خشک کردن گیاهان دارویی

خشک کردن گیاهان دارویی و یا اعضای مختلف آن ها باید در نهایت دقت و طبق اصول فنی و یا در دستگاه های مخصوص که شرح داده می شود انجام شود و اگر در این عمل کم ترین بی دقتی رخ دهد، اعضای گیاهان، رنگ و صفات ظاهری و طبیعی خود را از دست داده به صورت غیر قابل استفاده و یا کم ارزش در می آیند. در این مبحث ابتدا رعایت نکات فنی در عمل خشک کردن و سپس شرایط اماکن و لوازمی که برای این کار ضرورت دارد، شرح داده می شود.

رعایت نکات فنی در خشک کردن گیاهان دارویی و یا اعضا مختلف آن ها

• کلیه اعضای گیاهان، به استثنای ریشه آن ها، باید در سایه خشک گردند.
• گیاهان و اعضا هوایی آن ها مانند برگ، گل و غیره را می توان پس از جمع آوری، فقط به مدت چند ساعت در معرض گرمای مستقیم خورشید قرار داد تا تبخیر و پژمردگی اولیه انجام گیرد. انجام این عمل را گاهی ضروری ذکر نمی نمایند زیرا با این ترتیب، هیچ گونه فساد و تغيير شکلی در قسمت های مختلف گیاه ایجاد نمی شود.
• از خشک کردن گیاهان و یا اعضای هوایی آن ها در گرمای مستقیم خورشید باید خودداری نمود زیرا رنگ و خواص ظاهری آن ها از بین رفته، به صورتی در می آیند که مورد توجه خریداران قرار نمی گیرند.
• ریشه گیاهان را می توان در گرمای مستقیم خورشید خشک نمود و انجام این عمل نیز باید پس از شستن و قطع ریشه های قطور به قطعات کوچک تر، صورت گیرد.
• گیاهان کامل و سرشاخه های گل دار یا شاخه های برگ دار آن ها را باید به وضع آویخته در انبارها خشک کرد زیرا با این ترتیب، هوا به سهولت از قسمت های مختلف آن ها عبور می کند و عمل خشک شدن، سریع تر و بهتر انجام می گیرد.

برخی از اعضای گیاهان مانند گل، گلبرگ، برگ و غیره را باید به صورت قشر نازکی در جای خشک گسترانید و خشک کرد.

رعایت نکات لازم هنگام جمع آوری و خشک کردن گیاهان دارویی

• چون کلیه گیاهان جمع آوری شده باید بلافاصله آماده خشک کردن شوند از این جهت در صورت موجود نبودن مکان وسیع و وسایل کافی، نباید مقادیر زیادی از آن ها را جمع آوری کرد.
• از جمع آوری گیاهان آفت زده و با گیاهانی که به علل مختلف، کلیه و یا قسمتی از اعضا آن ها به رنگ تیره و غیر طبیعی درآمده اند باید خودداری شود.
• به طوری که قبلا نیز تاکید گردید، از خشک کردن گیاهان در گرمای مستقیم خورشید باید خودداری به عمل آورد.
• هرگز در ایام بارانی و نامساعد نباید اقدام به جمع آوری گیاهان نمود و اگر به اشتباه به علت عدم اطلاع، این عمل در نواحی غیر مرطوب انجام گرفت، نباید آن ها را خشک کرد زیرا نمونه های خشک شده، قابلیت فروش را نداشته، مورد توجه قرار نخواهند گرفت.
• از جمع آوری گیاهانی که اعضا آن ها فاقد رنگ طبیعی می باشد. باید خودداری کرد یعنی از برگ و گل و سرشاخه گل دار گیاهان در صورتی باید استفاده نمود که دارای رنگ و صفات ظاهری و طبیعی خود باشند.
• در جمع آوری و خشک کردن گیاهان دارویی باید دقت کافی به عمل آورد تا گیاهان مختلف با یک دیگر مخلوط نشوند. این عمل را معمولا ضمن چیدن و حمل گیاهان به انبار و هم چنین قرار دادن آن ها در محل مخصوص جهت خشک شدن، باید رعایت نمود.
• باید دقت کرد که ضمن جمع آوری و حمل گیاهان، انواع سمی آن ها با انواع غیر سمی مخلوط نشوند زیرا موجبات مسمومیت را ممکن است فراهم آورده، سلب اعتماد خریداران را بنماید.

برگ دیژیتال و یا برگ شوکران و به طور کلی گیاهان سمی مختلف باید به طور جداگانه، چیده شوند و به انبار حمل گردند و نهایت دقت باید در جمع آوری آن ها به عمل آید. محل خشک شدن آن ها نیز چنان که ذکر شد، باید علیحده و مجزا باشد.

برای آن که گیاهان دارویی و یا اعضای مختلف آن ها پس از خشک شدن به صورت مرغوب درآیند باید این عمل به سرعت و در سایه به نحوی انجام گیرد که رنگ طبیعی آن ها زايل نگردد. برای انجام این منظور، ضمن رعایت نکات فنی که شرح داده شد باید اعضای گیاهان را در اماكن اختصاصی و به نحوی که ذکر می گردد خشک نمود. معمولا اماکنی که برای خشک کردن گیاهان دارویی انتخاب می شود عبارت از انبارهای محدود و انبارهای فاقد دیوارهای جانبی است.

خشک کردن گیاهان دارویی در انبارهای محدود

این گونه انبارها دارای وسعت زیاد و سقف بلند می باشند. طول دیوارهای این انبارها را به فواصل معین میخکوبی کرده، هر دو میخ واقع بر روی ۲ دیوار مقابل را به وسیله یک سیم فلزی بادوام به یک دیگر مربوط می سازند. بدیهی است که اگر فاصله دیوارهای مقابل انبار از یک دیگر زیاد باشد، باید پایه هایی در وسط انبار نصب کرد تا سیم فلزی در قسمت وسطای طول خود بدان ها تکیه نماید. به این ترتیب سیم های فلزی تحت اثر فشاری که به علت آویختن گیاه، بدان ها وارد می آید، از وضع افقی خود خارج نگردیده، گسیخته نمی شوند.

بر روی این سیم ها معمولا گیاهان کامل و یا شاخه های برگ دار و یا گل دار را قرار می دهند. برای این کار یا به طریقه ساده، شاخه ها را به سیم ها می آویزند و یا آن که هر دو بسته کوچک آن ها را به یک نخ محکم مربوط ساخته، بر روی سیم های فلزی به وضع آویخته قرار می دهند. با این ترتیب مقادیر زیادتری از گیاه بر روی سیم هایی که موازی یک دیگر و به فواصل معین در انبار نصب شده اند، به وضع آویخته خشک می شوند.

گرچه خشک کردن گیاهان دارویی آویخته معمولا به سهولت و بدون مواظبت زیاد انجام می گیرد. اما باید دقت نمود که نور قوی و رطوبت، از راه پنجره ها وارد انبار نگردد.

پنجره های متعدد انبارهای محدود را که به وضع متقابل قرار دارند باید در ایام غیر بارانی باز گذاشت تا جریان هوا برقرار گردیده، گیاهان سریع تر خشک شوند. البته برای جلوگیری از نفوذ نور قوی بهتر است جلوی هر پنجره، پنجره چوبی دیگری که از دخول نور ممانعت می نماید ولی مانع جریان هوا نمی گردد نصب شود و یا به جای آن ها از پرده های مشبک سوراخ دار که تقریبا همین منظور را عملی می سازند، استفاده گردد.

پنجره و کلیه منافذ بدنه یا سقف انبار را باید در ایام بارانی و یا در مواقعی که مه ظاهر می شود به خوبی بست تا بخار آب محیط خارج وارد انبار نگردیده، گیاهان را نمناک نسازد.

خشک کردن گیاهان دارویی در انبارهای فاقد دیوار

این نوع انبارها که با صرف مخارج کم آماده استفاده می گردند، فاقد دیوار ولی محدود به پرده های با مقاومت و متعدد هستند. با تغییر این پرده ها می توان از ورود نور قوی و با پیوستن کامل آن ها به یک دیگر، از نفوذ رطوبت هوا در مواقع بارانی)، به درون انبار جلوگیری به عمل آورد. این گونه انبارها را معمولا طوری بنا می کنند که وسعت داخلی و گنجایش آن ها زیاد باشد به طوری که مقادیر زیادی از گیاهان جمع آوری شده، جهت خشک شدن، در آن جای داده شوند.

در داخل این انبارها مطابق آن چه که قبلا ذکر شد، سیم های فلزی محکم نصب می نمایند با این تفاوت که به علت نبودن دیوار، سیم ها را به پایه های چوبی حدود انبار مربوط می سازند و گیاهان جمع آوری شده را به وضع آویخته بر روی آن ها قرار می دهند و یا اعضای گیاهان را بر روی طبقه های پارچه ای که از گستردن پارچه ها بر روی طبقه های سیمی موازی به دست می آیند، به صورت قشر نازکی جای می دهند.

به طور کلی در انبارهای مذکوربرای خشک کردن گیاهان دارویی ، باید آن ها را به نحوی جای دارد که حداکثر استفاده از حجم انبار به عمل آید ولی همواره از تراکم و فشردگی گیاهان جمع آوری شده خودداری گردد زیرا در حالت اخیر، از جریان هوا و عبور آن از بین گیاهان جلوگیری به عمل آمده موجبات فساد آن ها فراهم می شود.

به علاوه باید همیشه ضمن جای دادن گیاهان بر روی طبقات مذکور به این نکته توجه گردد که محل خالی جهت جابه جا کردن آن ها موجود باشد، یعنی در واقع ضمن استفاده حداکثر از فضای داخل انبار، رعایت نکاتی فنی فوق به عمل آید تا از زحمات فراوانی که جهت این کار کشیده می شود، نتیجه مطلوب به دست می آید.

جای دادن گیاهان بر روی طبقات و یا آویختن آن ها بر روی سیم های فلزی باید همیشه طوری باشد که در آغاز از ردیف های بالا شروع شود و سپس ردیف های پایین آن، به ترتیب مورد استفاده قرار گیرند. با این روش می توان از کلیه سیم های موجود در انبار که متصل به پایه ها می باشند، استفاده به عمل آورد.

گیاهان کوچک مانند بنفشه معطر و یا سرشاخه گل دار گیاهان علفی که به علت کوچک بودن نمی توانند بر روی سیم های فلزی قرار گیرند باید به وضع گسترده و به نحوی که شرح داده می شود در انبارها خشک گردند. برای این کار از دستگاه های ساده که به دو صورت قابل انتقال و ثابت تهیه می شود، استفاده می کنند.

خشک کردن گیاهان ‌دارویی با دستگاه های قابل انتقال

از دو قطعه چوب به طول ۱.۵ متر و دو قطعه دیگر به طول ۰.۷۵ تا ۰.۸۰ متر که هر یک معادل ۱۰ سانتی متر عرض و حداقل ۵ سانتی متر قطر دارند، چهارچوبی می سازند و پارچه ضخیمی را که دارای سوراخ های درشت است بدان میخکوب می کنند و چون بر روی این پارچه، گیاهانی با حجم مختلف و یا اعضای آن ها جهت خشک شدن گسترده می شوند از این جهت پارچه های مختلف به کار می برند تا با نوع گیاهی که بر روی آن جهت خشک شدن، گسترده می شود تناسب داشته باشد.

مانند آن که گیاهان علفی نسبتا بزرگ مانند Tanacetum vulgare و Spirata ulmaria را بر روی چهار چوبی که پارچه آن دارای تار و پود فاصله دار است جای می دهند و برعکس گیاهان کوچک مانند انواع بنفشه و یا Ajuga reptans و نظایر آن ها را بر روی پارچه هایی با منافذ تنگ می گسترانند.

بر روی چهارچوب های مذکور می توان طبقه دیگری ایجاد نمود بدین نحو که پایه هایی به طول معادل ۰.۴۰ متر در زوایای چهارچوب اولیه مفصل نموده بر روی آن ها، چهارچوب دیگر مشابه آن چه که شرح داده شد، نصب می کنند به طوری که فاصله هر دو چهارچوب که بر روی هم قرار دارند، برابر ۰.۴۰ متر باشد. با این ترتیب طبقات مختلفی فراهم می شود که به علت سبک وزن بودن به هر نقطه انبار می توانند انتقال یابند.

معمولا این گونه دستگاه های ساده و ۵ تا ۶ طبقه را به طور ردیف مجاور یک دیگر در انبارها قرار می دهند و بر روی قسمت پارچه ای آن ها، گیاهان کوچک علفی و یا اعضای مختلف آن ها را به صورت قشری نازک می گسترانند تا عبور جریان هوا از بین آن ها مقدور گردیده، موجبات خشک شدن سریع گیاهان فراهم شود.

خشک کردن گیاهان دارویی‌ با دستگاه های ثابت

ساختمان این گونه دستگاه ها، مشابه دستگاه های قابل انتقال است با این تفاوت که به خلاف آن ها، وضع ثابت در انبارها دارند به علاوه وضع استقرار آن ها طوری است که ناحیه مرکزی و حاشیه انبارها توسط آن ها اشغال می گردد.

دستگاه های ثابت کنار انبار، به عرض ۰.۶۰ متر و فاصله هر طبقه آن ها از دیگری نیز معادل ۰.۳۵ متر می باشد ولی دستگاه های ناحیه وسطای انبار به عرض ۱.۵ متر ساخته می شوند زیرا در موارد لزوم که از دو سمت دستگاه های اخیر به علت فاصله ای که از همه جهت دارند، می توان به سهولت عبور کرده گیاهان خشک شدنی را در هر سمت، زیر و رو و مرتب نمود در حالی که در دستگاه های ثابت جانبی که از یک طرف با فاصله کمی به دیوار انبار محدود می گردند، انجام این عمل از سمت مجاور دیوار غير مقدور می باشد.

این گونه وسایل ساده معمولا اختصاص به موسساتی دارد که محصول سالانه قابل ملاحظه ندارند ولی در موسسات بزرگ که همواره مقادیری زیادی گیاه وارد انبار می شود باید روش دیگری به کار رود و از انبارهای مخصوص و مجهز به دستگاه های خشک کننده کامل استفاده گردد. در موسسات بزرگ معمولا انبارهای وسیع و چند اشکوبه برپا می کنند به طوری که هر اشکوب به وسیله چند پله به دیگری مربوط گردد.

دیوارهای این گونه انبارها نیز از قطعات چوب مفصل شده تشکیل یافته است تا با تغییر آن ها در مواقع بارانی، از ورود بخار آب یا ترشحات باران و در ساعات مختلف روز از نفوذ نور شدید به درون انبار، جلوگیری به عمل آید.

درون این انبارها نیز به طریقی که شرح داده شد، دستگاه های ثابت جهت خشک کردن گیاهان دارویی را در ناحيه وسط و کنار آن مستقر می سازند. با این تفاوت که دستگاه های ثابت کناری باید دارای فاصله نسبتا کافی از دیوار چوبی و متحرک انبار باشد تا هنگام تغییر دادن قطعات چوب مفصل شده دیوار، صدمه و آسیبی به گیاهان وارد نیاید و آن ها را پراکنده نکند. قسمتی از هر طبقه انبار را نیز آزاد می گذارند تا لوازم مورد نیاز و ضروری جهت توزین، حمل و بسته بندی گیاهان خشک شده در آن جا قرار گیرد. مهم ترین این لوازم عبارتند از:

• قپان جهت توزین گیاهان خشک شده.
• کیسه، برای بسته بندی گیاهان.
• چرخ های دستی کوچک جهت حمل گیاهان خشک شده به خارج از انبار.
• سیم فلزی جهت ترمیم محل گسیختگی سیم هایی که گیاهان در هنگام خشک شدن بدان آویخته می شوند.
• اتیکت.
• سوزن های درشت و نخ جهت دوختن کیسه ها.
• دفاتر یادداشت و غیره.

به علاوه در هر قسمت انبار باید دفتری موجود باشد که وزن کلی هر گیاه قبل و بعد از خشک شدن در آن وارد شود تا بدین وسیله مشخص گردد که یک گیاه دارویی معین، پس از خشک شدن، چه مقدار از وزن خود را از دست می دهد. ضمنا مشخصات دیگر گیاه و زمانی که برای خشک شدن آن ها لازم است و غیره به طور دقیق و کامل در دفاتر مخصوص ثبت گردد.

• در هر طبقه باید یک گرما سنج و یک رطوبت سنج موجود باشد تا مشخصات هوای انبار پیوسته تحت کنترل قرار گیرد.
• جعبه های مقوایی یا فلزی جهت قرار دادن گل، گلبرگ و یا اعضای ظریف گیاهان دارویی، چون اگر گل یا گلبرگ و به طور کلی این گونه اعضای ظریف، درون کیسه قرار گیرند، به سهولت خرد و فاسد می شوند. جعبه های مذکور معمولا به طول ۰.۶۰ تا ۰.۷۰ و به عرض و ارتفاع ۰.۴۰ تا ۰.۵۰ متر ساخته می شوند.

طريقه خشک کردن گیاهان دارویی ، عبارت است از استفاده از بخاری هایی که لوله آن ها به وضع خمیده، به لوله یک بخاری دیواری منتهی می گردد. اتاقی که برای این کار انتخاب می شود معمولا به طول ۴ تا ۸، به عرض ۳ تا ۴.۵ و به ارتفاع ۳ تا ۴ متر می باشد.

در سمت راست و داخل اتاق و در کلیه قسمت های مناسب آن، دستگاه های مخصوص جهت خشک کردن گیاهان دارویی که بدان ها اشاره شد و در یکی از زوایای اطاق نیز بخاری را قرار می دهند. بدنه بخاری باید در یک شبکه فلزی جای گیرد تا بر اثر باز و بسته شدن در و یا دریچه های بدنه اطاق، اعضای خشک شده و سبک وزن گیاهان نظیر برگ، گلبرگ و غیره بر روی بدنه گرم بخاری قرار نگیرند و خطر ایجاد حریق را فراهم نیاورند.

دریچه های اتاق، معمولا به وضع مخصوص و مورب، به نحوی ساخته می شوند که جریان هوا از راه آن ها به طور دلخواه برقرار گردد. تحت اثر گرمای بخاری و تنظیم شدت حرارت آن، به کمک دریچه های مورب مذکور، اعضای گیاهان به سهولت خشک می گردند و به سرعت آمادگی بسته بندی و عرضه شدن به بازارهای دارویی را پیدا می نمایند.

گاهی بخاری را، خارج از اتاق قرار داده و گرمای آن را به درون اطاق هدایت می کنند. امروزه با وسایل الکتریکی و اجاق های مخصوص برقی، گرمای لازم برای خشک شدن را ایجاد می کنند و یا از حرارت مرکزی استفاده می نمایند.

خشک کردن گیاهان دارویی و اعضای آن ها باید در نهایت دقت انجام گیرد زیرا در غیر این صورت، اعم از آن که کلیه اعمال از قبیل جمع آوری، حمل و حتی قرار دادن آن ها بر روی دستگاه های خشک کننده طبق اصول فنی انجام پذیرد، اما نتیجه ای حاصل نخواهد شد زیرا کالای نامرغوب و غیر قابل استفاده به دست می آید و موجبات خسارت زیاد و دلسردی را فراهم می سازد.

در مراقبت های دقیق انبارهای مذکور برای خشک کردن گیاهان دارویی باید نکات فنی زیر رعایت شود:

• هرگز نباید به علت فقدان دستگاه های خشک کننده کافی، مقادیر زیادی از اعضای گیاهان، به صورت قشر ضخیمی بر روی هم انباشته گردند و مخصوصا نباید این عمل در انبارهای فاقد دیوار که با تغییر درهای مفصل شده، پیوسته جریان هوا در آن ها برقرار می گردد، انجام گیرد زیرا جریان هوا نمی تواند از کلیه قسمت های قشر ضخیم مذکور عبور نماید در نتیجه اعضای گیاهان به سهولت کفک زده و فاسد می گردند و یا لااقل رنگ طبیعی خود را از دست می دهند.
• برگ گی اگر به مقادیر زیاد بر روی هم انباشته شود، قسمتی از آن به رنگ سفید و قسمتی دیگر به صورت کفک زده و غیر قابل استفاده در می آید، به علاوه گیاهانی نظیر Symphytum officinale و Tussilago Farfara و مخصوصا انواع آبزی گیاهانی که به سختی خشک می گردند باید تحت مراقبت دقیق تر قرار گیرند یعنی علاوه بر گستردن آن ها به صورت قشر نازک، باید پیوسته از آن ها مواظبت به عمل آید و مرتبا نمونه های غیر سالم و آفت زده جدا شوند تا انواع سالم، فاسد و غیر قابل استفاده نگردند.

چنان که می دانیم، برگ درخت شاه بلوط که ارزش درمانی قابل ملاحظه ندارد به سهولت خشک می شود و به علاوه، مراقبت دقیق هم لازم ندارد، در نتیجه اگر برگ دو گیاه اخیر که در اماکن مرطوب می رویند و به طور کلی اعضای کلیه گیاهان آبزی، با همان مراقبت برگ درخت شاه بلوط خشک گردند، به سرعت فاسد و غیر قابل استفاده خواهند شد. پس در واقع اعضای گیاهان دارویی به تناسب اشکال عمل خشک شدن، باید در نقاط عليحده و مشخص خشک شوند تا هر یک بر حسب مراقبتی که لازم دارند، تحت بررسی و کنترل قرار گیرند.

خشک کردن گیاهان دارویی و کاهش وزن اعضای آن ها

وزن گیاهان کامل و اعضای مختلف آن ها پس از خشک شدن، کاهش کلی پیدا می کند و این امر تا حدی به زمان برداشت محصول و مرحله ای از رویش که اقدام به جمع آوری گیاه می شود، بستگی دارد. معمولا وزن اعضای سخت و چوبی گیاه پس از خشک شدن، کم تر از اعضا غیر چوبی، وزن گلبرگ ها بیشتر از برگ، وزن برگ بیشتر از گیاه کامل و بالاخره وزن گیاه کامل بیشتر از دانه و پوست و ریشه، کاهش حاصل می کند.

کاهش وزن انواع آبزی و اعضای گوشت دار گیاهان که مقادیر زیادی آب در آن ها ذخیره شده است، نسبتا زیاد است. برگ .Glechoma hederacea) Nepeta Glechoma Benth) اگر در آغاز گل دادن چیده شود، مقدار زیادی از وزن آن پس از خشک شدن، کاهش حاصل می کند در حالی که کاهش وزن برگ همین گیاه اگر در تابستان جمع آوری و خشک گردد نسبتا کم است.

به طور کلی کاهش وزن گیاهان مختلف و یا اعضای آن ها بر اثر خشک شدن، تفاوت زیاد با یک دیگر دارد. در این جا برای روشن شدن امری، آماری را که توسط یکی از موسسات در مورد اعضای گیاهان تهیه شده، به شرح زیر در معرض سنجش قرار می دهیم از هر ۷ کیلو گرم ریشه تازه گیاهان مختلف به طور متوسط، مقدار ۲ کیلو ریشه خشک و از هر ۷ کیلوگرم غده گیاهان، کمی بیشتر از ۲ کیلوگرم، پس از خشک شدن به دست می آید. از هر ۱۰ کیلوگرم اعضای گیاهان، مقادیر زیر پس از خشک شدن، به دست می آید:

گل های تازه گیاهان بر حسب این که گل متعلق به گیاه آبزی یا غیر آن باشد و یا آن که عضو گیاه به علت ذخیره آب، حالت گوشت دار داشته باشد، وزن خود را به مقادیر متفاوت پس از خشک شدن از دست می دهند مانند آن که از هر ۱۰ کیلوگرم گل های تازه گیاهانی که شرح داده می شود، مقادیر زیر به طور متوسط پس از خشک شدن به دست می آید:

زمان برداشت محصول را نیز باید در کاهش نسبی وزن اعضای گیاهان در نظر گرفت زیرا تاثیر کلی در این عمل دارد. برای روشن شدن این امر به ذکر چند مثال زیر مبادرت می نماییم:

از هر ۱۰ کیلوگرم سرشاخه گل دار Lythrum Salicaria یا Agrimonia Eupatoria و یا سرشاخه گل دار Tanacetum vulgare، به مقدار ۴ تا ۵ کیلوگرم و از هر ۱۰ کیلوگرم Hypericum perforatum در صورتی که سرشاخه گل دار آن پس از ظاهر شدن کامل گل ها چیده شود، معادل ۵ کیلوگرم گیاه خشک شده به دست می آید.

از هر کیلوگرم Verbena officinalis، اگر گیاه در هنگام شکفتن گل چیده شود، معادل ۰.۴ کیلوگرم و از هر ۱۰ کیلوگرم برگ درخت گردو اگر در شهریور ماه جمع آوری گردد، به مقدار ۵ کیلوگرم و از هر ۱۰ کیلوگرم برگ درخت زبان گنجشک اگر در همان زمان چیده شود، به مقدار ۴.۵ کیلوگرم پس از خشک شدن، به دست می آید

از هر ۱۰ کیلوگرم ریشه Symphytuna officinale اگر در ماه خرداد جمع آوری شود، معادل ۲.۳۵۵ کیلو و اگر در آبان ماه اقدام به این کار گردد، به مقدار ۳.۲۰۰ کیلوگرم و گاهی بیشتر، ریشه خشک شده به دست می آید. پس چون زمان جمع آوری اعضای گیاهان تاثیر کلی در وزن محصول خشک شده دارد باید دقت کافی در این کار به عمل آورد تا گیاهان و یا اعضای مختلف آن ها، در مواقع مناسب و مقتضی جمع آوری گردند.

ولی همواره باید به این نکته توجه شود که اگر در زمان معینی از سال، عضو گیاه دارای حداکثر ماده موثر می گردد و با این ماده در آن زمان، دارای حالت پایدار در گیاه در می آید، در آن هنگام و همان طور که در کتب علمی بدان اشاره می گردد، اقدام به جمع آوری گیاه یا عضو مفید آن شود. باید در نظر داشت که همیشه پرونده ای برای گیاهان دارویی ترتیب داد و کلیه مشخصات هر گیاه و تجربیات مختلف را در آن وارد نمود تا بتوان حداکثر استفاده را از عمل بهره برداری، به دست آورد.