خون در استفراغ (البته اگر با درد شدیدی همراه شود می تواند ناشی از بیماری زخم معده باشد.
وجود خون در مدفوع
آروغ زدن
بروز علائم کم خونی: فقر آهن و کمبود ویتامین ب 12

عوامل تشدید کننده احتمال ابتلا به سرطان معده:

تغذیه: مصرف کم میوه ها و سبزیجات می تواند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد. سعی کنید حداقل ۵ وعده میوه و سبزیجات در روز مصرف کنید. خوردن غذاهایی که نمک زیادی دارند می تواند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد. از هر چهار سرطا، یکسرطان به این علت ایجاد می شود. بزرگسالان روزانه حداکثر باید ۶ گرم نمک مصرف کنند. این میزان حدود ۱ قاشق چای خوری است. البته باید در نظر داشت که این مقدار به صورت خام نیست بلکه در غذاهای فرآیند شده، ترشی، کنسرو و نیز نمک وجود دارد که احتساب شده است. خطر ابتلا به سرطان معده با مصرف زیاد ترشی جات نیز در ارتباط است. برخی تحقیقات ارتباط سرطان معده و گوشت های فرآوری شده را نشان می دهند. گوشت فرآوری شده شامل ژامبون، بیکن، کالباس و سوسیس است. روزانه حداکثر باید ۹۰ گرم گوشت قرمز فراوری شده استفاده کنید. این میزان برابر با حدود ۲ عدد سوسیس است. نیترات ترکیب طبیعی است که در آب و برخی مواد غذائی مانند سبزیجات و سیب زمینی وجود دارد. همچنین در صنایع غذائی مانند کارخانه های تولید گوشت های فرآوری شده بعنوان افزودنی نگهدارنده بکار می رود. ترکیبات حاصل از متابولیسم نیترات به عنوان مواد کارسینوژن یا سرطان زا شناخته می شوند. نیترات مصرف شده در مواد غذایی میتواند به نیتریت تبدیل شود و با آمینها و آمیدها واکنش داده و ترکیبات سرطانزای نیتروز آمین و … ایجاد کند.
الکل و دخانیات: سیگار و دخانیات مانند تنباکو، پیپ: این گروه حاوی هزاران ماده خطرناک، سمی و جهش زا می باشند که احتمال ابتلا به سرطان معده را بسیار افزایش می دهند و از هر 5 سرطان معده یکی به دلیل این مواد می باشد.
اضافه وزن: برخی ازتحقیقات توانستند ارتباط بین اضافه وزن یا چاقی را با سرطان معده کشف کنند. چاقی یعنی داشتن شاخص توده بدنی بالاتر از ۳۰ و اضافه وزن به معنی شاخص توده بدنی بین ۲۵ تا ۳۰ است.
زمینه های ژنتیکی: طبق آخرین آمار بیش از 80 درصد از سرطان ها به دلیل جهش (تغییر) ژنتیکی ایجاد می شوند، جهش پدیده ای است که در هنگام تقسیم ژن ها اتفاق می افتد بر کارایی ژن (بیان و رمزگشایی) اثر می گذارد.
عفونت هلیکوباکتر پیلوری
سن و جنسیت: سرطان معده در افراد مسن شایع تر است. در حدود نیمی از سرطان های معده در افراد بالای ۷۵ سالاتفاق می افتد. مردان در مقایسه با زنان دو برابر بیشتر سرطان معده می گیرند.
کمبود اسید معده یا زیاد بودن بیش از حد آن
سیستم ایمنی ضعیفخطر ابتلا به تمام سرطان ها را افزایش می دهد. کاهش سیستم ایمنی بدن شما را مستعد ابتلا به عفونت می کند. به همین دلیل با افزایش خطر ابتلا به هلیکوباکتر پیلوری، خطر سرطان معده نیز افزایش می یابد. برخی از بیماری ها و درمان ها مانند: ایدز، کم خونی خطرناک و درمان پس از پیوند عضو می توانند سیستم ایمنی بدن را سرکوب کرده و خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند.
سرکار داشتن با مواد شیمیایی مانند: آفت کش ها، دیاکسین ها، آزبست، بنزن، رادون و… یا موادی که از ترکیبات پرتو زا حاصل می شود.
داشتن سابقه سرطان های دیگر نیز احتمال ابتلا به سرطان معده را افزایش می دهد.

راه درمان سرطان معده:

شیمی درمانی: این روش با کمک برخی داروهای شیمیایی باعث از بین رفتن سلول سرطانی می شود که البته سایر بافت های مجاور نیز تا حدودی تحت تاثیر قرار میگیرند. در این روش عواض می تواند شامل لاغری، خشکی پوست و ریزش موهای بدن باشد. البته ذکر این نکته بسیار اهمیت دارد که شیمی درمانی با دوزهای مختلف انجام میشود و اگر دوز داروی مصرفی بالا باشد موهای بدن شروع به ریزش می کنند که این نکته وابسته به شدن پیشروی بیماری، نوع داروی مصرفی و… نیز می باشد.
پرتو درمانی: در این روش که با نام رادیوتراپی نیز خوانده می شود پرتوهایی از جنس: اشعه ایکس، گاما، آلفا و بتا به بافت سرطانی و سلول هایش تابیده می شود و با تخریب ماده ژنتیک سلول، فعالیت سلول سرطانی را مختل می کند. این روش اگر با استانداردهای لازم انجام شود معمولا عوارضی نخواهد داشت.
جراحی: در این روش که کاملا با آن آشنایی داریم توده یا تومور را با روش های مختلف جراحی از بدن خارج می کنند.

در بسیاری از موارد برای درمان فرد از ترکیبی از این سه روش استفاده می کنند.

طب سنتی و سرطان معده:

در طب سنتی بیشتر برای پیشگیری از بیماری ها تجویز فراهم شده است. در مورد سرطان معده چون شایع ترین عامل آن هلیکوباکترپیلوری می باشد و این باکتری به معده آسیب می زند، راه پیشگیری بر اساس رژیم غذایی و داروهای گیاهی تعدیل کننده pH و تصفیه کننده معده می باشد. ابوعلی سینا یکی از بزرگترین دانشمندان طب در اکثر نسخه های درد های معده زنجبیل قرار می داد. با تحقیقاتی که در دنیای نوین انجام شده است می توان خواص زنجبیل را اینگونه شرح داد: کاهش دهنده ی کلسترول، صفرا آور، محرک روده و معده، مقوی معده، ضد نفخ، ضد التهاب و کاهش دهنده ی درد، ضد تومور و دارای خواص آنتی اکسیدانی قوی جهت مقابله با رادیکال های سرطانی. البته اخیرا مصرف نکردن زنجبیل در دوران بارداری توصیه شده است.

ماده غذایی دوم عسل می باشد این ماده به جز ترکیبات بسیار مفیدی که دارد می تواند با دلایل فیزیکی نیز مانع از رشد هلیکوباکتر در معده شود و در مواقع حاد رشد آن را کند می کند. عسل به دلیل ویسکوزیته بالا با وارد شدن به معده محیط را غلیظ می کند که این دقیقا عاملی است که میزان آب در دسترس محیط و باکتری را کاهش می دهد و شرایط را برای رشد و تولید مثل باکتری سخت می کند.

در بسیاری از منابع دیگر به خوردن پودر تخم: ریحان، کرفس، رازیانه، زنیان توصیه شده است. مصرف سیاه دانه، فلفل سیاه، همچنین دمنوش های: بابونه، بادرنجبوبه، گل گاوزبان، آویشن، سنبل الطیب نیز می تواند در پیشگیری سرطان معده بسیار مفید باشد.

ذکر این نکته بسیار مورد اهمیت است که در مواقع بروز علائم حتما به پزشک مراجعه کنید زیرا بعضی از افراد پس از ابتلا به رژیم گیاهی روی آورده و داروهای گیاهی مصرف می کنند که اگر تحت نظر متخصص طب سنتی نباشد ممکن است تا مدتی فقط به عنوان مسکن عمل کند و پس از ان برای درمان قطعی کمی دیر شده باشد.