آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۸ 
آمله نام میوه‌ی گیاهی است که خود گیاه نیز به همین نام، نامیده شده است. از آمله با نام های آملج و آنوله که نام هندی آن است نیز یاد می شود. در زبان فارسی به این گیاه آمله و در طب سنتی به آن «آملج» می گویند.
نام دیگر: املج، آمله.
نام فارسی : آمله
نام انگلیسی : emblic
نام علمی :Phyllanthus emblica L
درختی زینتی که ارتفاع آن به حدود ۱۸ متر می رسد و در برخی موارد به ندرت به ۳۰ متر هم می رسد. پوست آن صاف و به رنگ قهوه ای مایل به خاکستری کمرنگ است که در برخی نواحی از درخت جدا می شود. چوب این درخت سخت و شبیه به چوب گردو است.
برگ‌های این گیاه ریز و انبوه، سبزرنگ و به شکل پر است. این برگ‌ها به صورت منظم در دو ردیف روی شاخه های بلند و باریک قرار گرفته اند. اگرچه این درخت در زمستان خزان می کند، اما شاخه های آن تماما از برگ عاری نمی شوند و به ندرت درخت کاملا فاقد برگ می شود، به همین دلیل در برخی منابع از آن به عنوان درختی همیشه سبز نیز یاد می شود.
گل ها به رنگ زرد مایل به سبز، نامشخص که به صورت متراکم روی خوشه ای در کنار برگ های پایینی تشکیل می شوند. معمولا گل های نر در قسمت های پایینی و روی شاخه های کوچک و گل های ماده در بخش‌های بالاتری نسبت به گلهای نر قرار دارند. با این وجود در برخی موارد، این درختان در پایه نیز هستند. به این صورت که گلهای نر و ماده به صورت مجزا روی درختان جدا قرار دارند.
میوه‌ی این درخت کروی شکل، به اندازه یک گردو، ترش مزه که در ابتدا به رنگ سبز اما به مرور پس از رسیدن زردرنگ می شود. طعم آن تلخ و گس و پوست آن نازک و تا حدودی شفاف، شبیه به آلوچه و به گوشت آن چسبیده است.
این گیاه، بومی هند و سرزمین های خاورمیانه است.
قسمت‌های مورد استفاده:
میوه، ریشه، پوست درخت و برگ آن قابل استفاده است اما میوه های این گیاه بیشترین کاربرد را دارند.
نحوه کاشت و تکثیر
تکثیر این گیاه اغلب از طریق کشت بذرهای آن صورت می گیرد. به این صورت که میوه های کاملا رسیده که پوست شان نیز در آفتاب خشک شده را جمع آوری و هسته های آن ها را خارج می کنند.
یا این که میوه را ۲ قسمت می کنیم و هسته آن را خارج می کنیم. ۴ ماه پس از کاشت بذرها، زمانی که قطر ساقه ی نهال به حدود ۸ میلی متر رسید می توان عمل پیوند را برای تکثیر روی آن انجام داد.
این درخت در نواحی نیمه گرمسیری و گرمسیری مشاهده می شود. در هند، از سطح دریا تا ارتفاعات ۱۸۰۰ متر بالاتر از سطح دریا نیز رشد می کند و گل میدهد.
این درخت نسبت به گرمای زیاد حساس است و آن را تحمل نمی کند. در هند، درختان بالغ می توانند در دمای تا ۴۶ درجه سانتی گراد در تابستان باقی بمانند اما درختان جوان باید در هوای گرم در سایه قرار گیرند.
به نظر می رسد که این گیاه تحت شرایط خاکی و تغذیه ای خوب و مرطوب به خوبی رشد می کند. برای تولید بیشترین میزان محصول باید در خاک های عمیق، شنی لومی تا رسی، سبک یا سنگین و کمی اسیدی تا کمی قلیایی کشت شود. خاکی که کمی شور است، این گیاه آن را تحمل می کند.
آبیاری منظم و مناسب برای رشد بهینه‌ی این گیاه نیز ضروری است.
ترکیبات شیمیایی:
به طور کلی این گیاه دارای پروتیین، چربی، مواد معدنی، ویتامین C اسید تانیک، اسید گالیک، تانن، گلوکز، سودا و صمغ است.
میوه ها شامل غلظت بالایی از اسکوربیک اسید هستند که با گرما یا پختن از بین می روند.
علاوه بر این میوه ها دارای فنول از جمله الاژیک اسید، گالیک اسید، کویر ستین، کامفرول، کوریلاجین، گرانییین، کویر ستین، کامفرول، فوروزین، گالوتانن ها، امبلي كانين‌ها، فلاونوییدها، گلیکوزیدها و پرو آنتوسیانیدین‌ها هستند. برگ‌ها دارای فنول های مشابه میوه هستند. ریشه ها دارای گلیکوزیدها و تانن ها هستند.
طرز استفاده و مقدار مصرف:
در طب از میوه‌ی پوست کنده و بی دانه، ریشه و پوست این گیاه استفاده می شود که به صورت پودر، خیسانده و دم کرده کاربرد دارد.
برای از بین بردن مزه‌ی تلخ و گس آن، آمله را سه روز در شیر گاو خیس می کنند، سپس می شویند و خشک می کنند که در این صورت به آن «آمله پرورده» یا «شیر آمله » می گویند. این گیاه غنی از ویتامین C است.
مقدار مصرف آن به تنهایی و یا برای ساختن معجون حدود ۱۰ تا ۲۰ گرم است.
نوشدارویی ساده با آمله:
نوشداروی ساده از ابداعات اطبای هندی است. این نوشدارو مخلوطی است از داروهای بسیار موثر و اجزا بسیار مطبوع، خوشمزه، مفرح، نشاط آور و پرخاصیت. نوشدارویی ساده که در زیر ارایه می‌شود برای سردمزاج ها بسیار مفید است.
دستور ابوعلی سینا برای تهیه نوشدارو:
غنچه ی گل سرخ که به آنها گرفته شده باشد ۲۴ گرم، سعد کوفی ۲۰ گرم، قرنفل ۱۵ گرم، سنبل الطیب ۱۵ گرم، قرفه ۱۰ گرم، زرنب ۱۰ گرم، زعفران ۱۰ گرم، بسباسه ۱۰ گرم، قاقله كبار (نوعی هل ولی سیاه رنگ است) ۱۰ گرم، هل سبز یا سفید ۱۰ گرم، جوزبوا ۱۰ گرم.
گیاهان فوق را جداگانه بکوبید و آن را الک کنید و هریک از آنها را جداگانه وزن و با هم مخلوط کنید. سپس ۴۵۰ گرم آمله بیدانه‌ی تازه را بگیرید و در ۴/۵ کیلوگرم آب بپزید تا یک سوم باقی بماند (اگر آمله تازه نداشتید از آمله خشک که قبلا خیس شده استفاده کنید) پس از آن باقیمانده را صاف و ۱ کیلوگرم شکر سرخ در آن بریزید، مجددا بجوشانید تا آب شود و محلول قوام آید.
سپس شربت آمله را از روی حرارت بردارید و مخلوط تمام سایر اجزا کوبیده را به آن اضافه و با صندل آن را خوب هم بزنید (تا اثر منفی در معجون نگذارد ) تا به طور یکنواخت و کامل داروها در شربت آمله مخلوط شوند، از این معجون پس از این که ۴۰ روز ماند هر روز ۵ تا ۱۵ گرم میل کنید.
همان طور که قبلا گفته شد در مورد این نسخه نیز اگر آمله را قبلا پرورده کنند و ۲۴ ساعت در شیر گاو بخیسانند بهتر است. در بعضی نسخه ها به جای ۱ کیلوگرم شکر سرخ ۰/۵ کیلو عسل صاف شده توصیه شده است.
(در اصطلاح طب سنتی معمولا به نوعی ترکیب از گیاهان دارویی نوشدارو می گویند. این ترکیب تشکیل شده است از اقسام گیاهان دارویی با خواص مختلف ولی همه در یک جهت. هریک از این داروها از نظر خواص مورد نظر مکمل دیگری هستند. نوشدارو در روش معالجات طب سنتی خیلی مورد توجه است. عده ای از متخصصین معتقدند که نوشداروی اصیل ترکیبی است از پنج گیاه اساسی، آمله ، هلیله، بلیله، خبث الحدید (ریم آهن) و عسل. چون امله جز اصلی این ترکیب است؛ لذا به معجون‌هایی که از آمله درست می‌شود نوشدارو گفته می‌شود.)
خواص درمانی و طبیعت آمله
طبیعت آمله سرد و خشک است.
خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از: دارویی است قابض، مقوی ذهن و قلب ابوعلی سینا آن را دارویی خوب برای قلب معرفی کرده است).
آمله مقاومت بدن را در برابر ویروس‌ها و باکتری ها و سایر میکروب ها بالا می برد، استفراغ را قطع می کند، اشتها را زیاد، قطع کننده اسهال، تقویت کننده مو و جلوگیری از سفید شدن آن، دانه آن برای درمان آسم و برونشیت، مفید برای فراموشی و بالا بردن قدرت یادگیری، مفید برای سنگ مثانه و درد معده، جلوگیری از خونریزی بواسیر و بینی، برطرف کننده ضعف اعصاب، مفید برای نفخ، کمی اشتها تب، آسم، سیاتیک، روماتیسم و سکته.
محرک قوای جنسی، مفید برای شب ادراری و آنتی اکسیدانی بسیار قوی (خاصیت اصلی این گیاه).
نوشدارویی را که با این گیاه تهیه می کنند، دستگاه گوارش را تقویت، اشتها را زیاد و بسیار مفرح و نشاط آور است. این نوشدارو برای اعضای اصلی بدن مثل قلب، مغز، دماغ و کبد تاثیر مثبت دارد و در نتیجه برای بیماری های مالیخولیا بسیار نافع است.
در قدیم برای جلوگیری از خون دماغ، پودر آمله را در آب خنک می ریختند و بر پیشانی ضماد می کردند.جهت تقویت چشم آمله را خوب می سایند و هم وزن آن شکر اضافه می کنند و با مقداری روغن بادام شیرین مخلوط تا کمی چرب شود. صبح ناشتا مقدار ۲۰ گرم از آن را میل کنید.
برای درمان اسهال مزمن، آمله را با گشنیز خشک به طور مساوی مخلوط و آن را پودر کنید و همراه با غذای نرمی بخورید.
پودر آمله را با حنا مخلوط کرده و پس از خیسانیدن در حمام به موها بمالید، مو را تقویت و از سفید شدن آن جلوگیری می کند. در صورت استفاده با عسل قدرت یادگیری را افزایش میدهد.
اگر آمله نرم کوبیده و با آب بارهنگ مخلوط و بر پیشانی به صورت غليظ ضماد شود، خونریزی بینی را قطع می کند.
رطوبت معده، ضعف قلب و چشم، معده و اعصاب را برطرف می کند.
برای زخم روده ها آمله را به نرمی ساییده و با هم وزن آن شکر مخلوط کنید و با کمی روغن بادام شیرین چرب کنید و ناشتا بخورید.
برای رفع شب ادراری، کوبیده آن را با هم وزن آن زیره کرمانی مخلوط و با عسل مخلوط کنید.
خیسانده‌ی آن با تخم گشنیز نیم کوفته برای رفع اسهال مزمن، حرارت معده، سوزش مقعد و ادرار مفید است. روغن آمله مو را سیاه و بزرگ می کند. مردم قدیم، در خون دماغ‌ها پودر آمله را در آب خنک ریخته و بر پیشانی ضماد می کردند و قدری نیز در جلو سر و صورت می ریختند تا خون دماغ را بند آورد.
افراد سرد مزاج می توانند آمله را با عسل یا با مصطلکی بخورند.
عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف:
این گیاه برای مبتلایان به بیماری طحال مضر است و اگر به اشتباه از این گیاه استفاده کردند بهتر است کمی عسل و سنبل الطیب میل کنند.
ضمنا هیچگونه عوارض جانبی و منع مصرف تاکنون برای آن گزارش نشده است و اصولا تحقیقات کمتری روی آن انجام شده است. اما بعضی گفته اند برای بیماران مبتلا به ناراحتی‌های طهال مضر است.
سابقه ی تاریخی
در متونی که به هزاره‌ای بعد از میلاد و ۱۵۰۰ سال قبل برمی گردد و به زبان سانسکریت است، طرز تهیه فرآورده های آمله، شرح داده شده است.
همچنین دست نوشته های ثبت شده، کاربرد دارویی آمله، در متون عربی، عراقی، تبتی، مصری و نیز در سیستم های هندی، ایورودا و یونانی یافت می شود. امروزه میوه‌ی آمله به طور رایج در رژیم غذایی هندیان مصرف می شود.
