توجیه اقتصادی کشت زعفران و فاکتورها و عوامل موثر در آن

توجیه اقتصادی کشت زعفران

سازگاری با عوامل اقلیمی متفاوت

با توجه به قرار گرفتن کشورمان در کمربند خشک کره زمین، فاکتور افزایش دما و محدودیت آب، در آینده نزدیک با ادامه روند خشکسالی مشکلات زیادی در کشت و پرورش بسیاری از گیاهان زراعی و باغی ایجاد خواهد کرد. لذا باید تمهیداتی اندیشیده شود تا با بحران کم آبی و افزایش دما بتوان تا حد ممكن مقابله نمود. در این مبحث قصد داریم پیرامون عوامل موثر بر توجیه اقتصادی کشت زعفران صحبت کنیم.

در این راستا با استفاده از گیاهانی با خصوصیات رشد منحصر به فرد در شرایط کم آبی و دمای بالا می توان به گیاه زعفران اشاره نمود که تا حدود بسیار زیادی با شرایط دمایی و کم آبی سازگار می باشد. ویژگی های فیزیولوژیکی خاص زعفران نظیر شکل برگ، ساقه و کورم در برابر دمای پایین مقاوم بوده و تا دمای ۱۵ درجه سانتیگراد زیر صفر را تحمل می کند.

همچنین به دلیل رشد و نمو گیاه در فصول سرد سال از نظر نیاز به آبیاری، مشکل کم آبی تا حدود زیادی مرتفع می شود. به دلیل ذخیره مواد غذایی در کورم زعفران از سال قبل، برگ های سوزنی شکل، واقع شدن فصل رشد در ماه های سرد سال، پایین بودن میزان تبخیر و تعرق و عدم تشکیل میوه و در نهایت رشد گل ها به عنوان محصول قابل برداشت قبل از ظهور برگها از مهم ترین ویژگی های گیاه زعفران در مقابله با کم آبی و دمای بالای هوا می باشد که این موضوعات عواملی موثر در توجیه اقتصادی کشت زعفران هستند.

امکان کشت در اراضی شیب دار

با پیشرفت روز افزون علم کشاورزی و استفاده از ماشین آلات صنعتی جهت کشت یکپارچه، تولید اغلب محصولات کشاورزی در سطوح کشت پایین مقرون به صرفه نمی باشد. کشت زعفران حتی در اراضی شیب دار که امکان تردد ماشین آلات امکان پذیر نمی باشد، به راحتی انجام می گیرد.

در کشورهایی نظیر ترکیه، یونان، اسپانیا، چین و هند زعفران در اراضی شیب دار کشت می شود. عمق ریشه نسبتا پایین زعفران این امکان را میدهد تا در عمق کمتر از 0.7 متر بتوان به کشت زعفران مبادرت نمود. با توجه به دوره رشد زعفران در فصول پر باران رشد گیاه با مشکل مواجه نشده و تاثیر چندانی در کاهش عملکرد نخواهد داشت.

برداشت تدریجی زعفران و کوتاه مدت بودن زمان برداشت

برداشت تدریجی زعفران موجب افزایش دقت برداشت کنندگان در زمان برداشت محصول خواهد شد. برداشت در طول دوره چند روزه امکان بسته بندی محصول را به راحتی فراهم نموده و از انباشته شدن آن جلوگیری می کند. بنابراین برداشت تدریجی و برداشت های چندباره یکی از عوامل دخیل در توجیه اقتصادی کشت زعفران است.

توزیع امکانات و توزیع نیروی کار در زمان برداشت از دیگر محاسن برداشت زعفران به حساب می آید. کوتاه بودن دوره برداشت محصول باعث کاهش هجوم آفات و امراض به محصول زعفران خواهد شد. همچنین محصول تولیدی مورد سوء استفاده گران قرار نگرفته و با برنامه ریزی دقیق می توان بدون هرگونه مشکلی محصول را برداشت نمود.

عدم نیاز به نگهبان و همچنین عدم هجوم پرندگان به زعفران

بیشتر محصولات کشاورزی در زمان برداشت مورد هجوم حیواناتی نظیر شغال، جوجه تیغی، خرگوش و موش قرار می گیرند و همچنین پرندگانی نظیر کلاغ، گنجشک، تمایل چندانی جهت استفاده از این گیاه با ارزش ندارند. دلیل اصلی آن عدم تولید بذر و برداشت زود هنگام آن در اوایل صبح می باشد. در حالیکه اکثر محصولات زراعی و باغی هر ساله مورد هجوم پرندگان و حيوانات قرار می گیرند.

عدم نیاز به تجدید کشت سالیانه

زعفران از معدود گیاهان زراعی است که با یکبار کشت آن می توان تا مدت ۷-۵ سال بصورت متوالی محصول آن را برداشت نمود. زعفران با ایجاد پیازچه های جدید در سال های بعد قادر است به رشد و نمو ادامه داده و محصول خوبی تولید نماید. صرفه جویی در هزینه های کشت پیاز، صرفه جویی در وقت در تقویم زراعی و همچنین افزایش عملکرد محصول در سال های بعد از مهم ترین ویژگی های زعفران به حساب می آید.

امکان کشت دیم و همچنین اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار

این روزها که کشور ما با معضل کم آبی و کاهش شدید نزولات آسمانی روبرو ست می توان محصولاتی را برای کشاورزی انتخاب نمود که به این امر کمک می کنند. این موضوع امر مهمی در توجیه اقتصادی کشت زعفران است. در مناطق خاصی از کشورمان امکان کشت دیم زعفران وجود دارد. در برخی از مناطق استان چهارمحال و بختیاری تحقیقاتی در سال های اخیر انجام گرفته که امکان کشت زعفران بصورت دیم در آن مناطق وجود دارد. با توجه به محدودیت آبی در کشورمان پژوهش و تحقیقات بیشتر در این زمینه ضروری به نظر می رسد. در مقابل در مناطق پر آب می توان با آبیاری های تحت فشار مزرعه زعفران را آبیاری کرد.

اشتغال زا و ارز آور بودن محصول زعفران

با توجه به مراحل مختلف کاشت، داشت و برداشت، بسته بندی و فروش محصول در بازار مصرف، میزان قابل توجهی از نیروی انسانی مشغول بکار شده و کمک زیادی در امر اشتغال زایی جوانان ایجاد خواهد شد. خصوصیات آب و هوایی کشورمان و سازگاری بالای زعفران با شرایط اقلیمی موجود و همچنین کیفیت بالای محصول تولیدی این امکان را فراهم می سازد تا زعفران به عنوان محصول صادراتی، طرفداران زیادی در کشورهای مختلف داشته باشد. این خصوصیت مهم باعث افزایش موفقیت در عرصه جهانی شده است و در حال حاضر ارزآوری خوبی برای کشورمان داشته است.

پایین بودن میزان تبخیر و تعرق در گیاه و بالابودن میزان بارندگی در فصل رویش

دوره رشد و نمو زعفران در مناطق گرمسیر کشورمان با فصول پربارش همزمان بوده و لذا میزان رطوبت نسبی در این مناطق تا ۴۰ درصد افزایش می یابد. رطوبت بالای محیط باعث کاهش تبخیر و تعرق در گیاه شده و امکان رشد و نمو گیاه را به راحتی فراهم می آورد.

به دلیل واقع شدن کشورمان بر روی کمربند خشک کره زمین در مناطق عظیمی از آن امکان کشت و کار گیاهان زراعی وجود نداشته، در حالیکه گیاه زعفران با دارا بودن خصوصیات منحصر به فرد از رشد خوبی در این گونه مناطق برخوردار است. از طرف دیگر با کاهش میزان آبیاری و بالا رفتن تبخیر و تعرق در گیاهان زراعی عملکرد محصول به میزان قابل توجهی کاهش یافته و گیاهان دچار تنش آبی و خشکی می شوند.

در این میان گیاه زعفران با توجه به زمان کشت و رشد و نمو در شرایط بهتری از فصل سال رویش نموده و به محصول می نشیند. حجم تبخیر و تعرق در گیاه زعفران نسبت به گیاهان زراعی پایین تر بوده و راندمان مصرف آب در آن بیشتر از گیاهان زراعی دیگر می باشد.

با رشد زعفران در فصول پر بارش از سال از میزان تبخیر و تعرق گیاه تا حدود زیادی کاسته شده و نیاز به آبیاری در گیاه کمتر احساس می شود.

کاهش میزان آفات و امراض در دوره رشد گیاه به دلیل سردی هوا

فصول معتدل و گرم سال که از درجه حرارت مناسبی برای رشد و نمو حشرات، آفات و بیماریها برخوردار است، در بسیاری از محصولات کشاورزی تهدید جدی به حساب می آید. بطوریکه با رسیدن میزان آسیب حاصل از آنها به آستانه خسارت سالانه تلفات سنگینی به مزارع کشاورزی وارد می شود.

لذا جهت پیشگیری، کنترل و مبارزه با آنها کشاورزان به استفاده بیشتر از سموم دفع آفات و سموم شیمیایی روی می آورند. گاها تعداد بیش از حد استفاده از سموم باعث ایجاد انواع بیماری های صعب العلاج در افراد می شود.

در حالیکه گیاه زعفران به دلیل مصادف شدن رشد و نمو آن با فصول سرد سال تقریبا از هرگونه تهدید و آسیب به واسطه بیماری ها، آفات و حشرات بدور می باشد. عدم استفاده از سموم باعث کاهش هزینه تولید، تسهیل در مدیریت مزرعه، تولید محصول ارگانیک و پایدار، سلامت محیط زیست، افزایش کیفیت محصول و در نهایت افزایش تقاضا و بازار پسندی محصول تولیدی می شود. مقاومت بالای زعفران در برابر بیماری ها و آفات یکی از دلایل توجیه اقتصادی کشت زعفران است.

عوامل مهم موفقیت کشت زعفران در مقایسه با سایر گیاهان

1. رشد و نمو در خاک هایی با حاصلخیزی کمتر
2. رقابت پذیری با علف های هرز و عدم همزمانی دوره رشد گیاه با دوره رشد علف های هرز
3. پایین بودن بقایای گیاهی زعفران در مقایسه با سایر گیاهان
4. عدم نیاز به واردات بذر زعفران از خارج کشور
5. عدم نیاز فوری به آبیاری بعد از کشت پیاز
6. امکان کشت دیم و نیاز آبی پایین
7. امکان برداشت محصول قبل از مرحله داشت
8. پایین بودن میزان اتلاف محصول در زمان برداشت
9. بکارگیری نیروی کار فصلی با هزینه پایین در فصول سرد سال به دلیل کاهش میزان و حجم کار
10. جلوگیری از مهاجرت جمعیت از روستاها به شهرها
11. ایجاد اشتغال بالا در زمینه کاشت، داشت، برداشت و بسته بندی محصول
12. تولید محصول با حداقل هزینه و فنون تولید

مشکلات و معضلات موجود در کشت و صنعت زعفران

1. عدم ثبات در قیمت محصول زعفران در بازار مصرف
2. کیفیت پایین بسته بندی زعفران و احتمال آلودگی آن در زمان بسته بندی
3. قاچاق محصول زعفران به مقدار قابل توجه در سال
4. عدم حمایت از پژوهشگران و محققان در رشته زعفران
5. پایین بودن میزان تولید در واحد سطح نسبت به سایر کشورها
6. پایین بودن علوم و فنون تولید در کشاورزان
7. عدم وجود صنایع تبدیلی و بسته بندی مکانیزه زعفران
8. ناکافی بودن تبلیغ و فرهنگ سازی در نحوه مصرف زعفران
9. فروش زعفران بصورت فله به میزان قابل توجه به کشورهای خارجی با قیمت نازل
10. عدم ارائه خدمات مناسب به کشاورزان در زمانهای مقرر
11. قاچاق پیاز زعفران به کشورهای همسایه
12. بازاریابی نامناسب جهت فروش محصول در زمان های مشخص
13. پایین بودن کیفیت زعفران با توجه به استانداردهای جهانی
14. عدم درج و ثبت اطلاعات مربوط به زعفران از قبیل محل تولید، سال تولید و مشخصات شرکت صادر کننده
15. احتمال آلودگی زعفران به میکروارگانیسم های ریز
16. نایده گرفتن رقبا و عدم رقابت پذیری با آنها
17. بروز تقلب در زعفران و کاسته شدن از میزان فروش محصول
18. پایین بودن همکاری اتاق بازرگانی ایران و همچنین وابسته های بازرگانی کشورهای خارجی.

خواص دارویی و درمانی زعفران

یکی دیگر از فاکتورهایی که در توجیه اقتصادی کشت زعفران دخیل است خواص بی نظیر درمانی آن می باشد به طوری که محققان بیش از 100 خاصیت درمانی برای زعفران معرفی کرده اند که در زیر به برخی از آنها اشاره می کنیم.

ضد سرطان، کاهش کلسترول و فشار خون، کاهش قند خون، رفع سرفه های مداوم، جلوگیری از سرماخوردگی، ضد آسم، رفع سردرد و گلودرد، رفع التهاب و عفونت رحم، بر طرف نمودن آماس بیضه، بیماری های قلبی، رفع بیماری وبا و سیاه سرفه، ضد برونشیت، برطرف نمودن استفراغ و سرگیجه، جلوگیری از چاقی با زعفران، تقویت کننده بدن، تقویت کننده قلب و اعصاب، رفع بی خوابی، کاهش درد مقعد و رحم، نشاط آور، افزایش سطح حافظه، تقویت کننده نیروی جنسی، مسکن، تقویت کننده معده، قاعده آور، پاک کننده کلیه و مثانه، خواب آور، از بین برنده بیماری سرخک و آنفلوانزا، رفع افسردگی، تسهیل زایمان و بسیاری از موارد دیگر از کاربرد مهم زعفران است.

عملیات زراعی زعفران به شرح زیر می باشد:

۱) انتخاب پیازهای با کیفیت، درشت و سالم

۲) استفاده از کشت ردیفی پیاز زعفران که امکان بهره گیری از ماشین آلات کشاورزی را میسر می سازد.

۳) نگهداری پیازهای ذخیره شده در محل خشک و خنک با تهویه مناسب

۴) عدم آبیاری زعفران در زمان رکود و استراحت تابستانه

۵) در نظر گرفتن عمق گودچه ها بسته به منطقه کشت که در مناطق سردسیر ۲۰- ۱۵ سانتیمتر و در مناطق معتدل ۱۵-۱۰ سانتیمتر می باشد

۶) سله شکنی مزارع زعفران در زمان بعد از آبیاری و گاورو شدن زمین کشت جهت رشد بهتر زعفران

۷) آماده سازی زمین کشت و اضافه نمودن کودهای ضروری جهت حاصلخیز کردن زمین کشت

۸) اضافه نمودن کود و خاک به بستر کشت در هر سال جهت جلوگیری از وارد شدن تنش های محیطی به پیازهای زعفران

۹) مقابله با جوندگان و حیوانات موذی جهت جلوگیری از آسیب رساندن به گیاه

۱۰) استفاده از کودهای دامی جهت نرم کردن زمین و همچنین تامین برخی از عوامل مورد نیاز زعفران

۱۱) اقدام به برداشت محصول در ساعات اولیه صبح جهت افزایش کیفیت محصول

۱۲) رعایت اصول بهداشت در زمان بسته بندی زعفران

۱۳) خشک کردن زعفران با روش های مناسب جهت افزایش کیفیت رنگ، عطر و طعم زعفران

۱۴) استفاده از تناوب زراعی جهت افزایش مواد غذایی خاک بستر زعفران.

۱۵) وجین علف های هرز در زمان های مناسب و در دوره رکود زعفران

۱۶) ضدعفونی پیاز زعفران در زمان کشت

۱۷) استفاده از تعداد مناسبی از پیازهای درشت در هر گودچه