آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۸ 
نام فارسی: اوشک ، کندل ، كما (در هریرود) ، وشا (نام ماده رزینی آن)
نام علمی: .Dorema ammoniacum D.Don
نام فرانسه: Dore megomme ammoniaque
نام انگلیسی: Dorema
نام آلمانی: Ammoniakpflanz
نام عربی: شجره الشق
نام های دیگر: اوشک، اوشوینار، اوشه، بدران، زو، طرثوث، شجرالاوشق، کندال، كما مای اسب، وشا، وشج و لزاق الذهب است.
اوشک گیاهی از تیره جعفری، علفی، پایا، به طول ۱ تا ۲ متر، پوشیده از تار و دارای ریشه راست، دوکی شکل، ضخیم و منتهی به الیاف فیبر مانند در ناحیه یقه است. الیاف فیبری قاعده ساقه آن در واقع بقایای برگ های از بین رفته گیاه می باشد. از اختصاصات این گیاه آن است که مانند گونه های قبلی برگ هایی واقع در قاعده ساقه دارد.
برگ های آن دارای دمبرگ دراز، به طول ۳۰ سانتی متر، مرکب از قطعات برگچه مانند و نسبتا بزرگ به درازای ۲ تا ۴ سانتی متر و حتی بیشتر است. گل هایی بسیار کوچک، سفید رنگ، عاری از دمگل و مجتمع در قسمت انتهایی یک محور کوچک و مشترک دارد. پایه های چترهای آن، نوعی فشردگی خاص نسبت به هم دارند به طوری که مجموعه آن ها، ظاهری مدور و شبیه کاپیتول پیدا می کند.
با ظاهر شدن تعدادی از این مجموعه کاپیتول – مانند بر روی یک محور مشترک، نوعی گل آذین خوشه مرکب در گیاه به وجود می آید. میوه آن دو فندقه ای، به رنگ قهوه ای، به ابعاد ۱۰ در ۶ میلی متر، بی کرک و بیضوی است. در اطراف میوه آن نیز کناره بال مانندی به رنگ زرد دیده می شود که باریک تر از نصف قسمت دانه دار آن است.
گم رزین حاصل از این گیاه که به گم آمونیاک (Gomme ammoniaque) موسوم است، مصارف درمانی و صنعتی دارد. گم آمونیاک نه تنها از گیاه مذکور بلکه از گونه دیگری نیز به نام .D. Aucheri Boiss به دست می آید.
در مجاری ترشحی ساقه و ریشه گیاهان مذکور، شیره شیری رنگی جریان دارد که براثر گزش حشرات و یا ایجاد زخم و خراش، تحت اثر عوامل مختلف طبیعی و یا وارد آوردن خراش و زخم توسط ابزارهای مخصوص، از پوست ساقه و یا از ناحيه يقه گیاهان مذكور به خارج ترشح می شود. صمغ اوشک بر اثر گزش حشرات و یا در اثر ایجاد خراش به علت های طبیعی و یا توسط ابزارهای مخصوص، از پوست ساقه و یا ناحیه ساقه ی گیاهان مذکور به خارج ترشح می شود.
با دستگاه های مخصوص که در هر بار، خراش های متعدد در پوست شاخه های گیاه ایجاد می نماید، تولید زخم فراوان، قبل از گل دادن، در گیاهان مذکور می کنند. با این عمل مواد مترشحه به صورت قطراتی به خارج ترشح شده در محل زخمی می بندد و یا آن که در پای ساقه گیاه می افتد.
عمل تیغ زدن باید قبل از گل دادن گیاه صورت گیرد. مقدار صمغ در ریشه ی گیاه اوشک زیاد است؛ لذا در قسمتی که ریشه از ساقه جدا می شود و به آن «یقه گیاه» می گویند، همیشه مقدار زیادی صمغ جمع می شود، اما چون با خس و خاشاک مخلوط است، به مرغوبی صمغ های اشکی که از شکاف شاخه ها می چکد نیست. این صمغ کمی معطر بوده و در اثر گرمای هوا نرم می شود و در آب محلول است.
صمغ اوشک به صورت توده ی روشنی که روی آن ترک خورده و خطوط درخشان زردی دیده می شود در بازار عرضه می شود. رنگ نوع مرغوب و تمیز آن سفید است. طعم آن تلخ و بوی مخصوصی میدهد. اگر با آب مخلوط شود، محلولی شیری رنگ درست میشود که تلخ است. در بازار گاهی عمدا یا سهوا با صمغ سک بینج یا صمغ آنغوزه (پنبه دانه) مخلوط و عرضه می شود که می توان از رنگ، بو و طعم آن را شناسایی و جدا کرد.
ریشه ۳ تا ۴ ساله گیاهان مذکور، غالبا حجم زیاد و طولی معادل ۵۰ تا ۷۰ سانتی متر با مغز سفید رنگ دارد، و چون مجاری ترشحی فراوان در آن جایگزین است از این جهت غالبا تحت اثر گرمای ثابت زمین، مقداری از گم رزین مذکور از راه شکاف های ناحیه یقه، خود به خود به خارج ترشح شده، در پای ساقه گیاه به حالت توده ای متراکم، جمع می گردد.
گم آمونیاک، به دو صورت اشکی و قطعات حجیم که نوع توده ای نامیده می شود در بازرگانی عرضه می گردد. نوع اشکی که از ساقه به دست می آید، به صورت قطعاتی مدور به بزرگی ۰.۵ تا ۳.۵ سانتی متر و دارای حالت سخت و شکننده است. رنگ آن سفید شیری تا قهوه ای دارچینی است و اگر شکسته شود، نوعی تلالو مایل به آبی ظاهر می کند. محل شکسته شده قطعات مذکور نیز به تدریج در مجاورت هوا، به رنگ زرد در می آید.
گم آمونیاک اگر تحت اثر گرما قرار گیرد، تدریجا نرم می شود و به سهولت نیز امولسیون تولید می کند. بوی آن معطر و مخصوص و طعمش تند، تلخ و نامطبوع است. و نوع حجیم و توده مانند گم آمونیاک که به حالت طبیعی در پای ساقه گیاه فراهم می گردد. از نظر مرغوب بودن به پایه نوع اشکی نمی رسد، زیرا همیشه همراه با ناخالصی های مختلف مانند ذرات ماسه، خاک، خرده های برگ و غیره است. رنگ کلی آن زرد است و از به هم پیوستن قطعات اشکی در داخل یک خمیر قهوه ای مایل به زرد تشکیل می یابد.
ترکیبات شیمیایی اوشک
گم آمونیاک دارای ۶۹ درصد ماده رزینی محلول در اتر، ۲۲ درصد صمغ، ۱.۸ درصد اسانس، به مقدار بسیار جزئی اسید سالیسیلیک آزاد و به تفاوت ۲ تا ۱۲ درصد آب می باشد. بدیهی است به نسبتی که آب آن زیادتر باشد، مقدار درصد مواد اصلی آن کم تر خواهد بود. ماده رزینی گم آمونیاک، از اترسالیسیلیک آمورزینوتانول (eth. sal. ammore sinotannol) تشکیل می یابد که با مقدار کمی از اترهای والریک و بوتیریک همراه است.
ماده صمغی آن به خلاف آنغوزه و باریجه، به مقدار زیاد در آب محلول بوده، شبيه صمغ بعضی از آکاسیاها مانند صمغ عربی است. از هیدرولیز آن، گالاکتور و آرابینوز (arabinose) حاصل می شود.
اسانس آن که به سختی از گم آمونیاک به دست می آید، مایعی بی رنگ و دارای بویی قوی و نافذ است. این اسانس به مرور زمان زرد رنگ می شود. فاقد ترکیبات گوگردی ولی دارای ترپن های مختلف مانند فرولن (ferulene)، یک ستن به نام دوره مون (doremone) به فرمول C۱۵H۱۶O، استات لینالیل (acet. linalyle)، استات سیترونل ليل (acet. citronellyle)، الكل – ستیلیک (al. ce tylique) و یک الكل دیگر به نام دورمول (doremol) است.
گم آمونیاک اگر تحت اثر الكل ۹۰ درجه جوشان قرار گیرد، نباید بیش از ۴۰ درصد باقی مانده از آن به دست آید. از سوختن قطعات گم آمونیاک معمولا نباید بیش از ۵ درصد، خاکستر برجای بماند.
خواص درمانی اوشک
گم آمونیاک سابقا مصرف زیاد در درمان بیماری ها داشته است به طوری که از آن به عنوان مقوی، نیرو دهنده، قاعده آور و مخصوصا خلط آور استفاده به عمل می آمده است. هنوز هم در بعضی کشورهای اروپایی از آن استفاده درمانی به عمل می آورند. گم آمونیاک در برونشیت های مزمن، تنگی نفس و فراخ شدن مرضى حباب های ریوی (Emphyse mepulmonaire) به کار می رود.
اگر ۲ تا ۵ گرم صمغ اوشک در آب گرم یا دم کرده های مناسب خیس کنید، خوردن آن برای درد لگن خاصره، درد کمر، سیاتیک، خرد کردن سنگ مثانه و کشتن کرم های روده بسیار مفید است. برای درمان زکام، نزله، آسم، برونشیت و برونشیت مزمن از این صمغ می توان استفاده کرد.
کسانی که مبتلا به بزرگی کبد و طحال هستند از این صمغ می توانند استفاده کنند. جهت درمان گرفتگی و انسداد کبد و طحال می توان از این گیاه استفاده کرد.برای رفع خارش، اوشق را با سرکه مخلوط و بر محل خارش بمالید.
کسانی که مبتلا به بزرگی کبد و طحال هستند از صمغ اوشک می توانند استفاده کنند. جهت درمان گرفتگی و انسداد کبد و طحال می توان از این گیاه استفاده کرد.برای رفع خارش، اوشق را با سرکه مخلوط و بر محل خارش بمالید. برای درمان صرع، این صمغ را با عسل مخلوط و میل کنید. کسانی که بلغم و زردآب دارند می توانند یک گرم از این صمغ را در آب حل و همراه عسل میل کنند.
خوردن صمغ اوشک با ماءالشعیر برای درمان آسم موثر و بسیار مفید است. برای دل و جوش با سرکه مخلوط و روی محل به شکل ضماد گذاشته شود. و مالیدن این صمغ بر زخم باعث از بین رفتن گوشت های زائد و روییدن گوشت های سالم و باعث رویش گوشت جدید می شود.
برای درمان دانه های بواسیر صمغ اوشک را با عسل مخلوط کرده و در محل بمالید. برای درمان لک برص و سیاهی پوست اوشق را با سرکه مخلوط کنید و در محل بمالید. جهت درمان کک و مک با سرکه مخلوط و در محل بمالید. برای درمان خنازير (آماس غدد لنفاوی ناحیه گردن) از مرهم این صمغ استفاده شود.
صمغ اوشک با سرکه مخلوط و برای درمان سختی بیضه ها آن را مالش دهید. و دفع کننده ی سنگ مجاری ادرار است و همراه با ماءالشعیر خورده شود. برای درمان کمر درد و سیاتیک، ۲۰ گرم صمغ را حل کنید با ۲۰۰ گرم عسل مخلوط و روزی یک قاشق میل کنید. برای شب ادراری صمغ را در روغن کنجد حل کنید و به کمر بمالید.
در قدیم برای درمان شوره سر از صمغ اوشک استفاده می کردند. به این شکل که ۲ گرم از آن را با ۱۰۰ گرم عرق بید مخلوط، سپس در حمام سر را با آن ماساژ میدادند و بعد سر را می شستند. برای تسکین درد مفاصل، اوشک را با عسل مخلوط کنید و به صورت ضماد روی محل بگذارید. برای بیرون آوردن جنین مرده، از این صمغ می توان به صورت شیافی رحمی استفاده کرد.
صور دارویی اوشک
گم آمونیاک به مقدار ۰.۵۰ تا ۲ گرم به صورت حب و یا امولسیون های معطر شده با اسانس نعناع مصرف می شود.
محل رویش اوشک
اصفهان، فارس: یزد خاست، بین Gomshir و یزد خاست در ۲۰۰ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان به سمت شیراز، آباده، بین امین آباد و مقصود بیک. بلوچستان. سیستان در ۲۲ کیلومتری شمال زاهدان به سمت کوه ملک سیاه در ۱۵۰۰ متری قزوین مجاور مرد آباد در ۱۲۰۰ متری، سمنان دامغان در ۳ – ۷ کیلومتری قسمت علیای سرخه در ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ متری.
سمنان، شاهرود – بسطام، بین شاهرود و نیشابور، کاشان: کوه قهرود. نوع D. Aucheri در همدان: الوند، کرمانشاه: کرند، اصفهان، لرستان: کوه کیلویه در ۲۷۰۰ متری، کوه ساورس، کوه اشکر در ۲۷۰۰ متری، درود. فارس: کوه دنا، کوه برفی نزدیک شیراز، کرمان: کوه لاله زار در ۲۶۵۰ تا ۳۰۰۰ متری، کوه هزاران و در سمنان – دامغان می روید. گیاه اخیر در بادقیس به کمای اسب موسوم است.
عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف
زیاده روی در مصرف صمغ اوشق برای کلیه و معده مضر است و بهتر است که همراه با زوفا خورده شود. زنان باردار مجاز به مصرف این صمغ نیستند زیرا موجب سقط جنین می شود. افرادی که در ادرارشان خون دیده می شود، باید در مصرف وشا احتیاط کنند. مقدار مصرف مجاز آن ۲ تا ۴ گرم است. اشخاص ضعیف بیش از ۱ تا ۲ گرم میل نکنند.
مصرف زیاد آن به دهانه ی عروق آسیب می رساند و جریان خون داخل رگها را مختل می سازد. برای جلوگیری از زیان رساندن به معده بهتر است با گیاه انیسون (بادیان رومی) و عسل میل شود.
اگر ۲ تا ۵ گرم آن در آب گرم یا دم کرده های مناسب خیس کنید، خوردن آن برای درد لگن خاصره، درد کمر، سیاتیک، خرد کردن سنگ مثانه و کشتن کرم های روده بسیار مفید است.
