دم اسب (Equisetum arvense)

نام فارسی: دم اسب

نام علمی: .Equisetum arvense L

نام انگلیسی: Horse – tail

نام آلمانی: Acker – schachtelhalm, Zinnkraut

نام ایتالیایی: C. equina, Coda cavallina, Setolini, Rasperella, Brusca

نام عربی: ذنب الخيل، امسوخ (Amstkh)، زنب الفرس

دم اسب ، گیاهی با ریزوم افقی یا زاویه دار، از گروه نهانزادان آونددار که دارای ساقه های بندبند، به ارتفاع ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر و بر دو نوع زایا و نازا است. در غالب نواحی مرطوب می روید و چون ساقه زیر زمینی آن تا دو متر در داخل خاک نفوذ می نماید، از این جهت خارج کردن گیاه با ریزوم کامل از زمین تقریبا غیرمقدور است. ساقه های بارور آن که در آغاز بهار، قبل از پیدایش ساقه های نازا ظاهر می شوند، کوتاه تر از آن ولی دارای قطر بیشترند. ساقه های بارور، به رنگ مایل به قرمز و فاقد دانه های کلروفیل به نظر می رسند. در اردیبهشت و خرداد، ساقه های نازا ظاهر می شوند که رنگ سبز دارند و منشعب هستند.

در هر بند ساقه نازا دم اسب ، برگ های باریک و کوچک به وضع فراهم پدید می آیند که از به هم پیوستن قاعده آن ها، نوعی غلاف در حول بند به وجود می آید. شاخه های باریک و بندبند نیز از خارج برگ های مذکور، به وضع فراهم ظاهر می گردند. در فاصله بین هر دو بند، شیارهای طولی منظم بر روی ساقه دیده می شود که کاملا مشخص است. ساقه های زایا در هر بند خود، دارای مجموعه ای از برگ های فراهم و به هم پیوسته، شبیه ساقه های نازا می باشند.

در راس ساقه های زایا، سنبله مولد هاگ، مرکب از قطعات فلس مانند در چند ردیف فراهم ظاهر می شود که به کلی با برگ های گیاه متفاوت است. این فلس ها در آغاز به نحوی به هم فشرده اند که به نظر نمی رسد از هم جدا باشند. در حالی که قطعات مختلف آن ها به وسیله پایه ای به محور سنبله ارتباط داشته، در سطح تحتانی هر یک، ۵ تا ۱۲ هاگدان به وضع آویخته دیده می شود. در داخل هر هاگدان تعداد زیادی هاگ تشکیل می شود که پس از پیدایش یک شکاف قائم در هاگدان از آن ها خارج می گردند.

هاگ ها دارای غشاء ضخیم و ۴ رشته منتهی به قسمت نسبتا پهن می باشند به طوری که رشته های مذکور، مجموعا در یک نقطه، پیوسته به هاگ به نظر می رسند. از رویش هاگ ها دو نوع پروتال، یکی نر و دیگری پروتال ماده به وجود می آید. قسمت مورد استفاده دم اسب ، پایه های نازای آن است که دارای ذرات کلروفیل می باشند. جمع آوری ساقه های گیاه در فصول مساعد سال صورت می گیرد. خشک کردن ساقه های گیاه در گرمای خورشید و یا در دستگاه های خشک شونده انجام می شود. دم اسب خشک شده را می توان به صورت گرد نگه داری کرد.

تاریخچه دم اسب

دم اسب از گیاهانی است که تاریخ شناسایی آن به زمان های خیلی دور نسبت داده می شود و آن نیز تصور می رود به این دلیل باشد که مردم آن زمان، همه گیاهانی را که ظاهر دم اسب داشته اند، یک گیاه معین تصور می نمودند مانند آن که Hippuris vulgaris که یک گیاه گل دار است توسط دیوسکورید به صورتی شرح داده شد که اختصاصات دم اسب در نظر مجسم می گردد یعنی منحصرا شباهت ظاهری این ۲ گیاه، موجبات عدم تفکیک آن ها را فراهم نموده ويا آن که در قدیم، افدراهایی که شکل ظاهری شبیه دم اسب داشته اند، اشتباها در ردیف گیاه اخیر، جای داده می شده اند.

بعضی دیگر نیز در توصیفی که از دم اسب نمودند آن را گیاهی بالا رونده بیان داشتند. در قرون وسطی برای دم اسب، اثر بند آورنده خون قائل بودند و از آن برای این منظور استفاده به عمل می آوردند. Seb. kneipp در سال ۱۸۹۰ میلادی آن را از نظر دارا بودن خاصیت بند آورنده خون، یک گیاه دارویی بی نظیر اعلام داشت. با این توصیف توجه بیشتر مردم به سوی گونه های دم اسب جلب شد و حتی به علت دارا بودن سیلیس آزاد، دارویی موثر در درمان زخم ها و اولسرها، به مردم معرفی گردید به علاوه دارویی مفید در درمان سل تشخیص داده شد.

ترکیبات شیمیایی دم اسب

قسمت های مختلف گیاه دم اسب دارای اسید سیلیسیک، اکسالیک، مالیک و آکونی تیک، یک ماده تلخ، یک ماده رزینی، به مقادیر کم از مواد چرب، املاح آلومینیوم و پتاسیم و نوعی ساپونین به نام اکوئی ستین (equisetine) است. ماده اخیر بر اثر تجزیه به اکوئی ستوژنين (equisétogenine)، فروکتوز و آرابینوز تبدیل می شود.

خاکستر گیاه دم اسب دارای ۷۰.۶۴ درصد سیلیس است که مقدار آن در گیاه تازه از ۳.۲۱ تا ۱۶.۲۵ درصد ولی در گیاه خشک از ۵.۱۹ تا ۷.۷۷ درصد، نوسان پیدا می کند و آن چه مسلم است آن است که مقدار این ماده در گیاه مسن و نمونه هایی از گیاه که در خاک رس رشد پیدا نموده باشند، زیادتر است. مقدار اسید سیلیسیک محلول نیز در گیاهان جوان، از اسید سیلیسیک غیر محلول زیادتر است.

بررسی های Gaudard در سال ۱۹۲۹ میلادی نشان داد که اسیدهای محلول و موجود در گیاه دم اسب ، به حالت محلول واقعی و به دو صورت ساده یا به حالت ترکیب وجود دارند و چنین اعلام داشت که باید آن ها را فعال تر از مواد مشابه خود به حالت کلوئیدی دانست. بررسی های مختلف که بر روی پایه های این گیاه مفید توسط محققین به عمل آمدنشان داده است که در اعضا مختلف این گیاه ماده ای به نام دی متیل سولفون (dimethyl Sulphone) وجود دارد.

دی متیل سولفون Dimethyl Sulphone (متیل سولفونيل متان methylsulphonilmethane)، به فرمول C_۲H_۶O_۲S و به وزن ملکولی ۹۴.۳۳ است. در اعضا گیاهان پست مانند .Equisetum arvense L و در قشر فوق کلیه (adrenal cortex) دام ها یافت می شود و استخراج شده است.

دی متیل سولفون، به حالت متبلور به دست می آید. در گرمای ۱۰۹ درجه ذوب می شود. در آب، متانول، اتانول و استن به مقادیر زیاد ولی در اتر، به مقدار کم محلول است. دی متیل سولفون، بعضی مواد آلی را در درجات گرمای زیاد در خود حل می کند و از این نظر می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

خواص درمانی دم اسب

گیاه دم اسب ، اثر مدر قوی، بند آورنده خون، ترمیم کننده انساج و تامین کننده عناصر معدنی بدن را دارد به طوری که از این نظر می توان آن را در درمان بیماری سل، از داروهای موثر و مفید به حساب آورد. در استعمال خارج، دارای اثر ضدعفونی کننده و التیام دهنده زخم هاست. در هر حال می توان گفت که با همه ظاهر غیر زیبایی که این گیاه دارد، باید از گیاهان ارزنده به حساب آید.

جوشانده دم اسب، ترشحات ادرار را به وضع قابل توجهی افزایش می دهد، به نحوی که این افزایش به طور متوسط به ۳۰ درصد حالت طبیعی می رسد. از این جهت است که طبق بررسی های W. Bohn که در سال ۱۹۲۷ میلادی صورت گرفت، دم اسب دارویی موثر در رفع استسقاء و آب آوردن انساج اعلام شد. ضمنا ادامه همین بررسی ها نشان داد که این گیاه، خاصیت مذکور را در اشخاص سالم ندارد.

دم اسب با دارا بودن اثر مقوی می تواند در یک رشته بیماری های کلیه نظیر عدم دفع ادرار، ورم مثانه، سنگ کلیه، احساس درد در مجاری ادرار و قولنج های کلیوی، مفید و موثر واقع گردد به علاوه در درمان آب آوردن انساج و آسم، اثر قاطع ظاهر نماید. بررسی های دیگر، آن را در ردیف داروهای تصفیه کننده خون نیز جای داده است.

امروزه اثر بند آورنده خون را که این گیاه دارد، مربوط به سیلیس آن می دانند. بررسی های P. G. Unna نشان داد که سیلیس کلوئیدی، اثر بالا بردن خاصیت ارتجاعی و مقاومت پوست بدن را دارد و می تواند در مواردی که پوست دست به علت پیدایش حالت مردگی در سلول های كبره می بندد و هم چنین در درمان زخم اندام های سافله بدن، اثر درمانی مفید ظاهر نماید و ترمیم و سازندگی در بافت ها ایجاد کند، به علاوه در درمان زخم های داخلی، موثر واقع شود.

بررسی دانشمندان مختلف نشان داد که شیره گیاه تازه، اثر فوری و قاطع در بند آوردن خون دارد. با به کار بردن آن، خون دماغ رفع می شود و استفراغ های خونی و کلیه خون ریزی های داخلی، اعم از ریوی یا احشایی و رحمی، بدون آن که فشار خون، کم یا زیاد گردد، درمان می پذیرد. در درمان بیماری های مذکور، می توان جوشانده گیاه را مورد استفاده قرار داد. مصرف دم اسب ، در موارد اخلاط خونی، بواسیر، زخم های واریسی، زیادی اسیدیته معده، وجود قند در ادرار، عدم دفع ادرار و اسهال توصیه شده است.

به کار بردن فراورده های دم اسب، به منظور درمان بیماری سل، از زمان های گذشته قبل از آن که بررسی های علمی بر روی این گیاه به عمل آید، بین مردم معمول بوده است. با مصرف آن، حالت بهبودی سریع در بیمار پیش می آید. اشتهای بیمار زیاد می شود و در نتیجه وزن بدن بالا می رود تب و عرق شبانه بیماران مسلول نیز به کلی قطع می گردد و باسيل مولد بیماری در اخلاط، حالت از بین رفته پیدا می کند و در موارد مساعد، به کلی وجود آن در اخلاط دیده نمی شود.

در طی مرحله درمان نیز ریه حالت تقویت شده، به علت تاثیر مواد سیلسیی، به خود می گیرد و تعداد گلبول های سفید خون جهت مبارزه با باسیل کخ، بالا می رود. در کلیه موارد تاثير قاطع این گیاه در درمان بیماری ها، باید گفت که اگر دلایل علمی دقیق برای آن وجود ندارد، در عوض تجارب متعدد، قاطعیت تاثیر فراورده های دم اسب را مخصوصا در درمان بیماری سل نشان می دهد. در استعمال خارج، جوشانده این گیاه به صورت غرغره یا لوسیون و یا کمپرس و غیره به کار می رود.

غرغره جوشانده دم اسب ، اثر قطعی در رفع درد گلو دارد. لوسیون آن در رفع التهاب چشم موثر است و اگر از راه بینی بالا کشیده شود، خون دماغ را سریعا برطرف می سازد. کمپرس آن بر روی زخم یا ضرب دیدگی اعضا و در رفع بیماری های جلدی مانند سودا و خارش، هم چنین ضایعات سرطانی و استخوانی، اثرات مفید ظاهر می کند.

دم اسب یا .Equisetum arvense L طبق بررسی های جدید که در سال های اخیر توسط محققینی مانند Dr. H. Leclerc و L. Renon به عمل آمده، دارای اثر تامین کننده عناصر معدنی بدن مانند سیلیسیم است. این ماده در ریه اشخاص سالم به مقدار ۰.۱۸ درصد ولی در مسلولین، معادل ۰.۰۰۹ درصد یافت می شود. با بررسی هایی که در حیوانات مختلف به عمل آمد مشخص گردید که گیاه مذکور در تامین، استحکام شکستگی های استخوانی تاثیر دارد و به علاوه جذب فسفر را که عامل تامين عناصر معدنی است تسهیل می کند.

اصولا در افراد مبتلا به ضعف مطلق ناشی از بیماری سل، عنصر منیزیم معادل ۱۳ درصد، کلسیم ۲۵ درصد و سیلیس ۴۵ درصد، حالت کاهش یافته پیدا می کند ضمنا بررسی های علمی دیگر نشان داده است که در مناطق غنی از عناصر منیزیم و سیلیس، بیماری سرطان به ندرت عارض می شود. در مبتلایان به تصلب شرایین، مخصوصا در شایع ترین فرم آن یعنی درatheroscle rose که در آن، رسوبی به رنگ مایل به زرد (atherom)، مرکب از کلسترول، مواد لیپیدی و لیپوفاژها در بین داخلی ترین قسمت لایه میانی و لایه داخلی شرایین جمع می شود، مقدار درصد سیلیسیم در بافت ها کاهش حاصل می کند.

کاشه جهت تامین عناصر معدنی بدن

گرد ساقه های خشک دم اسب	۰.۵۰ گرم
گرد دانه شنبلیله	۰.۳۰ گرم

مقدار فوق برای یک کاشه است و می توان از آن، هنگام صبح، ظهر و شب، هر دفعه دو کاشه ضمن غذا خوردن مصرف کرد.

دم اسب، به علت دارا بودن سیلیسیم و عناصر معدنی مفید دیگر، بهترین تقویت کننده پوست و ناخن است. از این گیاه مفید، در تهیه بعضی از فراورده های دارویی و بهداشتی، به صورت دم کرده یا جوشانده استفاده به عمل می آید. برای منظور فوق دم اسب به تنهایی و یا مخلوط با گیاهان دیگر در تهیه فراورده های دارویی به کار می رود.

کرم نرم کننده پوست دست

دم اسب Equisetum arvense	۶۰ گرم
Filipendula ulmaria	۶۰ گرم
آب	۴ فنجان
روغن بادام شیرین	۴۰ میلی لیتر
روغن جوانه گندم	۲۰ میلی لیتر
موم زنبور عسل	۳۰ گرم
عسل	نصف قاشق غذاخوری
اسانس بابونه	۵ قطره

اعضا دو گیاه اول را با ۴ فنجان آب، در یک ظرف چینی تحت اثر گرمای ملایم به مدت نیم ساعت بجوشانید و سپس ظرف را از گرما دور کرده، بعد از سرد شدن، از کاغذ صافی بگذرانید به نحوی که محلول کاملا صاف شده به دست آید. به طور جداگانه نیز، در یک ظرف نسبتا بزرگ ومحتوی آب، ظرف کوچکی جای داده (بن ماری)، موم و روغن بادام را در گرمایی که با حرارت دادن ظرف بزرگ از طریق آب محتوی آن به ظرف کوچک می رسد، ذوب نمایید (درجه گرما باید بین ۷۰ تا ۸۰ درجه باشد) و عسل را اضافه کنید و به هم بزنید.

بعدا جوشانده ظرف اول وروغن جوانه گندم را که آن نیز گرمایی در حدود ۷۰ درجه داشته باشد به محتویات ظرف دوم تدريجا وارد کنید و مخلوط را به خوبی هم بزنید تا ضمن کم شدن تدریجی گرمای محتوی هر دو ظرف و هم زدن مداوم، مخلوط به حالت کرم مانند(Creme) درآید. خاتما نیز اسانس بابونه را کم کم وارد مخلوط مذکور نمایید و به خوبی هم بزنید تا همه قسمت های کرم، بوی اسانس به خود بگیرد. بدین طریق، کرم بسیار خوبی به دست می آید که اثر نرم کننده و لطیف کننده پوست دست را دارد. ضمنا باید توجه داشت که کرم به دست آمده، در جای گرم قرار نگیرد.

کرم تقویت ناخن

دم اسب	۳۰ گرم
گل زنبق (Iris)	۳۰ گرم
آب	یک فنجان
لانولین انیدر	۴ قاشق غذاخوری
پودر لسیتین (Lecitine)	۱ قاشق غذاخوری
گلیسرین	۱ قاشق غذاخوری
اسانس گل سرخ	۵ قطره

در یک ظرف چینی، آب و اعضا ۲ گیاه مذکور را وارد کرده به ملایمت بجوشانید سپس حوشانده حاصل را از کاغذ صافی بگذرانید و به حال خود بگذارید. در ظرف دیگر، لانولین و لسیتین را در بن ماری ذوب کنید و گلیسرین را تدریجا در آن وارد نمایید و هم بزنید و پس از آن که به خوبی مخلوط شدند از گرما دور کنید. بعد هنگامی که درجه گرمای ظرف و محلول داخل آن در حدود ۷۰ درجه است، جوشانده مذکور را که گرمایی مشابه داشته باشد کم کم به داخل آن وارد کنید و مخلوط را به خوبی هم بزنید تا ضمن سرد شدن، حالت(creme) به خود بگیرد.

در پایان نیز اسانس را تدریجا داخل مخلوط نمایید و به خوبی بهم بزنید به طوری که همه قسمت های کرم، بوی اسانس گل سرخ را به خود بگیرد. کرم حاصل را قبل از آن که به ناخن بمالید باید ناخن ها را به خوبی ماساژ دهید تا خون به سمت ناخن ها جریان پیدا نماید و با مالیدن کرم به ناخن، نتیجه مورد نظر حاصل شود.

کرم تقویتی برای ناخن های ضعیف و شکننده

ساقه خشک دم اسب	۲۵ گرم
قطعات ساقه های تازه دم اسب	۵۰ گرم
آب جوش	۱۰۰ میلی لیتر
موم امولسيون دهنده	یک قاشق غذاخوری
روغن آفتاب گردان	یک قاشق غذاخوری
موم زنبور عسل	یک قاشق غذاخوری

ابتدا دم کرده ای از ساقه های خشک و تازه دم اسب یعنی .Equisetum arvense L تهیه می نمایند سپس در ظرفی دیگر، موم و روغن آفتاب گردان ریخته آن را در داخل یک ظرف محتوی آب جای می دهند به طوری که با حرارت دادن ظرف اخیر، گرمای آب به ظرف داخل آن اثر کند و موم های درون ظرف اخیر، به حالت ذوب شده و یک نواخت درآید.

در این موقع دم کرده مذکور را پس از صاف کردن به گرمای مشابه محتوی ظرف دوم (بین ۷۰ تا ۸۰ درجه) می رسانند و آن را تدریجا به محتوی ظرف اخیر (موم ها و روغن آفتاب گردان) می افزایند و مرتبا هم می زنند تا بر اثر این عمل و سرد شدن تدریجی، مجموعا به صورت غلظت یافته و کرم (Creme) درآید. کرم به دست آمده را باید به سطح ناخن ها مالید و به ملایمت کمی مالش داد تا بهتر تاثیر نماید.

جوشانده جهت رفع لکه های روی ناخن

مقدار ۴۰ تا ۵۰ گرم ساقه خشک دم اسب را که در خرداد تا مرداد جمع آوری کرده باشند در یک لیتر آب به مدت لااقل سه ساعت بخیسانید سپس آن را حرارت دهید به طوری که ۲۰ تا ۲۵ دقیقه به ملایمت بجوشد. در این موقع ظرف محتوی گیاه را از گرما دور کرده به حال خود بگذارید تا به مدت ۱۰ دقیقه دم کند. مقدار مصرف محلول صاف شده حاصل ۳ تا ۴ فنجان در روز است. این جوشانده اگر ۱۵ تا ۲۰ روز مصرف شود در رفع لکه های کوچک و سفید رنگ ناخن، موثر واقع می گردد ضمنا در رفع شکنندگی ناخن نیز اثر درمانی ظاهر می نماید.

رفع لکه های پوست

لکه های پوست پشت دست که گاهی تا آرنج ادامه پیدا می نماید، معمولا در سنین بالا ظاهر می شوند. نقصان ویتامین های گروه B complex) B) و هم چنین ویتامین های C و E در بدن، ممکن است پیدایش و وسعت لکه ها را تشدید نماید. از این جهت بهتر است ضمن تامین ویتامین های مذکور که با مصرف قرص یا تزریق محلول های آن ها عملی می گردد، روغن جوانه گندم به پوست دست مرتبا مالیده شود و برای سفید شدن رنگ تیره آن ها، آب لیموترش تازه به کار رود و یا آن که ساقه های دم اسب را به صورت له شده، در ماست وارد کرده روزانه آن را به پوست دست اثر دهند.

از ساقه دم اسب برای تهیه فرمول های دارویی زیر استفاده به عمل می آید:

حمام جهت درمان بواسیر

بومادران (گل)	یک مشت
Silybum Marianum (ریشه و برگ)	یک مشت
مرغ Agropyron repens (ریشه رنده شده)	یک مشت
لاواند (گل)	یک مشت
دم اسب (ساقه)	یک مشت
علف هفت بند Polygonum aviculare	یک مشت
آب	یک لیتر

یک لیتر آب را به مدت ۵ دقیقه بجوشانید و پس از آن که گرمای آن کم شد (ولرم) آن را به درون یک ظرف لعابی بریزید و مخلوط گیاهان فوق را به آن بیفزایید. بعد دهانه ظرف را مسدود کرده و آن را ۴ تا ۵ ساعت به حال خود بگذارید. سپس محلول حاصل را صاف کرده در داخل یک ظرف لعابی، یا شیشه ای جای دهید و در مواقع مصرف از آن استفاده نمایید ولی باید همواره توجه کنید که این محلول را نمی توان مدتی طولانی نگه داری کرد یعنی باید همیشه سعی شود که به حالت تازه تهیه گردد. طرز استفاده از محلول به نحوی است که مقدار کافی از آن را در داخل ظرف بزرگی که محتوی آب نسبتا گرم است وارد کرده به صورت حمام موضعی به کار ببرید.

درمان کم خونی – رفع کمبود عناصر معدنی بدن

دم اسب	۲۵ گرم
لاواند (Lavandula vera)	۲۰ گرم
گزنه سفید (Lamium album)	۲۵ گرم
Centaurium minus	۲۵ گرم
اكليل الجبل Rosmarinus officinalis	۲۵ گرم
ریشه نیم کوب کرفس Apium graveolens	۲۰ گرم
زنجبیل شامی Inula Helenium	۲۰ گرم
Teucrium scorodonia	۱۵ گرم
رازک (مخروط ماده)	۱۵ گرم

اعضا نیم کوب گیاهان فوق را به خوبی مخلوط کرده، جوشانده ای بر حسب یک قاشق سوپ خوری از آن برای یک فنجان آب تهیه نمایید به طوریکه مدت جوشاندن از ۵ دقیقه تجاوز نکند. مقدار مصرف این جوشانده پس از صاف کردن، یک فنجان قبل از هر غذا یا ضمن غذا خوردن است. گیاهان مذکور در ایران یافت می شوند. ردیف های ۲ و ۵ پرورش می یابند.

دم اسب از گیاهانی است که به علت دارا بودن عناصر معدنی و مفید، در درمان بیماری های مختلف اثر درمانی نسبتا قاطع ظاهر می نماید ولی با آن که شناسایی آن به علت دارا بودن ساقه های خش و عاری از برگ به سهولت انجام می گیرد، به ندرت ممکن است مورد استفاده مردم در کشور ما قرار گیرد. مصرف دم اسب در رفع ضعف اعصاب ناشی از کار زیاد، افراط در تفریحات، افسردگی ها وتحریکات مختلف، نتیجه مطلوب ظاهر می نماید. از این نظر در فرمول غالب فراورده های گیاهی که بدین منظور تهیه می شود وارد می گردد.

شربت جهت درمان ورم مفاصل (Arthritis)

عصاره روان دم اسب	۱۰ گرم
عصاره نرم پیرو (Juniperus communis)	۱۰ گرم
شربت ۵ ریشه	بمقدار کافی تا ۴۰۰ گرم

مقدار مصرف آن ۲ تا ۵ قاشق سوپ خوری در روز است.

صور دارویی دم اسب

جوشانده ۳۰ تا ۵۰ گرم گیاه خشک در نیم لیتر آب که پس از نیم ساعت جوشیدن در ۳ مرتبه در ۲۴ ساعت مصرف گردد. گرد گیاه به مقدار یک یا ۲ گرم قبل از شام و نهار، به عنوان تامین عناصر معدنی بدن و به مقدار ۰.۵ تا یک گرم در ۴ یا ۵ دفعه قبل از شام و نهار به عنوان بند آورنده خون (اگر معده قبول کند) – شیره تازه گیاه به مقدار ۲۰ تا ۳۰ گرم، جهت بند آوردن خون – در استعمال خارج، جوشانده یک کیلوگرم در یک لیتر آب، جهت استفاده به صورت کمپرس یا لوسیون.

محل رویش دم اسب

نواحی شمالی ایران مانند گرگان، بندرگز، پیربازار (سواحل جنوبی مرداب خزر)، آذربایجان، زنجناب، تبریز.

گونه های مفید دیگر گیاهان دم اسب به شرح زیر هستند:

۱- .E. maximum Lamk., E. majus L، کونه ای از گیاهان دم اسب که ساقه ای به رنگ سبز روشن و به ارتفاع ۱.۵ تا ۲ متر دارد. ظاهر آن کاملا مشخص است زیرا انشعابات بندهای آن، وضع منطبق با نظم معین دارند. در نواحی مردابی و اماکن سایه دار می روید. خواص درمانی آن مشابه گیاه قبلی است واریته ای از آن به نام .Var. orientale NK در کردستان می روید.

۲- .E . sylvaticum L، گونه ای از گیاهان دم اسب که در جنگل های مرطوب، دشت های نمناک و اماکن باتلاقی بعضی نواحی اروپا می روید ولی در ایران یافت نمی شود. اثر درمانی آن تقریبا مشابه گیاهان قبلی است.

با بررسی های مختلفی که به عمل آمده مشخص شده است که بعضی از انواع Equisetumها به طوری که در کتب علمی منعکس است، در ردیف گیاهان سمی قرار دارند و وجود آن ها در علوفه حیوانات ممکن است ایجاد مسمومیت یا ناراحتی های مختلف بنماید. مهم ترین این گیاهان که مورد بررسی قرار گرفته به شرح زیر هستند:

E. palustre L., E.laevigatum A. Br., E.hymeale L., Equisetum arvense L. E, telmateia Ehra., E sylvaticum L.

مسمومیت از این گیاهان را مدت ها ناشی از عمل مکانیکی ترکیبات سیلیسی موجود در اعضا آن ها تصور می کردند ولی بررسی های علمی مختلف، وجود مقدار کم اسید آکونی تیک را در آن ها معلوم داشت که عامل این مسمومیت ها شناخته شد.

در .Equisetum palustre L که گونه ای از گیاهان دم اسب است، وجود نوعى الكالوئيد سمی که بر روی اعصاب اثر می نماید توسط Lomann در سال ۱۹۰۴ مشخص شد و مقدار آن در گیاه نیز به اندازه ای تعیین گردید که برای حیوانات خطرناک تشخیص داده شد. بعضی دیگر از محققین مانند Frohnes در سال ۱۹۱۹، سمیت Equisetum را مربوط به بعضی قارچ های ذره بینی ذکر نموده اند که بر روی اعضا این گیاهان زندگی می نمایند.

نوع .E.arvense L، بیش از انواع دیگر در امریکا، به علت وجود در علوفه حیوانات و چهارپایان ایجاد مسمومیت کرده است. این مسمومیت نیز بیشتر در اسب ها و گوسفندان ظاهر می شود. با توجه به آنچه که ذکر شد باید در نظر داشت که انواع دارویی این گیاهان مخصوصا .E. arvense L، باید در مصارف داخلی به طور بی رویه به کار نروند یعنی در حد درمانی و با رعایت احتیاط مورد استفاده قرار گیرند.