آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۸ 
جگن نام فارسی گیاهی که دارای ریشه یا غده‌ی زیرزمینی زیادی است که به آن عد یا سعد کوفی نیز می گویند.در بعضی گونه ها این غده یا ریشه ی متورم معطر و در برخی گونه ها شیرین و خوردنی است و مصرف دارویی دارد.
نام های دیگر: استکور، حب الزلم، صباح الخير، تپلاق، عد، عد هندی، مشک، جان زمین، جگن، زنبق زرد.
نام فارسی : سعد کوفی
تیره : جگنیان Cyperaceae
نام انگلیسی : Cyperus
مشخصات گیاه
(جگنیان گیاهانی گلدار و تک لپه ای هستند که از نظر ظاهر با گندمیان و بوریاعیان شباهت های زیادی دارند. تیره ی جگنیان دارای ۴۰۰۰ گونه است. برگ‌های جگنیان مارپیچی و دارای غلاف بسته هستند. این گیاهان پراکنش گسترده ای در سطح ایران دارند. از علف‌های جگنی می شود به اویارسلام و تزک اشاره کرد.)
جگن گیاهی از تیره‌ی جگنییان و دارای گونه های متعددی است که تعدادی از آنها عبارتند از:
1- این گونه جگن با نام علمی:
Cyperus longus L، گونه ای با غده های معطر است. دارای ساقه ی زیرزمینی خزنده و ساقه ی هوایی مثلثی شکل (سه گوش) است. ارتفاع آن ۴۰ تا ۱۰۰ سانتی متر است. این گونه در ایران در اطراف تهران، لرستان، شیراز، کازرون و بلوچستان دیده میشود. این گیاه در هند نیز انتشار دارد.
۲- این گونه جگن با نام علمی:
Cyperus escultus L، گیاهی بدون کرک، علفی و چند ساله است که ارتفاع آن بین ۲۰ تا ۵۰ سانتی متر است. در ساقه‌ی زیرزمینی آن برجستگی‌های کوچک به شکل غده دیده می شود. ساقه‌ی آن سه گوشه و روی سطح آن خطوط ظریف طولی وجود دارد.
این گونه در هند، ایران، آفریقا و آمریکا انتشار دارد. در ایران در اهواز و شیراز دیده میشود. این سعد را به عربی «حب الزلم» گویند.
۳- این گونه با نام علمی:
.Cyperus rotundus L، گیاهی به ارتفاع ۲۰ تا ۴۰ سانتی متر، چند ساله که ساقه ی زیرزمینی آن دارای غده‌ای سیاه رنگ، تخم مرغی شکل و کشیده است. ساقه ی آن سه گوشه است. برگ‌ها متعدد و کوچک به طول ۲ تا ۶ میلی متر.
این گیاه در ایران در کرج، اطراف تهران و در شمال در مازندران، در مشرق در خراسان، در شیراز و در مناطق مرزی ایران و عراق دیده می شود. در ایران به زبان محلی آن را « تاپاتی» گویند.
گونه ای دیگر از این گیاه به عنوان زینتی کاشته می شود که به آن «علف چتری » گویند. نام علمی آن Cyper alternifolius است.
در کتب طب سنتی این گیاه با نام های «سعد» و «سعد کوفی»، «صباح الخير»، «مشک زمین» و «حب الزلم» و نوعی از آن نیز «سعد هندی» نام برده شده است. در آذربایجان آن را «تپلاق» و در تنکابن «استکور» می نامند.
سعد کوفی و گونه های مختلف آن در نقاط بسیار مرطوب و باتلاقی مناطق گرم و معتدل دنیا می رویند. غالب مردم این گیاهان را به عنوان علف هرز می شناسند؛ زیرا ریشه های گیاه باید همیشه در آب باشد.
سعد کوفی که از ریشه ی گیاهان یاد شده به خصوص نوع معطر آن گیاه C.longus به دست می آید غده ای است شبیه به بادام یا زیتون (به لحاظ شکل و اندازه). پوست آن سیاه و داخل آن سفید و معطر است.
نوعی از سعد که سعد هندی گفته می شود مغز آن سفید نیست و کوچک تر از نوع سعد کوفی است و شبیه زنجبیل است و اگر جویده شود زعفرانی رنگ می شود.
در ایران بهترین سعد را از نظر دارویی از ریشه ی جگن هایی که در فارس در کنار رودخانه ها می روید، به دست می آورند، مغز آن بسیار سفید و معطر است.
قسمت های مورد استفاده:
غده های زیرزمینی گیاه.
ترکیبات شیمیایی سعد کوفی :
پینن، مقدار کمی سینئول، سسکی ترپن و الکلی جدید به نام ایزوسی پرول است.
همچنین دارای چربی است که شامل: گلیسرول، لینولنیک اسید، لینولئیک اسید، اولئیک اسید، میریستیک اسید و استئاریک اسید است. همچنین یک آلکالوئید ناپایدار نیز در سعد کوفی وجود دارد.
اسانس روغنی فرار قسمت متورم زیرزمینی سعد خاصیت آنتی بیوتیک دارد.
نحوه کاشت و تکثیر
تکثیر این گیاه با کاشت غده های آن در فروردین ماه و برداشت آن در ماه های آبان و آذر انجام میشود. غده های معطر آن سعد کوفی گفته می شود.
در مورد کشت گونه های زینتی در گلدان، قسمتی از بوته‌ی گیاه را جدا و با ریشه از بوته ی اصلی جدا می کنند و مستقلا می کارند.
طرز استفاده و مقدار مصرف:
الف- هر روز ۴ تا ۱۰ گرم از کوبیده آن خورده شود.
ب- ۳ تا ۴ روز هر بار ۳۰ گرم از کوبیده آن را با سرکه مخلوط کنید و بخورید اقسام کرم معده و کرم کدو را درمان می کند.
ج- بخور آن سینوس‌ها و اطراف بینی را به خوبی ضد عفونی می کند.
د- شستشوی دندان ها با پودر سعد کوفی.
خواص درمانی و طبیعت سعد هندی
طبیعت سعد هندی خشک و نسبتا گرم است.
خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از: زایل کردن موهای زاید بدن، تقویت کننده ی معده، نرم کننده سینه، قاعده آور، ضد اسپاسم، مسکن، آرام بخش، قطع خونریزی.
قطع بی موقع عادت ماهانه، ضد کرم شکم، اختلالات معده و تحریکات روده، افزایش نیروی جنسی، قاعده آور، باز کردن عروق و دفع عفونت ها، درمان اسهال و اسهال خونی، درمان میگرن و سرگیجه.
درمان روماتیسم، اختلالات کبد، زردی، تب بر، مالاریا، سرماخوردگی، سرفه و سردرد، تهوع، نفخ شکم، رفع سوزش دهانه معده، بدبویی دهان، رفع سنگینی گوش.
تقویت دندان و لثه، روییدن گوشت در گونه ی C . esculentus غده های متورم قسمت زیرزمینی گیاه دارای طعم و بوی مطبوع است. آردی که از آن تهیه میشود ماده غذایی بسیار پرانرژی است.
سعد هندی اگر به پوست بدن مالیده شود، موهای آن قسمت می ریزد.
نوع خوراکی سعد هندیC . esculentus قسمت متورم ریشه گیاه، محرک و افزایش دهنده‌ی نیروی جنسی است.
سعد معطر از گونه ی C . longus دارای طعم کمی تلخ و معطر است و در اسپانیا به عنوان محرک و مقوی معده و قاعده آور خورده می شود.
سعد به دست آمده از گونه C . rotundus مدر، قاعده آور، معرق، ضد کرم شکم و محرک است. همچنین برای اختلالات معده و تحریکات روده‌ای تجویز می شود.
در چین، ژاپن، کره و تایوان سعد به دست آمده از گونه ی C. rotundus، به عنوان قاعده آور، مسکن، آرام بخش، ضد اسپاسم و بندآورنده ی خونریزی تجویز می شود. و نیز برای درمان انواع و اقسام ناراحتی‌های رحمی مثل بند آمدن بی موقع عادت ماهیانه و عادت ماهیانه با خونریزی خیلی شدید و همچنین برای رفع ناراحتی‌های زایمان مصرف می شود.
سعد مقوی معده و نرم کننده ی سینه است.
برای سوهاضمه، نفخ، بزرگ شدن معده، تهوع، درد شکم مفید است.
سعد برای درمان سرماخوردگی، سرفه و سردرد مفید است.
در چین علاوه بر موارد فوق سعد را در جوشانده های مختلف به عنوان مدر و برای درمان اختلالات کبدی، زردی و تب بر در مالاریا مصرف می کنند.
سعد برای میگرن و سرگیجه نیز بسیار مفید است. همچنین دارویی موثر برای درمان روماتیسم است.
جوشانده‌ی ساده‌ی سعد ضد کرم شکم و قاعده آور است.
در جاوه از جوشانده‌ی سعد برای قطع اسهال و در فیلیپین از جوشانده‌ی ریشه‌ی برای درمان اسهال خونی استفاده می کنند.
سعد کوفی مدر است؛ ادرار را زیاد می کند و قاعده آور نیز است. همچنین دهانه ی عروق را باز و عفونت ها را خارج می کند.
سعد کوفی برای زخم های معده، تقویت معده، هاضمه و اعصاب بسیار مفید است. همچنین موجب افزایش نیروی جنسی می شود.
سعد کوفی را با آب بسایید و در ظرف سفالی بر آتش بگذارند تا آب آن جذب شود. سپس روزانه ناشتا قدری از آن را بخورید، برای تقویت معده، رفع سوزش دهانه ی معده که در اثر بدهضمی غذا ایجاد شده باشد بسیار مفید است.
جوشانده آن برای رفع بدبویی دهان که علت آن بدی هضم ناشی از معده باشد، مفید است.
اگر هر شب ۲ قطره از جوشانده‌ی آن در گوش چکانده شود برای رفع سنگینی شنوایی مفید است.
اگر دندان ها و لثه ها را با پودر سعد کوفی بشویند و مالش دهند برای خوشبویی دهان و تقویت دندان ها و لثه ها و سفت کردن لثه ها مفید است.
اگر هنگام تهیه صابون گرد سعد کوفی را به آن اضافه کنند، صابون بسیار معطر و خوشبو می شود.
پاشیدن گرد سعد کوفی روی زخم های کهنه برای رویانیدن گوشت مفید است .
اگر ۳۰ گرم سعد را در ۴۵۰ گرم سرکه رقیق بجوشانید، خوردن تدریجی آن (۳ تا ۴ روز)، برای دفع اقسام کرم معده و کرم کدو مفید و موثر است.
عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف:
اسراف در خوردن و یا خوردن آن به طور مداوم مضر است و موجب ایجاد اختلال در خون می شود.
