آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر 21 
نام فارسی: شوکران کبیر
نام علمی: .Conium maculatum L
نام فرانسه: Cigue tacheté e، C. de Socrate، Cigue des officines، Grande cigue
نام انگلیسی: Herb Bennet، Hemlock
نام آلمانی: Schierling
نام ایتالیایی: C. maggiore، Cicuta
نام عربی: شوکران، بسبس بری ( Basbas barri)، طحماء
شوکران کبیر ، گیاهی است از تیره جعفری، علفی، دو ساله، به ارتفاع ۰.۸۰ تا ۱.۵ و حتى ۲ متر که به حد وفور در اماکن سایه دار و کنار رودخانه های نواحی مختلف اروپا، افریقای شمالی، آسیا و ایران می روید. ساقه ای استوانه ای، توخالی، راست، بدون کرک و با ظاهر پوشیده از غباری به رنگ مایل به آبی دارد، به طوری که اگر دست بر روی آن کشیده شود، از بین می رود. بر روی ساقه و دمبرگ آن، مخصوصا در ناحیه مجاور سطح زمین و قسمت های تحتانی گیاه، لکه هایی به رنگ قهوه ای مایل به قرمز دیده می شود.
برگ های شوکران کبیر ، متناوب، بزرگ، به طول ۵۰ و به عرض ۴۰ سانتی متر، شفاف و دارای بریدگی بسیار است. ضمنا وضع متناوب برگ ها، به تدریج که از قاعده ساقه به انتها می رسد، به صورت متقابل در می آید. رنگ برگ ها در سطح فوقانی پھنک، سبز شفاف ولی در سطح تحتانی آن، سبز کم رنگ است.
گل های شوکران کبیر کوچک، سفید رنگ و مجتمع به صورت گل آذین های چتر مرکب در راس شاخه های متعدد گیاه می باشد. میوه آن کوچک، به ابعاد ۳ میلیمتر، دارای ظاهر خاص و مشخص و ۱۰ برجستگی با کناره ناصاف و دندانه دار است. از تمام قسمت های گیاه مخصوصا اگر بین انگشتان فشرده شود، بوی ناپسند استشمام می گردد.
شوکران کبیر ، در سال دوم گل می دهد. عده ای از دانشمندان گیاه شناس معتقدند که شوکران كبير همان گیاه سمی است که یونانیان قدیم آن را به محکومین به اعدام می دادند و برای آن که تحمل مرگ پس از مصرف این ماده سمی برای محکومین آسان گردد آن را با تریاک مخلوط می نمودند.
امروزه با توجه به این که گیاه شوکران کبیر در یونان مخصوصا در آتن و حدود اطراف آن می روید، به تحقق می توان گفت که زهر شوکران مشهور، از میوه سبز همین گیاه به دست می آمده است و حتی مسلم گردیده است که سقراط با نوشیدن سم همین گیاه بدرود زندگی گفته است. قسمت مورد استفاده شوکران کبیر ، میوه و برگ آن است.
ترکیبات شیمیایی شوکران کبیر
شوکران کبیر دارای ۵ الكالوئيد به حالت ترکیب با اسید مالیک، کافئیک و دی اکسی سینامیک، با اهمیت های متفاوت به شرح زیر است:
١- کونی ئین (coniine) یا کونین راست یا سیکوتین (cicutine) ویا کونی سین (conicine) که مهم ترین الكالوئيد شوکران کبیر و به فرمول C۸H۱۷N است، نخستین بار توسط Gieseck در سال ۱۸۲۷ از گیاه مذکور به دست آمد. فرمول آن در سال ۱۸۸۱ توسط Hofman تعیین شد و بعدا Landenberg در سال ۱۸۸۶، تهیه آن را از طریق سنتز عملی نمود.
کونی ئین، الكالوئیدی فرار، به حالت مایع، غیر اکسیژنه، بی رنگ با طعم تند سوزاننده و بوی قوی، ناپسند و گیج کننده است. در ۱۶۶ تا ۱۶۷ درجه می جوشد. در گرمای عادی، بخاراتی از آن متصاعد می شود که اگر یک میله آغشته به اسید کلریدریک در جلو آن قرار گیرد، به صورت دود سفید رنگی در می آید. کونی ئین به وزن ملکولی ۱۲۷.۲۲ است.
هر میلی لیتر کونی ئین در ۹۰ میلی لیتر آب حل می شود. وزن مخصوص آن در گرمای ۲۰ درجه، ۰.۸۴۴ است. در ۲- درجه حالت جامد پیدا می کند. رنگ آن در مجاورت هوا و نور، تیره می شود و پلی مریزه می گردد. این الكالوئيد شوکران کبیر در سلول های بشره، جایگزین است. مقدار کلی آن در میوه به ۱.۳ درصد می رسد در حالی که در سایر اعضای گیاه از ۰.۱۰ درصد تجاوز نمی کند.
برومیدرات کونی ئین به فرمول C۸H۱۷NBrH و به وزن ملکولی ۲۰۸.۱۵ است. به صورت بلوری های منشوری شکل متبلور می شود. ماده ای است بسیار سمی به مصارفی شبیه کلریدرات کونی ئین در پزشکی می رسد.
کلریدرات کونی ئین، به فرمول C۸H۱۷N,CIH و به وزن ملکولی ۱۶۳.۶۹ است. به حالت متبلور (Rhomboide) به دست می آید. در گرمای ۲۲۱ درجه ذوب می شود. ماده ای است بسیار سمی که در آب و الكل و کلروفرم به مقادیر زیاد حل می گردد. از نظر درمانی، اثر ضد تشنج دارد.
۲- متیل کونی سین (Me thylconicine) دارای فرمول CH , NCH و الكالوئیدی است مایع که به مقدار کم در شوکران کبیر یافت می شود.
٣- گاما – کونی سئین (γ Conice ine)، به فرمول C۸H۱۵N، به وزن ملکولی ۱۲۵.۲۱ و الكالوئیدی از شوکران کبیر است که نخستین بار، Wolfenstein آن را در کونی سین تجارتی پیدا کرد. از میوه گیاه مذکور به دست می آید. حالت مایع و قلیایی دارد. بوی موش می دهد. در گرمای ۱۷۱ درجه می جوشد.
گاما – کونی سنئین، به وزن مخصوص ۰.۸۷۵۳ در گرمای ۱۵ درجه است. به مقدار جزئی در آب ولی به مقادیر زیاد در الكل و اتر حل می شود. کلریدرات و پیكرات آن، به حالت متبلور به دست می آیند و به ترتیب در گرمای ۱۴۳ و ۷۵ درجه ذوب می گردند.
بتا کونی سئین (β Coniceine)، به همان فرمول و وزن ملکولی فوق است. از کونیدرین (conhydrine)، توسط Loffler و Friedrick به دست آمده است. فرم های مختلف دارد.
۴- کونیدرین (Conhydrine) به فرمول C۸H۱۷NO، به وزن ملکولی ۱۴۳.۲۲ و الكالوئيد اکسیژن داری است که از میوه شوکران کبیر استخراج شده است. کونیدرین به حالت متبلور در اتر به دست می آید. در گرمای ۱۲۱ درجه ذوب می شود. به مقدار جزئی در آب ولی به مقادیر زیادتر در الكل، کلروفرم و اتر حل می گردد.
۵- پزودو – کونیدرین (Pseudo – conhydrine)، به فرمول C۸H۱۷NO و الكالوئیدی مشابه کونیدرین است ولی وضع اکسیدریل آن با الكالوئيد اخیر فرق دارد. روش استخراج آن از میوه شوکران کبیر توسط Ladenburg و همکارانش مشخص گردیده است.
به صورت بلوری های سوزنی شکل و جاذب الرطوبه در اتر مطلق به دست می آید. در گرمای ۱۰۶ درجه ذوب می شود. در آب و غالب حلال های مواد آلی محلول است. کلریدرات آن، به حالت متبلور در الكل به دست می آید. در گرمای ۲۱۳ درجه ذوب می شود. در آب به مقادیر زیاد ولی در الكل، استن به مقدار کم تر محلول است.
در شوکران كبير، هیدروکربوری به نام کونی لن (conylene)، نوعی اسانس و غیره نیز وجود دارد.
میوه شوکران کبیر بیش از برگ آن دارای الكالوئیدهای مذکور است ضمنا چون تحقیقاتی که به عمل آمده، فراورده های برگ آن، اثر متغیر دارند از این جهت در کدکس، مصرف میوه آن ذکر گردیده است.
مسمومیت با شوکران کبیر
مسمومیت از شوکران کبیر ، به صور مختلف پیش می آید که یکی از آن ها، مخلوط بودن این گیاه با سبزی های خوراکی است. مسمومیت از شوکران کبیر، برحسب آن که گل آذین، میوه و یا برگ آن به کار رفته باشد فرق می کند مانند آن که گل آذین و میوه آن اثر سمی شدید تر، ریشه آن اثر سمی کم تر ولی ساقه و برگ آن مسمومیتی با اثر کم تر از همه، ظاهر می کنند.
برگ شوکران کبیر ، در زمانی که گیاه در حال میوه بستن است، سمیت کم تری دارد. سمیت ریشه آن برحسب افزایش سن گیاه، کاهش حاصل می کند. حرارت به طور کلی اثر سمی آن ها را از بین می برد و از این جهت است که در تهیه عصاره شوکران اصولا نباید گرما مداخله داشته باشد. عوارض مسمومیت از شوکران کبیر در انسان، ۲۵ دقیقه تا یک ساعت پس از مصرف آن به شرح زیر ظاهر می شود:
ابتدا تارشدن چشم، سرگیجه، سردرد شدید، لرزش و تلوتلو خوردن، درد شدید ماهیچه قلب، احساس خشکی در گلو، سوزش، تشنگی (گاهی همراه با عدم امکان بلع)، استفراغ های غیر مداوم، احساس سرما، مومور شدن، مشکل شدن عمل تنفس، ضعف و کند شدن نبض، عدم تکلم یا پیدایش اختلال در تکلم، تنگ شدن و سپس باز شدن مردمک چشم، پریدگی رنگ پوست یا کبودن شدن آن و پیدایش حالات تشنجی به طور متناوب با غش، ظاهر می شود و سپس شخص مسموم حالت بهت زده به خود می گیرد، درجه گرمای بدن پایین می آید و اغما عارض می شود. گاهی نیز حالت هذیان شدید همراه با تشنج پیش می آید و خاتمتا، مسموم بین ۳ تا ۶ ساعت می میرد.
کونی سین موجود در شوکران کبیر ، اثر تحریک کننده موضعی شدید دارد. یک قطره آن اگر در چشم خرگوشی چکانیده شود، حیوان را خواهد کشت.
برای معالجه انسان مسموم باید اول معده او را خالی کرد (با مواد قی آور و غیره) و با خوراندن مواد مدر، باید خون مسموم را از این سم عاری نمود ضمنا باید مواد محرک مانند قهوه و الكل به مسموم خورانیده بدن او را با مالش دادن و ماساژ، گرم نمود و با خوراندن موادی مانند چای، تانن، آب يد، يدور پتاسیم و غیره سم را به حالت غیر محلول در آورد ضمنا ضعف و نارسایی عمل دستگاه تنفس را نیز با تنفس مصنوعی ممتد جبران کرد.
خواص درمانی شوکران کبیر
شوکران کبیر مصارف نسبتا زیاد در زمان های گذشته داشته است و با آن که در بیماری های مختلف مورد آزمایش قرار گرفته و نتایج مطلوب نیز در تعدادی از آن ها داده است اما داروی اختصاصی برای علاج قطعی هیچ یک از بیماری ها تشخیص داده نشده است.
بعضی از دانشمندان مانند Storck، شوکران را مسکن درد های سرطانی و جلوگیری کننده از پیشرفت آن وحتی علاج کننده آن ذکر نموده اند. عده ای دیگر آن را در بهبود سرطان موثر دانسته اند چنان که مصرف عصاره آن را حتی در علاج سرطان زبان مفید تشخیص داده اند. پزشکان مختلف، اثر شوکران کبیر را در آرام کردن و تسکین دردهای سرطانی، عاری از تردید دانسته اند.
بررسی های عده ای از پزشکان نیز نشان داده است که مصرف شوکران کبیر، پیشرفت اولسرهایی را که نزدیک به سرطانی شدن هستند، متوقف نموده آن را بهبود می بخشد. آزمایش های مختلفی که توسط محققین متعدد به عمل آمد، نشان داده است که از شوکران نتایج مطلوب در رفع آسم (Lecomte) ، سیاه سرفه (Amstrong) و رفع اسپاسم های مری (Mason و Good) به دست می آید و به علاوه اثر آرام کننده دردها مخصوصا دردهای منشا عصب تری ژومو و سیاتیک (H. Leclerc) نیز دارا می باشد.
مصرف شوکران کبیر در رفع اختلالات عصب – ماهیچه، تکان های غیر ارادی عصبی، اسپاسم مجاری تنفسی (در سیاه سرفه، آسم، برونشیت مزمن) و موارد مختلف دیگر مانند اسپاسم های رحمی (Ramond و Parturier) نتایج خوب داده است.
شوکران كبير، اثر آرام کننده تحریکات جنسی نیز دارد به طوری که مصرف آن، مانع بروز نعوظ های دردناک در سوزاک می گردد. برای شوکران، هم چنین اثر دفع کرم کدو نیز ذکر شده است. شوکران کبیر برای رفع سختی ماهیچه ای مبتلایان به پارکینسون (Parkinson) نیز به کار می رود.
در استعمال خارج، پماد، ضماد، مشمع و حمام موضعی شوکران کبير ، اثرات مفید و عاری از خطر در بیماری ها ظاهر می نماید مانند آن که تجربه نشان داده است که مشمع شوکران كبير اگر بر روی سینه مسلولین گذاشته شود و این عمل نیز هر ۴ یا ۵ روز تکرار گردد، نه تنها سرفه را تسکین می دهد و خروج اخلاط را آسان می کند بلکه درد ناحیه سینه را که غالبا در مسلولین پیش می آید آرام می سازد.
ضماد و حمام موضعی شوکران، در معالجه کچلی و بیماری های جلدی، باد سرخ، سوداهای مقاوم، زخم های منشا سیفلیس، اولسرهای تحریک کننده، خوره و غیره اثر معالج دارد به علاوه آرام کننده دردهای سرطانی (به صورت پماد) است.
از مخلوط ۱۰ گرم گرد برگ شوکران کبیر با ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم هویج له شده، ضمادی تهیه می کنند که قرار دادن آن بر روی پستان سرطانی و غیر قابل جراحی، باعث تسکین درد می گردد.
صور دارویی شوکران کبیر
تنطور برگ شوکران کبیر به مقدار ۱۰ تا ۳۰ قطره – الكلاتور آن به مقدار ۵ تا ۱۵ قطره – گرد برگ به مقدار ۰.۰۵ تا ۰.۱۰ گرم و حتی بیشتر و افزایش آن به طور تدریجی به مقدار زیادتر به صورت پوسیون یا حب – تنطور اتره آن به مقدار ۵ تا ۲۰ قطره – گرد دانه به مقدار ۰.۰۵ تا ۰.۵۰ گرم – کونی سین به مقدار ۱ تا ۳ میلی گرم در روز به صورت گرانول های – میلی گرمی (مشروط بر آن که با مقادیر کم یعنی ۱/۲ میلی گرم شروع گردد) مصرف می شود.
در استعمال خارج، مشمع شوکران کبیر که با ۲۵ درصد عصاره تهیه می گردد و پماد آن که محتوی تا با عصاره الکلی دانه است به کار می رود.
نسخه برای تسکین درد سرطان رحم
| گرد دانه شوکران کبیر | ۰.۰۵ گرم |
| عصاره جنتیانا | ۰.۰۵ گرم |
| عصاره تبائیک | ۰.۰۵ گرم |
برای یک حب و به مقدار دو حب در شبانه روز (صبح و شب).
پماد برای بواسیر
| عصاره شوکران کبیر | ۳ گرم |
| عصاره بلادون (Atropa Belladona) | ۳ گرم |
| اونگان پوپولئوم (O. Popleum) | ۴۰ گرم |
از مخلوط مواد فوق پماد آرام کننده ای تهیه می گردد که به محل دردناک مالیده می شود.
شیاف برای رفع ناراحتی های بواسیر
| عصاره شوکران | ۰.۰۵ گرم |
| ژوسکيام (Hyoscyamus niger) | ۰.۰۵ گرم |
| بوردو کائو | به مقدار کافی برای یک شیاف |
نسبت مواد مذکور برای تهیه یک شیاف است.
پماد مسکن دردهای سرطانی
| عصاره رازک (Humulus lupulus) | ۵ گرم |
| عصاره شوکران | ۱ گرم |
| عصاره ژوسکيام (بذرالبنج) | ۱ گرم |
| عصاره تریاک | ۱ گرم |
| عصاره پیه گوسفند | ۱۰۰ گرم |
به صورت مالیدن برروی عضو جهت تسکین دردهای سرطانی مصرف می شود.
از بين الكالوئيدهای شوکران کبیر ، کونی ئین (سیکوتین) به صورت برومیدرات به مصرف درمانی می رسد. برومیدرات کونی ئین (برومیدرات سیکوتین)، ماده ای سمی و به صورت بلوری های بی رنگ است. به مقدار زیاد در آب جوش حل می شود ولی در اتر حل نمی گردد. اثر آرام کننده در سیاه سرفه و آسم دارد. در بیماری های مختلف دیگر مانند داء الرقص، صرع، کزاز، دردهای عصبی صورت و دردهای عصبی مقاوم در مقابل داروهای دیگر نیز به کار می رود.
کونی ئین به مقدار ۱ تا ۵ سانتی گرم در ۲۴ ساعت، به دفعات نیم تا یک میلی گرمی به صورت گرانول، محلول یا تزریقات زیر جلدی (به مقدار ۵ تا ۲۰ میلی گرم) در روز می تواند مصرف گردد.
محل رویش شوکران کبیر
گرگان: گلی داغ در ۹۸۰ متری، گلستان در ۱۶۰ کیلومتری جنوب بجنورد، بین تنگ راه و تنگ گل (gol ..) در ۴۰۰ تا ۶۰۰ متری. گیلان: کوه انگورچاله در نزدیکی داماش در ۱۸۵۰ متری. آذربایجان: اردبیل، نواحی غربی دریاچه ارومیه (رضائیه) در ۱۳۰۰ متری بین Balanes و اشنویه در ۱۶۵۰ تا ۱۹۰۰ متری، قوشچی در ۱۶۹۰ تا ۱۸۲۰ متری، خمسه: کوه انگوران، بین منجیل و زنجان در ۲۰۰۰ متری.
کردستان: بین سنندج و صلوات آباد در ۲۰۰۰ متری، همدان: در ۱۹۰۰ متری. کرمانشاه: بین ریجاب و سراب اسکندر. اراک. لرستان: کوہ کیلویه، تنگ نالی، باغبانان در ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی خرم آباد در ۱۹۵۰ متری. فارس: شیراز: سبزپوشان در نزدیکی شیراز، دشت ارژن، کتل دختر. کرمان: کوه هزاران، بین ماهان و سیرج در ۲۸۰۰ متری، خراسان: كوه بزک (Bezg) در ۱۸۰۰ متری، تهران: البرز، قزوین. کوه دشته نزدیک کرج، پل زنگوله در ۲۰۰۰ متری.
