مس (Copper)

مس از عناصر اصلی و ضروری است که در ترکیب بافت های بدن انسان، حیوانات و گیاهان یافت می شود. مقدار کلی آن در اعضا بدن یک انسان جوان، بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی گرم است که بیشتر در مغز، کلیه ها، جگر و لوزالمعده تراکم دارد. بیش از ۹۰ درصد آن در پلاسمای خون، به صورت همراه با آلفا – ۲ گلوبولین (caeroplasmine) وجود دارد. مقدار مصرف روزانه آن، ۸۰ میکرو گرم بر حسب هر کیلو گرم وزن بدن در خردسالان، و به ترتیب، ۴۰ و ۵۰ میکرو گرم در کودکان بزرگ تر و جوانان تعیین شده است.

عنصر مس در غالب آنزیم ها وجود دارد و در اغذيه مختلف نیز یافت می شود. در متابولیسم آهن جهت ساختن هموگلبین خون، عنصر لازم به حساب می آید. کمبود آن در بدن، باعث پیدایش کم خونی می شود به علاوه، عوارض دیگر مانند افسردگی، نقص در استخوان بندی، اختلال در سیستم عصبی، ضعف، ضایعات در عروق خونی، ناهماهنگی و بی نظمی در حرکات عضلانی ناشی از ضعف بیمار، تشنج، بروز اختلال در رنگ و ساختمان مو و پشم، ضعف تولید مثل و غیره پیش می آید.

در بیماری های عفونی و در زنان حامله یا زنانی که از قرص های ضد بارداری استفاده می کنند، مقدار آن در پلاسمای خون افزایش می یابد. مس به مقدار بسیار کم از راه ادرار ولی به مقادیر زیاد تر از طریق صفرا و مدفوع دفع می شود. برای زنان حامله ضرورت دارد که مقدار کافی مس به آن ها برسد تا کودکی که متولد می شود، به اندازه لازم از این ماده در خود ذخیره داشته باشد. فرم شیمیایی مس در غذا به طور کامل شناخته نشده است. جذب آن ممکن است به علت وجود مقدار زیاد اسید آسکوربیک، کلسیم و روی کاهش حاصل کند.

بیماری ویلسون (Wilson) که یک بیماری ژنتیکی در انسان است و باعث زیاد شدن مس در مغز، کبد و کلیه ها می شود، ناراحتی های روانی عارض می کند و درمان آن با یک عامل ترکیب یابنده با عنصر فلزی مذکور مانند پنی سیلامین (Penicillamine) صورت می گیرد که پس از ترکیب با عنصر مس، موجب دور شدن آن از بافت ها و دفع آن به خارج می گردد.

بعضی از املاح مس مانند کلرور آن با ۲ مولکول آب CuCl_۲,۲H_۲O و سولفات آن با ۵ ملکول آب یعنی CuSo_۴,۵H_۲O، مصارف پزشکی دارند. برخی دیگر نیز در تهیه فراورده های ضد قارچ و حشره کش به کار می روند. مس دارای اثر جلوگیری کننده از پیدایش عفونت های میکروبی، اثر ضد ویروسی و ضد التهاب است. در حالات عفونی مانند گریپ و غیره، مقدار آن در خون با مقایسه با مواقعی که شخص حالت سلامت کامل دارد، افزایش می یابد. به علاوه مس در عمل غدد تیروئید مداخله دارد.

در حیوانات، مس بیشتر در جگر و خون آن ها یافت می شود. شیر به علت آن که مقدار بسیار جزئی از آن دارد اگر غذای اصلی را تشکیل دهد، کم خونی عارض می شود. مس در عده زیادی از گیاهان مانند شلغم، پیاز، اسفناج، گندم، بادام، فندق، چغندر، گلابی، سیب، نارنج، انگور و در دانه گرده گیاهان یافت می شود.