کدوی تخم (Cucurbita pepo)

نام فارسی: کدوی تخم

نام علمی: Cucurbita pepo Duch

نام فرانسه: Giraumon Citrouille

نام انگلیسی: Pumpkin

نام آلمانی: Schmuckki rbisEierki rbis

نام ایتالیایی: Giramonte، Zucca da mangiare

نام عربی: قرع کوسه، قرع رومی، قرع مغربی

کدوی تخم گیاهی است از تیره کدو،‌ دانه گیاه کدوی تخم و گونه دیگری به نام .C. maxima Duch که Potiron (کدو تنبل) موسوم است، در پزشکی مصارف درمانی دارد. در این جا به شرح اختصاصات گیاه شناسی گونه اخیر مبادرت می شود.

C. maxima، ریشه کوتاه فیبری، ساقه علفی پیچک دار و گسترده برروی زمین یا بالا رونده و به طول ۶ تا ۱۰ متر دارد. ظاهر ساقه آن استون های شیار دار و پوشیده از تارهای خشن است و اگر برش داده شود در وسط آن محفظه خالی دیده می شود. برگ های آن بزرگ، پوشیده از کرک، دندانه دار و دارای پهنکی منقسم به ۵ لوب زاویه دار است.

گل های کدوی تخم درشت، زرد رنگ، بر دو نوع نر و ماده و واقع بر روی یک گیاه می باشند. گل های نر آن جامی قیفی شکل، مرکب از ۵ تقسیم با حالت گسترده و ۵ پرچم دارد. بساک پرچم های آن، مانند غالب گیاهان تیره کدو، دارای ظاهری به شکل حرف S است و با شکاف طولی باز می شود. در بین پرچم های گل های نر نیز مادگی به صورت تحلیل یافته دیده می شود.

گل های ماده گیاه کدوی تخم دارای کاسه و جامی شبیه گل های نر است با این اختلاف که در داخل پوشش آن ها، مادگی ۳ یا ۵ خانه و منتهی به خامه ای کوتاه دیده می شود که در رأس آن ۳ کلاله ضخیم جای دارد.

میوه اش که کدو تنبل نامیده می شود، حجم بزرگ و شکل مدور با دو فرو رفتگی در دو قسمت فوقانی و تحتانی و یا شکل دراز با قاعده متورم و منتهی به گردن ضخیم (کدو حلوایی) دارد. طول میوه نوع اخیر به یک متر و وزن آن در هر دو نوع به ۲۰ کیلوگرم و حتی بیشتر نیز می رسد. پوست کدو تنبل به رنگ سبز مایل به سفید و کدو حلوایی به رنگ زرد یا زرد مایل به نارنجی (به تناسب واریته های مختلف) است.

قسمت گوشت دار آن ها که خوراکی است و در تهیه اغذیه از آن ها استفاده می شود، حالت سخت و رنگ زرد مایل به قرمز یا نارنجی دارد. در وسط میوه انواع مختلف آن ها حفره بزرگی است که دانه های فراوان، به جدار آن چسبیده است. منشا Cucurbita pepo به نواحی مختلف امریکا و گونه های دیگر آن به خاور نزدیک نسبت داده می شود. هر دو گیاه مذکور، امروزه به علت دارا بودن میوه خوراکی، در همه جا پرورش می یابند.

دانه گیاهان کدوی تخم و کدو تنبل دارای روغن فراوان و مصارف خوراکی است. دانه کدو، بیضوی، مسطح، پهن، به درازای ۱۸ تا ۲۰ میلی متر، به عرض ۸ تا ۱۰ و به قطر ۲ تا ۴ میلی متر است. یکی از دو انتهای دانه کدو، مدور و انتهای دیگر، نوک باریک است. رنگ آن به تفاوت، سفید یا سفید مایل به زرد می باشد.

مغز دانه کدو دارای جنین عاری از آلبومن است. لپه های آن گوشت دار، به رنگ مایل به سفید و پوشیده از یک پرده نازک به رنگ سبز و کاملا چسبیده به آن است. در بین لپه های آن، ریشه چه کوچک، نوک تیز و گوشت دار جای دارد. فاقد بو یا دارای بوی بسیار ضعیف و طعم روغنی است.

ترکیبات شیمیایی کدوی ‌تخم

تخم کدوی تخم و کدو تنبل دارای ۳۰ درصد ماده روغنی و هتروزیدی به نام په پونوزيد (péponoside) است که در لایه های داخلی قشر سبز رنگ دانه جایگزین می باشد.

Lendle در سال ۱۹۳۸، بررسی های جدید در مغز دانه کدو به عمل آورد. بدین نحو که مغز دانه کدو را به ترتیب تحت اثر اتردوپترول، کلروفرم، الكل، آب و اسید کلریدریک قرار داده به نتایج زیر رسید:

در اتردوپترول، نوعی ماده روغنی به رنگ مایل به قرمز و به مقدار در ۳۷ درصد، در عصاره کلروفرمی، نوعی هیدروکربور به نام ملن (Mélene) به فرمول C_۳۰H_۶۲ و یک استرول، در عصاره الکلی موادی نظیر لسیتین، قندهای ساکارز و فروکتوز، در عصاره آبی موادی نظیر . پکتین و پروتئین های مختلف و در عصاره کلریدریک، فسفات ها وفيتین به دست آورد.

Krishman و همکارانش در سال ۱۹۳۹، ترکیبات زیر را برای پروتئین های عصاره آبی تعیین نمودند: گلوبولین به مقدار ۷.۳ درصد، پروتئوز ۳.۵ درصد، پیتن ۱.۱ درصد، موادی با ترکیب تعیین نشده به مقدار ۱.۶ درصد و غیره.

مغز دانه کدوی تخم (C. pepo) ، دارای ۴۰ تا ۴۵ درصد ماده روغنی است. روغن حاصل از آن، حالت روان دارد و در سرمای ۱۵- درجه انجماد حاصل می کند. این روغن اگر بدون مداخله گرما تهیه شده باشد، رنگ مایل به سبز و در غیر این صورت، رنگ قرمز تیره دارد. قبل از تصفیه شدن، طعم مخصوص دارویی دارد ولی اگر تصفیه شود فاقد این طعم می گردد.

وزن مخصوص آن در گرمای ۱۵ درجه بین ۰.۹۲۰ و ۰.۹۲۸ و اندیس انکسار آن در گرمای ۲۰ درجه بین ۱.۴۷۳۷ و ۱.۴۷۴۰، اندیس صابونی شدن آن بین ۱۸۵ و ۱۹۶ و اندیس ید آن بین ۱۱۳ و ۱۳۱ است. اسیدهای چرب آن عبارت از اسید استئاریک، اسید پالمیتیک و اسیدهای اشباع نشده آن اسید اولئیک و لینولئیک است.

دانه کدو تنبل، دارای ۳۵ – ۴۰ درصد ماده روغنی قابل استخراج است. روغن حاصل از آن، حالت مایع و رنگ قهوه ای مایل به قرمز در حالت خام ولی رنگ زرد پس از تصفیه شدن، دارد. وزن مخصوص آن در گرمای ۲۵ درجه ۰.۹۱۸ است. اسیدهای چرب آن مشابه روغن دانه کدوی تخم است.

روغن دانه هر دو نوع کدوی تخم و کدو تنبل، برای مصارف تغذیه می توانند مورد استفاده قرار گیرند. در صابون سازی نیز مصرف می شوند.

خواص درمانی کدوی تخم

مغز دانه کدوی تخم یا کدو تنبل، اثر دفع کرم کدو دارد. از محاسن آن این است که سمی نیست. و می تواند در دفع کرم اطفال مورد استفاده قرار گیرد. قسمت گوشت دار کدو، اثر ملین، مدر، مغذی، نرم کننده، رفع کننده یبوست و سوء هضم دارد. برای مبتلایان به مرض قند نیز غذای مناسبی است. امولسیون حاصل از پختن له شده مغز دانه در آب یا شیر، اثر آرام بخش دارد و به علاوه در رفع بی خوابی و تسکین درد ناشی از التهاب مجاری ادرار موثر واقع می شود.

صور دارویی کدوی تخم

مغز دانه کدو به مقدار ۵۰ تا ۱۰۰ گرم برای اشخاص بالغ و ۲۵ تا ۵۰ گرم برای اطفال به منظور دفع کرم کدو مصرف می شود. برای این کار مغز تازه دانه کدو را می کوبند و با عسل یا مربا مخلوط کرده مصرف می نمایند و یا آن که به صورت امولسیون در آورده به کار می برند. پس از ۴ تا ۵ ساعت بعد از آن نیز یک مسهل مانند روغن کوچک مصرف می کنند.

پرورش نژادهای مختلف دو گونه مذکور در همه نقاط ایران معمول است.