شیر ساز ،‌ شیرین بیان سا (Galega officinalis)

نام فارسی: شیر ساز ،‌ شیرین بیان سا

نام علمی: .Galega officinalis L

نام فرانسه: Sainfoin d’Espagne، Lavanese، Rue de che wre، Galega officinale

نام انگلیسی: French honeysuckle، Common goat’s rue

نام آلمانی: Echter Geissklee

نام ایتالیایی: Falso indaco، Ruta caprina، Galega، Lavane se Capraria، Avanese

نام عربی: سذاب المعزه ( Sadhab el mi، zah)

شیر ساز گیاهی است علفی، عاری از کرک و به ارتفاع نیم تا یک متر از تیره پروانه واران که به حالت طبیعی در کنار جویبارها، گودال ها و اماکن نظیر آن می روید. منطقه انتشار آن در برخی نواحی اروپا مانند منطقه مدیترانه، فرانسه و همچنین در هندوستان است.

برگ های آن مرکب از ۵ تا ۸ زوج برگچه با یک برگچه انتهایی است. برگچه های آن عموما دراز و نوک تیز یا مدور در قسمت انتهایی، به طول ۱.۵ تا ۴ سانتی متر و به عرض ۴ تا ۱۵ میلی متر است. گل آذین آن به صورت خوشه و گل های آن به رنگ سفید یا مایل به آبی است . و قسمت های مختلف گیاه و دانه آن به مصارف درمانی می رسند.

ترکیبات شیمیایی شیر ‌ساز

قسمت های مختلف گیاه شیر ساز و دانه آن، دارای تانن، ساپونین، مواد قندی، یک ماده تلخ و ماده موثری به نام گاله ژین (galegine) هستند که نخستین بار توسط Tanret در سال ۱۹۱۴ از گیاه به دست آمد. این ماده که در واقع یکی از مشتقات گوانیدین (guanidine) به نام ایزوآمیلن گوانیدین است، اثر کاهش دهنده قند خون را دارد. ضمنا ماده دیگری به نام گلوتئولين (gluteoline) نیز توسط Berger در سال ۱۹۲۳ از گیاه به دست آمد.

گاله ژين (Gale gine) [ایزو آمیلن گوانیدین (Isoamylenguanidine)]، به فرمول C_۶H_۱۳N_۳ و به وزن ملکولی ۱۲۷.۱۸ است. از دانه .Galega officinalis L توسط Tanret به دست آمد و سنتز آن توسط Spitzy، Spith و دیگران انجام گرفت.

گاله ژین موجود در گیاه شیر ساز ، ماده ای جاذب الرطوبه و با طعم تلخ است و به حالت متبلور به دست آمده است. در گرمای ۶۰ – ۶۵ درجه ذوب می شود. به مقادیر زیاد در آب و الكل ولی به مقدار بسیار کم در اتر محلول است. دهانه ظرف محتوی آن باید کاملا مسدود باشد. سولفات آن با نیم ملکول آب به حالت متبلور به دست می آید. در گرمای ۲۲۷ درجه نیز تجزیه حاصل می کند.

گوانیدین (Guanidine) [کاربامامیدین (Carbamamidine)، کاربامیدین (Carbamidine)، ایمی نورها (iminourea) ….]، به فرمول CH_۵N_۳ و به وزن ملکولی ۵۷.۰۹ است. در آب شلغم (.Brassica Napus L)، قارچ ها، جوانه ذرت، پوسته برنج، برخی صدف ها و غیره یافت می شود. از اوره، تیوسیانات آمونیوم و غیره تهیه می شود.

گوانیدین، به صورت توده متبلور و جاذب الرطوبه به دست می آید. در گرمای حدود ۵۰ درجه ذوب می شود. حالت قلیایی شدید دارد. CO_۲ هوا را جذب می نماید. در آب و الکل نیز به مقادیر بسیار زیاد حل می شود. از نظر درمانی، اثر نیرو دهنده بر روی ماهیچه های مخطط بدن دارد.

خواص درمانی شیر ساز

شیر ساز در گذشنه به عنوان مدر، معرق، تب بر و ضد تشنج به کار می رفت. در قرن ۱۶ از آن به صورت خام در سالاد و یا به حالت پخته در اغذیه استفاده به عمل می آمده است. ضمنا عصاره آن نیز مخلوط در نوشیدنی، در موارد بروز بیماری های مسری مصرف می شده است.

استفاده از آن به عنوان زیاد کننده ترشحات شیر، مدت هاست که بین مردم معمول بوده و حتی در زمان حاضر نیز از آن به همین عنوان استفاده به عمل می آید مانند آن که در بعضی از نواحی غربی کشور سویس، عصاره آن برای افزایش مقدار شیر، مورد استفاده قرار می گیرد.

نام علمی این گیاه با توجه به خاصیتی که از نظر زیاد کردن ترشحات شیر دارد، Galega نامگذاری شده است. Galega از دو کلمه Gala به معنی شیر و agein به معنای تولید، ترکیب یافته است که جمعا تولید کننده شیر را معنی میدهد.

بر روی گیاه شیر ساز از نظر ازدیاد و تولید شیر، آزمایش های متعدد به عمل آمده و این خاصیت مورد تائید عده زیادی از پزشکان قدیم و زمان فعلی قرار گرفته است. بررسی های متعدد نشان داده است که با مصرف آن، ترشحات شیر به مقدار ۳۵ تا ۵۰ درصد افزایش حاصل می کند. از اختصاصات آن این است که چند روز پس از قطع مصرف گیاه نیز می توان مجددا آن را به کار برد.

ضمنا چون مصرف آن با رشد غدد پستان همراه است، موجبات رشد کافی این عضو تدریجأ فراهم می گردد. مصرف آن به منظور ازدیاد و تولید شیر، به صورت دم کرده ۱۰ درصد توصیه شده است.

در سال ۱۹۳۷ وعده زیادی از پزشکان دیگر اثر درمانی آن در بهبود مرض قند پس از آزمایش های بسیار مورد تائید قرار گرفته زیرا با مصرف آن به صورت یک داروی کمکی، نتایج خوب در درمان بیماری قند می توان به دست آورد. تجربه نشان داده است که اگر برای منظور فرق، گیاه کامل مورد استفاده قرار گیرد، نتیجه اش بهتر از مصرف گاله ژین خواهد بود.

مصرف آن به طوری که در کلینیک های مختلف مورد بررسی قرار گرفت، در بیمارانی که مقاومت در مقابل انسولین نشان می دهند نتایج نیکو می دهد ضمنا هیچ گونه عارضه ناراحت کننده برای بیمار پیش نمی آورد.

صور دارویی شیر ساز

قسمت های مورد استفاده گیاه شیر ساز به صورت عصاره آبی به مقدار ۲ تا ۴ گرم به صورت شربت یا پوسیون و یا حب – عصاره روان به مقدار ۵ تا ۲۰ گرم به صورت شربت – تنطوره به مقدار ۱۵ تا ۶۰ گرم – دم کرده ۱۰۰ گرم گیاه تازه در یک لیتر آب به عنوان محرک ترشحات شیر – جوشانده گیاه برای بهبود بیماری قند (برای این کار، قطعات گیاه را با هموزن آن ازدانه، مخلوط کرده یک قاشق قهوه خوری از آن را در یک فنجان آب سرد وارد می نمایند سپس می جوشانند و به مدت ۱۰ دقیقه به همان حال باقی می گذارند تا صاف شود. بعدا به هر مقدار که ضرورت احساس گردد مصرف می کنند). از محاسن آن این است که مصرف مقادیر نسبتا زیاد آن هیچ گونه عارضه ناراحت کننده ایجاد نمی کند و به علاوه طعم ناپسند هم ندارد.