آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۰ 
فارسی: باریجه
نام علمی: Ferula gumosa
فرانسه: Galbanum
انگلیسی: Galbanum
آلمانی: Galban
ایتالیایی: Galbano
عربی: قنه (Qinah)
باریجه گیاهی از تیره جعفری، پایا و دارای ساقه ضخیم به ارتفاع ۱ تا ۲ متر است. برگ هایی به رنگ سبز مایل به خاکستری به طول ۳۰ سانتی متر و پوشیده از تارهای ریز و کوتاه، در قاعده ساقه دارد. پهنک برگ آن منقسم به قطعاتی است که براثر چند بار تقسیم شدن، به صورت قطعات باریک و فشرده به هم در آمده است. گل های آن زرد رنگ و مجتمع به صورت خوشه های مرکب متعددی است که غالبا به شکل دسته های فراهم در طول ساقه ظاهر می گردند.
چترهای اصلی آن، دارای ۶ تا ۱۲ پایه ولی فاقد انولوکراست.چترهای فرعی آن، پایه های بسیار کوتاه دارند. میوه اش بیضوی دراز و دارای کناره ای باریک تر از نصف قسمت محتوی دانه است. شیره ای که از قطع ساقه گیاه مذکور و ۲ گونه .Ferula rubricaulis Boiss و F. Schair Borsze به دست می آید، باریجه نام دارد که بر دو نوع متفاوت اشکی و توده مانند است.
نوع اول از دو گیاه اخیر در منطقه وسیعی از ایران می روید. ساقه گیاهان مذکور، دارای مجاری ترشحی متعددی است که در ناحیه پوست، آبکش پسین و آبکش های غیر طبیعی واقع در حاشیه خارجی مغز پراکندگی دارند.
هر دو نوع باریجه، مخصوصا نوع اشکی آن بر اثر گزش حشرات و یا پیدایش خراش به طور طبیعی از قاعده ساقه و برگ گیاهان مذکور، به خارج ترشح می شود ولی آن چه که در بازار تجارت موجود است و در معرض استفاده قرار می گیرد، بیشتر نوعی از آن است که با ایجاد شکاف در گیاهان مذکور از آن ها به دست می آید.
برای به دست آوردن باریجه، خاک قسمت قاعده ساقه گیاه را از آن دورکرده ناحیه مذکور را به خوبی تمیز می کنند و سپس در ۳ سانتی متری ناحیه یقه، به تفاوت ایجاد شکاف می نمایند و یا آن که ساقه گیاه را از آن ناحیه قطع می کنند. به زودی شیره ای خارج می شود که در محل قطع شده می بندد.
پس از چند روز، شیره سفت شده را از گیاه جدا کرده، شکاف دیگر ایجاد می نمایند و یا آن که قسمت سطحی محل قطع شده را به صورت لایه نازکی بر می دارند و پس از ترشح شیرابه و جمع آوری آن، این عمل را به فواصل معین، تا زمانی تکرار می کنند که دیگر ترشحی به خارج صورت نگیرد.
با افزودن شیره های جمع آوری شده دفعات مختلف به یک دیگر، توده حجیم و مختلف الشكل به دست می آید که با نوع اشکی کاملا متفاوت است. نوع اشکی باریجه، رنگ سفید مایل به زرد یا زرد مایل به سبز و یا مایل به قرمز دارد. درشتی آن از یک نخود تا یک گیلاس تفاوت می نماید و اگر شکسته شود، مقطع آن زرد رنگ و شفاف جلوه می کند.
این گونه باریجه، مدت ها نرمی خود را حفظ می کند ولی بعدا به مرور زمان سخت و شکننده می شود به طوری که بر اثر خرد شدن، به صورت گرد در می آید.
نوع توده ای و حجیم باریجه که از قطعات اشکی نامنظم، واقع در یک قسمت بی شکل و خمیری تشکیل می یابد، به صورت قطعاتی به ابعاد مختلف و نامنظم در معرض استفاده قرار می گیرد. رنگ این نوع باریجه، متفاوت ولی غالبا مایل به سبز، سبز قهوه ای، سبز مایل به زرد و یا تیره است. در داخل آن، ناخالصی های مختلف نظیر خرده های ساقه، برگ و دمبرگ گیاهان دیده می شود.
باریجه ایران، از نوع خشک و مرکب از قطعات کوچک اشکی است که به سهولت از یک دیگر جدا می شوند. حالت چسبنده و شفاف ندارد. به علاوه قطعات اشکی و کوچک آن، به رنگ سفید و کمی مایل به زرد ولی قسمت داخلی آن ها کدر است. باریجه بوی قوی و طعم گس، تلخ، معطر، گزنده و ناپسند دارد. به سهولت با آب ایجاد امولسیون می کند به طوری که ۲۵ درصد آن در آب وارد می گردد.
ترکیبات شیمیایی باریجه
باریجه دارای ۹.۵ درصد اسانس، ۶۳.۵ درصد رزین و ۲۷ درصد صمغ است. نوع مرغوب آن نباید بر اثر سوختن، بیش از ۱۰ درصد خاکستر بر جای بگذارد.
اسانس باریجه ، دارای پینن راست، کادی نن (cadinene)، کادی نول (cadinol) و والرینات دوبورنیل (valerianat de Bornyle) است. اسانس باریجه که از تقطیر خشک آن، به دنباله تقطیر با بخار آب به دست می آید، دارای وزن مخصوصی بین ۰.۸۹۰ و ۰.۸۹۵ در گرمای ۱۵ درجه است.
ماده رزین آن شامل نوعى لاكتون (Lactone) به نام اومبلی فرون (ombelliferone) به حالت آزاد یا به صورت ترکیب بالکل به نام گالبانو رزینوتانول (Galbano – résinotannole) است. کادی نن ها (Cadinenes)، سزکوئی ترینهائی به فرمول C۱۵H۲۴ و به وزن ملکولی ۲۰۴.۳۴ می باشند که در اسانس بعضی گیاهان مخصوصا اسانس حاصل از انواع Juniperus مانند .J. communis L ، در روغن كاد حاصل از .J. oxycedrus L و هم چنین در اسانس میوه، برگ و شاخه های جوان .Cupressus semperwirens L و غیره وجود دارند.
دارای ایزومرهای متعدد هستند. مهم ترین ایزومر آن ها بتا – کادینن (β – cadine ne) می باشد که بوی نسبتا مطبوع و حالت روغنی دارد. اومبلی فرون (Umbelliferone) (هیدران ژین hydrangin، اسکیم متین skimmetin)، به فرمول C۹H۶O۳ و به وزن ملکولی ۱۶۲.۱۴ است. در بسیاری از گیاهان مخصوصا در مواد رزینی گیاهان تیره Umbelliferae یافت می شود. استخراج آن از تقطیر مواد رزینی گیاهان تیره مذکور توسط Zwenger صورت گرفته است.
اومبلی فرون به صورت بلوری های سوزنی شکل در آب به دست می آید. در گرمای ۲۲۵ تا ۲۲۸ درجه ذوب می شود. اگر حرارت ببیند، بوی کومارین از آن استشمام می گردد. قابل تصعيد شدن است. هر گرم آن در ۱۰۰ میلی لیتر آب جوش حل می شود. اومبلی فرون در الكل، کلروفرم و اسید استیک به مقادیر زیاد ولی در اتر به مقدار کم محلول است. محلول های آن فلورسنس آبی دارند.
اومبلی فرون از نظر درمانی در تهیه لوسیون هایی برای جلوگیری از آفتاب زدگی و هم چنین در تهیه بعضی کرم ها به کار می رود.
خواص درمانی و طبیعت باریجه
طبیعت آن: بسیار گرم و خشک است.
باریجه اثر نیرو دهنده، ضد نزله و ضد تشنج دارد ولی امروزه کم تر در مصارف داخلی به کار می رود. در آلمان سابقا به عنوان قاعده آور و رفع بیماری های رحمی مصرف داشته است. در ایران به عنوان رفع درد معده از آن استفاده به عمل می آید. مصارف صنعتی باریجه نسبتا زیاد است.
از باریجه، نوعی چسب مخصوص جهت چسباندن سنگ های قیمتی مانند الماس و غیره تهیه می گردد که در جواهر سازی مصرف دارد. برای تهیه این چسب، ۸ قسمت سریشم ماهی را در آب حل کرده معادل آن، محلولی از یک قسمت الكل، یک قسمت باریجه و یک قسمت گم آمونیاک تهیه کرده بدان می افزایند. با این ترتیب، چسبی به دست می آید که بی رنگ است و برای چسباندن شیشه، الماس و سنگ های قیمتی به کار می رود.
- اگر سه گرم از آن را با آب بخورید، محرک، ضدعفونی کننده و قاعده‌آور است، ملین، گرم کننده و محلل گازها و نفخ است، برای رفع تنگی نفس، نرم کردن سینه، رفع سرفه‌ی کهنه، برونشیت مزمن، تقویت رحم، رفع اختناق رحم، درمان صرع، بیماری‌‌های عصبی و ضعف معده، کبد و سپرز نافع است و اگر ۳ روز متوالی خورده شود، برای رفع سوزش مجر‌ای ادرار و بواسیر مفید می‌باشد.
- سه گرم از آن را با عسل مخلوط کنید و بخورید. برای خرد کردن سنگ مثانه و کلیه، باز کردن انسداد کلیه و تسهیل زایمان مفید است.
- پانزده گرم از آن را با آب جوشانده‌ی سداب و یا کمی روغن بادام تلخ بخورید. برای دفع سموم مفید است.
- سه گرم از آن را با سه گرم مرمکی و مقداری سرکه‌ی رقیق مخلوط کنید و بخورید. برای خارج کردن جنین مرده و مشيمه نافع است.
- آن را در کمی روغن زنبق حل کنید و به صورت قطره در گوش بچکانید. درد گوش را تسکین می‌دهد، مالیدن آن برای درمان کزاز، تسکین درد پهلو و کمر و تحليل دمل‌ها و خنازیر مفید است، اگر بر پشت زهار گذارده شود، برای تسکین درد رحم مفید می‌باشد.
تذکر: برای اشخاص گرم مزاج مضر است، در مناطق گرم و در فصول گرم نباید مصرف شود.
نحوه مصرف باریجه
- مقدار مجاز مصرف باریجه ۳ گرم در روز و برای دفع سموم کشنده تا ۱۵ گرم است که، به صورت های مختلف مصرف می شود.
- مصرف آن با عسل به خرد کردن و دفع سنگ کلیه و مثانه کمک می کند و زایمان را آسان می کند.
- اگر مخلوط با سرکه رقیق و مرمکی مصرف شود، برای خارج کردن جنین مرده نافع است و اگر با آب مصرف شود برای رفع سوزش مجاری ادرار و درمان بواسیر مفید است. در کتب طب سنتی با نام های «مر»، «مرمکی» و «مرحجازی» نامبرده شده است. مر از نظر طبیعت، طبق نظر حکمای طب سنتی خیلی گرم و خشک است.
- بنابراین خواص عمده آن خشک کننده رطوبت‌های بدن وقابض بودن است. در عین حال انسداد و گرفتگی های مجاری را باز می‌کند و دارویی اعتدال دهنده است، یعنی؛ در موارد یبوست مسهل و در مورد اسهال قابض می باشد.
- باد های داخل معده و ورم های سرد بلغمی را تحلیل می برد و مانع تعفن اخلاط می شود به همین دلیل در روزگار قدیم، در موقع مومیایی کردن اجساد رسم بوده است برای خشک کردن رطوبت ها و ممانعت از تعفن، داخل اجساد را با، مر مخلوط با سایر ادویه، اندود می کرده اند.
دم کرده
اگر با دم کرده نعنا خورده شود برای رفع بدبویی بینی اثر مفید دارد.
پودر
پاشیدن گرد آن روی زخم ها برای خشک کردن زخم های سرد موثر است.
ضماد: (مرهمی که ” غالبا ” بر روی زخم مالیده می‌شود)
ضماد باریجه با کندر برای التیام اغلب زخم های سر، سریع الاثر است. اگر با سرکه و آب و دم کرده مارچوبه مخلوط نمایند و در دهان مزه مزه کنید، برای رفع تعفن زخم های دهان مفید است. اگر با سرکه عسل مخلوط کنید و مزه مزه نمایید، برای رفع و قطع خون بن دندان نافع است.
توصیه های مصرفی باریجه
توصیه می شود که هنگام خوردن صمغ باریجه، آن را در روغن بادام تلخ و یا در آب سداب حل کنید و اگراین گیاه از نوع توده ای و مخطوط با خار و خاشاک باشد، باید قبل از مصرف آن را، ابتدا در آب گرم بیندازند تا باز شود و فقط قسمتی را که روی آب می آید، بگیرید و با پارچه ای بدون فشردن صاف کرده و مصرف نمایید.
محل رویش باریجه
مازندران: دره هراز در ۲۰۰۰ متری، خمسه: ۳۵ کیلومتری جنوب سلطانیه، بین زنجان و قیدار در ۲۰۵۰ تا ۲۲۲۰ متری. کرمانشاه، کوه Gasavand. تهران: شهرستانک، در ۲۰۰۰ متری کوه دماوند در ارتفاع ۲۶۴۰ تا ۳۰۰۰ متری، بین دماوند و تار Tar دره لار در ۲۳۸۰ تا ۲۵۵۰ متری، قزوین، گچسر در ارتفاعات ۲۰۰۰ تا ۲۲۰۰ متری. مغرب ایران: بختیاری.
F. rubricaulis ، در جنوب و شمال ایران، اشتران کوه، کوه ساس، سفیداب، کوه گرو و کرمانشاه می روید. ریشه .Euryangium sumbul Kauff.، F. Sumbul Hook. f، تحت نام ریشه Musc در انگلستان و نواحی مختلف آسیا به مصارفی نظیر ریشه والرین می رسد و از آن، جهت رفع هیستری، اختلالات عصبی و بیماری های مختلف دیگر استفاده به عمل می آید.
ریشه این گیاه دارای اسید آنژلیک ac. ange lique ( اسید سومبولیک sumbulic acid)، اسید والریک، اسید متیل کروتونیک (acide methylcrotonique) ، رزین به مقدار ۰.۲ تا ۰.۴ درصد و اسانس است. بررسی های جدید، ریشه گیاهی را که در زمان حاضر تحت نام مذکور مورد استفاده قرار می گیرد، به گونه دیگری به نام F. suaveolens Ait. et Hemsl، F. diversivittata Regel & Schmalh نسبت می دهد.
گیاه اخیر در خراسان : نیشابور، دره اخلمد و هم چنین در شاهرود – بسطام می روید.
