Erythroxylon coca

نام علمی: Erythroxylon coca Lamk

نام فرانسه: Cocaier

نام انگلیسی: Coca spadic buch, Humano cocaine tree

نام آلمانی: Cocastrauch

نام ایتالیایی: Coca

نام عربی: الخشب الأحمر

Erythroxylon coca درختچه ای است از تیره کوکا به ارتفاع ۱ تا ۳ متر که به حالت وحشی در پرو، بلیوی و آند می روید به علاوه در بسیاری از نواحی مانند کلمبيا، برزیل و همچنین در پرو، بلیوی، شیلی، آرژانتین، جاوه، فرمز و نواحی شرقی افریقا پرورش می یابد.

از مشخصات آن این است که ریشه ای منشعب، ساقه ای ناصاف و به رنگ مایل به سفید و شاخه هایی به وضع متناوب با حالت راست و به رنگ مایل به قرمز دارد. برگ های آن متناوب، ساده، کامل، بیضوی، نوک تیز، به درازای ۴ تا ۸ سانتی متر و شامل دو زائده برگ مانند (استیپول) است. این زائده ها در پایه های مسن گیاه، به صورت خار تغییرشکل حاصل می کنند. پهنک برگ های آن در سطح فوقانی به رنگ سبز شفاف ولی در قسمت تحتانی، مایل به زرد است. بوی برگ کوکا شبیه برگ چای و طعم آن تلخ و قابض است.

گل های Erythroxylon coca کوچک، نر – ماده، منظم، به رنگ زرد مایل به سفید، منفرد یا به صورت دسته های ۳ تایی و شامل ۵ کاسبرگ، ۵ گلبرگ آزاد و ۱۰ پرچم بلند و متصل به هم در قاعده است. در داخل پرچم های آن، مادگی مرکب از تخمدانی ۳ خانه جای دارد. میوه اش شفت، به رنگ قرمز و محتوی یک دانه می باشد. قسمت مورد استفاده گیاه، برگ آن است.

دو واریته از این گیاه، قابل استفاده ذکر شده است:

1. .Var: boliviantum Burk (کوکای بلیوی)
2. .Var: rtovo – gratuaterase Horris (كوكای پرو)

ترکیبات شیمیایی Erythroxylon coca

برگ کوکا دارای ۲ نوع تانن یکی به نام اسید کوکاتانیک (ac. cocatannique) و دیگری اسید کلروژنیک (ac. chloroge nique)، ۳ الكالوئيد مشتق از اکگونين (ecgonine) به نام های کوکائین (cocaine) [کوکائین چپ (l – cocaine)]، تروكزیلین آلفا و بتا (truxilline) و سینامیل کوکائین (cynamyl cocaine) است به علاوه مواد دیگری نظیر هیگرین ها (hygrines) یا الكالوئيدهای فرار، پزودوکوکائین (paseudococaine) یا کوکائین راست (به مقدار کم)، اسانس (به مقدار ۰.۱۳ درصد در برگ های تازه و ۰.۰۲ درصد در برگ های خشک) و تروپا کوکائین (tropacocaine) در آن یافت می گردد.

سه الكالوئيد مشتق از اکگونین اگر هیدرولیز شوند، الكل و اکگونین می دهند. ماده اخیر در برگ کوکا ممکن است به حالت ترکیب با اسید بنزوئیک (کوکائین) ، یا به حالت ترکیب با اسید تروكزیلیک (تروكزیلین) و یا آن که به صورت ترکیب با اسید سینامیک (سینامیل کوکائین) باشد.

خواص درمانی Erythroxylon coca

جویدن برگ کوکا در امریکای جنوبی، بلیوی، مکزیک و پرو برای تسکین گرسنگی بین مردم معمول است. معمولا به برگ کوکا در موقع جویدن، مقداری خاکستر گیاهانی از Chenopodium ها یا Cactus ها و مقداری آهک اضافه می کنند زیرا با این عمل، الكالوئید موجود در برگ کوکا، زودتر آزاد می شود.

دم کرده ۱۰ در هزار برگ کوکا (به صورت غرغره)، اثر بی حس کننده در بیماری های دهان و حلق (در موارد تورم لثه های دندان، آنژین و غیره) دارد. در مصارف داخلی، دارای اثر نیرو دهنده و آرام کننده است و به علاوه برای رفع دردهای معدی، قي، سوء هضم های همراه با درد و غیره به کار می رود.

صور دارویی Erythro‌xylon coca

برگ کوکا در مصارف داخلی به صورت گرد به مقدار ۱ گرم در هر دفعه و ۲ تا ۶ گرم در ۲۴ ساعت (حداکثر یک گرم در هر دفعه و ۸ گرم در ۲۴ ساعت) به صورت قرص و کاشه – عصاره روان (هر ۵۴ قطره آن برابر یک گرم است)، به مقدار ۲ تا ۶ گرم برای اشخاص بالغ و ۰.۵۰ تا ۲ گرم برای اطفال – عصاره هیدروالکلی به مقدار ۰.۲۰ تا یک گرم به صورت حب یا در یک پوسیون – تنطور الكلی به مقدار ۵ تا ۱۵ گرم – اليکسير به مقدار ۱۵ تا ۳۰ گرم.

در استعمال خارج، دم کرده ۱۰ در هزار برگ کوکا به صورت غرغره، لوسیون و غیره به کار می رود.

کوکائین (Cocaine) [کوکائین چپ (l – cocaine)، بتا کوکائین (β – cocaine)]، بنزوئیل متیل – اکگونین (benzoyimethylecgonine)، الكالوئیدی به فرمول C_۱۷H_۲۱NO_۴ و به وزن ملکولی ۳۰۳.۳۵ است. در برگ انواع مختلف Erythroxylon، مخصوصا .E. coca Lam وجود دارد. به طریقه سنتز نیز تهیه می شود. کوکائین در سال ۱۸۶۰ توسط Niemann استخراج گردید. روش استخراج آن توسط Squibb تعیین شد. سنتز آن نیز توسط Willstatter و همکارانش عملی گردید.

کوکائین، به سهولت هیدرولیز می شود و ایجاد الگونین (ecgonine)، اسید بنزوئیک والكل ملیلیک می نماید. کوکائین با غالب اسیدها، املاح متبلور و محلول در آب و الکل می دهد.

کوکائین، به مصارف درمانی نمی رسد مگر به صورت محلول روغنی (کولیر ۲ درصد در روغن زیتون)، مخصوصا به صورت پماد دارای آتروپین و کوکائین (در دامپزشکی). برای موارد درمانی مختلف، ملح کلریدرات و یا نیترات آن به کار می رود. حداکثر مصرف آن (از راه خوردن)، ۰.۰۵ گرم در یک دفعه و ۰.۱۵ گرم در ۲۴ ساعت برای اشخاص بالغ است. کوکائین اثر بی حس کننده موضعی و مخدر دارد.

کلریدرات کوکائین [موریات کوکائین (Cocaine muriate)]، به فرمول C_۱۷H_۲۱O_۴N, ClH و به وزن ملکولی ۳۳۹.۸۱ است. آنچه که بیشتر امروزه به مصارف درمانی مختلف می رسد، کلریدرات کوکائین است که به اختصار، کوکائین نیز نامیده می شود.

کلریدرات کوکائین به صور مختلف ذرات متبلور، گرانول و گرد است. کلریدرات کوکائین از محلول آبی خود، به صورت بلوری های سوزنی شکل و کوتاه و محتوی ۲ مولکول آب، متبلور می شود ولی این ملح کوکائین، نوع افي سينال نیست. در گرمای ۱۰۰ درجه به حالت انیدر در می آید و با این عمل ۹.۵۹ درصد آب خود را از دست می دهد.

کلریدرات کوکائین، در حلال الكل (حتى الكل رقيق) و پس از جدا شدن از آن، به حالت انیدر متبلور می شود که ظاهر آن، منشوری شکل و شفاف است. نقطه ذوب آن در این حالت، گرمای ۱۹۸ درجه می باشد.

ملح انیدر کلریدرات کوکائین، طبق قرارداد بین المللی، ملح افی سینا قبول شده است. ملح افي سينال کلریدرات کوکائین که مورد استفاده های درمانی قرار می گیرد، به صورت ورقه های کوچک و سفید رنگ و درخشان است و در مخلوطی از حلال های مختلف به دست می آید. در این حالت، هر ۱۰۰ قسمت آن، شامل ۸۹.۲۷ درصد کوکائین و ۱۱.۷۳ درصد اسید کلریدریک است.

ملح افي سينال مذکور، بدون بو و دارای طعم گزنده است ولی ایجاد بی حسی، مانع درک آن می شود. در کم تر از نصف وزن خود آب ۱۵ درجه حل می شود به حالت سرد در ۲.۶ قسمت الكل محلول ولی به این حالت، در استن غیر محلول است. کلریدرات کوکائین، لووژیر است. محلول آبی یک درصد آن، به طور محسوس واکنش خنثی در مقابل تورنسل نشان می دهد. به سهولت فاسد می شود.

کلریدرات کوکائین اثر بی حس کننده موضعی قوی دارد و بر روی انتهای انشعابات اعصاب حسی موثر واقع می شود. از آن به صورت محلول یک در ۲۰۰، برای آرام کردن درد و به صورت آغشته کردن یا وارد کردن قطرات آن در گوش وسطی، حلق و حنجره، مخاط بینی، مجرای تناسلی – ادراری، رکتوم و یا قرنیه و عنبیه (عمل بی حسی پس از ۵ دقیقه ظاهر می شود و یک ربع ساعت نیز طول می کشد) استفاده می شود. اثر تنگ کننده مجاری عروق نیز دارد و در چشم پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد.

در مصارف داخلی برای رفع درد مری و معده، همچنین رفع حالت استفراغ به کار می رود و با آن که چنین به نظر می رسد که استفاده از املاح کوکائین تدريجا متروک می شود اما در تسکین درد بیماران مبتلا به سرطان، هنوز موقعیت درمانی خود را حفظ کرده است.

مقدار مصرف آن در مصارف داخلی ، ۰.۰۱ تا ۰.۰۵ گرم در ۲۴ ساعت (منقسم به مقادیر کم) به صورت پوسیون، کاشه یا حب در اشخاص بالغ و ۱ تا ۲ میلی گرم بر حسب هر یک از سنین عمر در اطفال است. در جراحی ها به منظور ایجاد بی حسی، کوکائین باید به صورت محلول های ضعیف ۰.۰۱ با رعایت تکنیک معین تزریق شود. در استعمال خارج محلول یک تا ۳ درصد آن به صورت آغشته کردن و یا مالیدن بر روی مخاط ها (بی حسی مخاط ها)، کولیر یک درصد، پماد ۱ تا ۵ درصد و غیره به کار می رود. تزریقات زیر جلدی آن به صورت محلول های ضعیف ۰.۰۱ یا ۱/۲۰۰ به کار می رود.

ناسازگاری Erythroxylon coca

کالومل، اکسید مرکوریک، نیترات نقره و کلیه موادی که الكالوئيدها را رسوب می دهد. از کوکائین برای بیماران مبتلا به ناراحتی های قلبی، تصلب شرایین، ناراحتی های عصبی، اطفال کم تر از ۲ سال و اشخاص پیر و سالخورده استفاده به عمل نمی آورند.

نیترات کوکائین – به فرمول C_۱۷H_۲۱NO_۴, NO_۳H و به وزن ملکولی ۳۶۶.۳۸ است. دی هیدرات آن دارای ۲ مولکول آب تبلور است که با محاسبه آن، به وزن ملکولی ۴۰۲.۲۴۰ می گردد. به صورت بلوری های درشت، بی رنگ و بدون بو می باشد. به مقدار زیاد در آب، الكل، استن و کلروفرم حل می گردد. در گرمای ۵۸ – ۶۳ درجه ذوب می شود ولی در بعضی کتب علمی، نقطه ذوب آن، گرمای بین ۵۶ و ۵۷ درجه وارد گردیده است.

نیترات کوکائین، دارای اثر بی حس کننده موضعی است و به مصارفی مشابه کلریدرات کوکائین از نظر درمانی می رسد. نیترات کوکائین، با بازها، املاح قلیائی، تانن و سولفات روی، ناسازگاری دارد.

از بین املاح دیگر کوکائین به شرح مختصر چند ملح زير مبادرت می شود: سولفات کوکائین، به فرمول C_۱۷H_۲۳NO_۸S و دارای ۷۵.۵۷ درصد کوکائین است. به صورت گرانول های ریز یا گرد سفید رنگ متبلور می شود. در آب و الكل محلول است. موارد مصرف آن، مشابه کلریدرات کوکائین می باشد.

تروپا کوکائین (Tropacocaine) [تروپا کائين (tropacaine)]، به فرمول C_۱۵H_۱۹NO_۲ و به وزن ملکولی ۲۴۵.۳۱ است. به صورت ذراتی با ظاهر مسطح و قرصی شکل، متبلور می شود. در گرمای ۴۹ درجه ذوب می گردد. در الكل، اتر، کلروفرم، بنزن، اتر دو پترول و اسیدهای رقیق محلول است ولی در آب به مقدار جزئی حل می شود.

ترو پاکوکائین، معمولا به حالت کلریدرات در چشم پزشکی و دندان پزشکی به کار می رود. کولیر ۳ درصد آن را به مقدار ۱ – ۳ قطره در چشم می چکانند. محلول ۲ درصد آن در ضخامت جلد به مقدار نیم تا یک میلی لیتر تزریق می شود.

پزودوکوکائین (Pseudococaine) [دلكائين (Delcaine)، ایزوکوکائین (isococaine)، کوکائین راست (d – cocaine)] به فرمول C_۱۷H_۲۱NO_۴ و به وزن ملکولی ۳۰۳.۳۵ است. به صورت بلوری های منشوری شکل متبلور می شود و در گرمای ۴۷ درجه ذوب می گردد. در آب به مقدار جزئی ولی در اتر، کلروفرم، بنزن و اتر دوپترول به مقادیر زیاد محلول است. سنتز آن به وسیله Einhorn و Marquardt صورت گرفته است. اثر بی حس کنندگی موضعی و مخدر آن مشابه سایر ترکیبات کوکائین است.

هیگرین (Hygrine)، به فرمول C_۸H_۱۵NO و به وزن ملکولی ۱۴۱.۲۱ است. از برگ های .Erythroxylon coca Lam، متعلق به نواحی مختلف، استخراج شده و سنتز آن در سال های بعد توسط Galinovsky و همکارانش (در سال ۱۹۵۱) و محققین دیگر عملی گردید. هیگیرین، حالت مایع دارد. در الكل، کلروفرم و قلیائیات رقیق محلول است. در آب به مقادیر بسیار کم حل می شود.

کوکائین و املاح آن عموما سمی و خطرناک هستند. مصرف آن ها باید تحت نظر پزشک و در نهایت دقت انجام گیرد. هیچ یک از گیاهان این تیره در ایران نمی رویند.

گونه هایی از گیاه Eryt‌hroxylon coca

در تیره Erythroxylaccae، گیاهان متعددی با ارزش درمانی کم نیز وجود دارند مانند بعضی از گونه های Erythroxylon که به علت دارا بودن مقدار کم کوکائین و یا داشتن برخی اختصاصات شفابخش، به مصارف درمانی مختلف مخصوصا در نواحی محل رویش می رسند که در این جا به شرح مختصر بعضی از انواع آن ها مبادرت شده است:

1. .Erythroxylon laurifolium Lam و .E. hypericifolium Lam، که در رئونیون و ماداگاسکار می رویند و از آن ها به مقدار ۰.۱۶ درصد کوکائین استخراج می شود. به مصارف درمانی مختلف در نواحی محل رویش می رسند.
2. Erythroxylon anguifugum Mart، درختچه ایست که در برزیل می روید و از آن برای خنثی کردن سم مار استفاده به عمل می آورند.
3. پوست .E. areolatum L، که در اتازونی به نام Red – wood موسوم است و به عنوان مقوی مورد استفاده قرار می گیرد.
4. از .E. suberosum St. – Hill و .Erythroxylon tortuosum Mart، نوعی ماده رنگی قرمز توسط بومیان محل رویش به دست می آید.

مجاور Erythroxylaceae، تیره ای به نام Malpighiaceae که گیاهان آن، مشابهت هایی با Sapindaceae ها دارند نیز وجود دارد. غالب گیاهان این تیره در قاره آمریکا پراکنده اند. گیاهانی بالا رونده و به ندرت به صورت درخت و یا درختچه می باشند. ریشه آن ها غالبا متورم و برگ های آن ها ساده، معمولا متقابل و یا فراهم است. گل هایی نر – ماده، ۵ قسمتی و مجتمع به صور مختلف دارند. در بین آن ها، انواعی با ارزش درمانی مهم وجود ندارد. از بعضی از آن ها نیز در تغذیه استفاده به عمل می آورند.

نوع دارویی و قابل ذکر آن ها، گیاه زیر است:

Banisteria Caapi Spruce، گیاهی بالا رونده و دارای ساقه چوبی به قطر انگشت و متورم در ناحیه بندهاست. برگ های متقابل به طول هر ۱۶ سانتی متر و به عرض ۸ سانتی متر، نوک تیز، نازک و منتهی به دمبرگ کوتاه دارد. اعضای این گیاه دارای الكالوئیدی به نام هارمالین (harmaline) به فرمول C_۱۳H_۱۴NO_۲ و هارمین harmine [یاژه ئين (Yageine)، تله پاتین (telepathine)، بانیس ترین (blanisterine)] به فرمول C_۱۳H_۱۲N_۲O است. الكالوئيد دیگری نیز به نام یاژه نين (Yagenine) در آن یافت می شود.

بررسی های فارماکولوژیک که بر روی هارمین (یاژه ئین) به عمل آمد، نشان داد که اگر نوعی ماهی کوچک رودخانه به نام Epinoche، در محلول ۱/۱۶۰۰ این الکالوئید که با آب مقطر تهیه شده باشد قرار گیرد، پس از پیدایش مرحله تحریک و فلج، موجبات مرگ جانور فراهم می گردد، بدون آن که مرحله خواب آور بروز کند ضمنا بررسی های M. J. Regnier که بر روی خرگوش انجام گرفت نشان داده محلول ۰.۴ درصد یاژه ئین دارای قدرت بی حس کننده موضعی، برابر با محلول ۰.۲۰ درصد کلریدرات کوکائین می باشد که تقریبا معادل قدرت بی حس کنندگی نووکائین (Novocaine) است.

در پزشکی، کلریدرات هارمین که به فرمول C_۱۳H_۱۲N_۲O, HCl, ۲H_۲O است می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

از کلریدرات مذکور نتایج خوب در درمان بیماری پارکینسون، رفع عارضه های آنسفالیت (Encephalite – التهاب مغز) به دست آمده است. مقدار مصرف آن بر حسب تحمل اشخاص، از ۰.۰۱۵ تا ۰.۰۵ گرم تفاوت می نماید. از طریق تزریق زیر جلدی، محلول محتوی ۰.۰۲ گرم آن به کار می رود.