آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۵ 
تیره کاسنی تیره مهمی از گیاهان گل دار پیوسته گلبرگ و شامل تقریبا ۹۰۰۰ جنس و بیشتر از ۲۰۰۰۰ گونه است که در تمام نقاط کره زمین حتی در مناطق مختلف یک ناحیه یافت می شوند. بیشترین انتشار آن ها در نواحی معتدل و سرد کره زمین است.
بعضی از گروه های تیره کاسنی در قاره خاصی به سر می برند، به نحوی که از یک حد جغرافیایی معین تجاوز نمی کنند. در حالی که برخی دیگر، پراکندگی وسیع در کره زمین دارند. به طور کلی با بررسی هایی که به عمل آمده، چنین معلوم گردیده است که در بین تیره کاسنی، آن دسته که گل های زبانه ای دارند (Liguliflorae)، بیشتر در مناطق معتدل آسیا و اروپا و بقیه در همه نواحی کره زمین مخصوصا مناطق استوایی رویش دارند. با محاسبه ای که به عمل آمده، معلوم شده است که یک هفتم گیاهان قاره اروپا و آمریکای شمالی، به طور تقریب از این گیاهان تشکیل یافته است.
در کشور ما نمونه های فراوانی از تیره کاسنی یافت می گردد که در همه نواحی پراکندگی دارند. در بین گیاهان این تیره، انواع دارویی فراوانی بیش از ۱۸۰ نمونه در دنیا وجود دارد. از بین این گیاهان، ۳ گونه آن ها دارای اهمیت دارویی فوق العاده هستند.
گیاهان تیره کاسنی عموما علفی، یک ساله یا پایا و به ندرت به صورت درختچه های کوچک یا درخت های کوچک می باشند. برگ های آن ها دارای شکل و ظاهر بسیار متنوع در گونه های مختلف است به طوری که کلیه حالات ممکنه سازش برگ با محیط زندگی، در آن ها قابل تشخیص می باشد و فقط تنها صفتی که در همه آن ها عمومیت دارد، فقدان زایده زیر برگ یعنی استیپول در آن هاست.
در بین آن ها انواعی با برگ های ساده به وضع متناوب یا متقابل، به ندرت مرکب از برگچه های شانه ای و یا پنجه ای با پهنک (پهنای سطح برگ) منقسم به قطعات مختلف الشكل مشاهده می گردد.
خصوصیات تیره کاسنی
از خصوصیات تیره کاسنی آن است که عموما گل هایی مجتمع به صورت کاپیتول گل آذین دارند و این خود باعث می گردد که در همان نظر اول، پی به تشخیص تیره این گیاهان برده شود. در قاعده کاپیتول های این گیاهان نیز تعدادی براكته با شکل های مختلف، در یک یا چند ردیف دیده می شود که مجموعا انولوکر نام دارند.
علاوه بر براکته های مذکور که براکته خارجی نامیده می شوند، براکته های داخلی نیز در کاپیتول ها به تفاوت وجود دارد که در قاعده گل ها، بر روی نهنج قرار دارند. این گونه براکته ها به علت فشردگی زیاد، به صورت زبانه نازک و ظریف ، تار مانند وغیره درآمده اند. براکته های داخلی ممکن است اصولا در کاپیتول بعضی از گیاهان این تیره دیده نشود.
گل های هر کاپیتول ممکن است لوله ای، زبانه ای یا به هر دو صورت و یا آن که مرکب از دو لب متمایز باشد. تعداد گل های کاپیتول ها نیز ممکن است کم و یا آن که خیلی زیاد باشد، مانند آن که در گل آفتاب گردان، تعداد گل ها به ۱۰۰۰ می رسد در حالی که در برخی Xanthium ها (زردینه ها)، هر کاپیتول دارای بیش از یک گل نیست.
گل های روی نهنج کاپیتول ها دارای مشخصاتی به این شرح است: کاسه گل آن ها بسیار کوچک و یا اصولا فاقد آن هستند. گلبرگ ها به صورت پیوسته و مرکب از ۵ لوب یا دندانه (گاهی ۳ دندانه) هستند.
اشکال گل های تیره کاسنی به شکل گفته شده در موارد زیر است:
- در گیاهانی از این تیره کاسنی که دو نوع گل لوله ای و زبانه ای دارند، گل های لوله ای آن ها دارای گلبرگ منظم و منتهی به ۵ دندانه است.
- در گیاهانی از این تیره که کاپیتول آن ها منحصرا شامل گل های لوله ای است، گلبرگ ها ممکن است لوله ای ولی کم و بیش نامنظم و منتهی به دندانه های نامساوی باشد. حالات حد واسط نیز در آن ها دیده می شود.
- جام گل ممکن است زبانه ای باشد. در این نوع گل ها، زبانه گل قسمت نسبتا پهنی است که از لوله جام منشا گرفته، حالت زاویه دار با آن پیدا نموده است. گل های زبانه ای ممکن است منتهی به ۵ یا ۳ دندانه باشند. گیاهان دارای کاپیتول مرکب از گل های زبانه ای، Liguliflorae نامیده می شوند.
- جام گل در کاپیتول بعضی از این گیاهان ممکن است مرکب از ۲ لب (لب بالا شامل ۲ لوب و لب پایین شامل ۳ لوب)، شبیه گیاهان تیره نعناع باشد. این دسته از گیاهان، Labiatiflorae نامیده می شوند.
نافه گل (پرچم) در گیاهان تیره کاسنی از ۵ پرچم با بساک های پیوسته به هم تشکیل می یابد. تیره کاسنی به علت پیوسته بودن بساک پرچم ها، در گذشته تیره Synathereae نامیده می شده است. مادگی آن ها شامل ۲ قسمت است که مجموعا تخمدانی یک خانه، تحتانی و منتهی به یک صفحه مولد نوش، به وجود می آورند.
میوه آن ها، به صورت فندقه و غالبا دارای یک دسته تار به اشکال مختلف در قسمت انتهایی (پاپوس Pappus) و یا فاقد آن است. عده ای از گیاهان تیره کاسنی نیز میوه هایی پوشیده از زواید قلاب مانند و یا زواید پوشیده از تارهای خشن دارند. دانه آن ها دارای جنین راست ولی فاقد آلبومن (بافت غذایی) است. در لبه های دانه آن ها نیز غالبا، اندوخته های روغنی جای دارد.
ویژگی های تشریحی تیره کاسنی
گیاهان تیره کاسنی دارای صفات تشریحی غیر یکسان هستند به نحوی که انتخاب یک صفت که لااقل بتواند در دسته بزرگی از آن ها عمومیت داشته باشد کم است. مشخصات تشریحی این گیاهان را می توان به شرح زیر خلاصه نمود:
- وجود آبکش داخلی در Liguliflorae ها.
- وجود تارهای غیر ترشحی به اشکال مختلف.
- وجود تارهای ترشحی که معمولا شامل یک پایه کوتاه و منتهی به چند سلول در قسمت آزاد خود می باشند.
- وجود مجاری ترشحی شیزوژن و مجاری شیرابه و یا سلول های ترشحی.
- وجود دسته های فیبر بر روی حلقه ای در خارج آبکش گیاهان علفی.
گیاهان فراوان تیره کاسنی، مصارف مختلف با ارزش های متفاوت دارند. مانند آن که در بین آن ها، انواعی که اثر سمی شدید داشته باشند وجود ندارد. تعداد کمی از آن ها نیز دارای ارزش اقتصادی می باشند.
بعضی از آن ها مانند کاهو، سیب زمینی ترشی وغیره، در ردیف سبزیجات و انواع خوراکی ها جای دارند. برخی از این گیاهان به علت داشتن میوه های (دانه) روغن دار به مصارف استخراج روغن می رسند (مانند میوه آفتاب گردان). عده زیادی از این گیاهان نیز مانند کاسنی، باردان (Bardane)، آرتیشو (Artichaut)، بابونه، افسنطین و غیره مصارف درمانی دارند.
انواع گیاه زینتی زیبا از دسته تیره کاسنی نیز به تعداد نسبتا فراوان مانند گل مینا، آهار، کوکب و غیره در بین آن ها دیده می شود. گیاهان تیره کاسنی را به طوری که ذکر شد، با توجه به نوع گل های واقع بر روی نهنج، به چهار تیره فرعی زیر تقسیم می کنند:
| دارای گل های لوله ای | Tubuliflorae |
| دارای گل های زبانه ای | Liguliflorae |
| دارای گل های لوله ای و زبانه ای | Radieae |
| دارای گل های مرکب از دو لب | Labiatiflorae |
امروزه با توجه به این که در بعضی Tubuliforae ها، گل های ردیف خارجی کاپیتول، تغییر شکل حاصل نموده، ظاهری شبیه گل های زبانه ای پیدا می کنند و به علاوه انواع (Labiatiflorae) ها نیز بسیار کم است، از این جهت گیاهان این تیره را به دو دسته بزرگ Tubuliflorae (دارای گل های لوله ای و یا دارای هر دو نوع گل) و Liguliflorae ها تقسیم می نمایند.
دسته های تیره کاسنی
توبوليفلورها Tubuliflorae
این دسته از گیاهان در تیره کاسنی دارای کاپیتول های مرکب از گل های لوله ای یا لوله ای در وسط و زبانه ای در حاشیه اند. نهنج آن ها غالبا ضخیم و گوشت دار و دارای تارهای نازک یا فاقد آن است. در اغلب آن ها، بساک پرچم ها دارای دو زایده در قسمت پایین است، به طوری که بدان منظره تیرکمانی می دهد. خامه آن ها منتهی به دو شاخه زایا و پوشیده از تارهایی است که در جذب دانه گرده موثر است. گل های لوله ای کناره کاپیتول آن ها گاهی رشد بیشتر حاصل کرده، ظاهر متفاوت پیدا می نماید.
از جنس های مهم این تیره فرعی، Senecio (دارای ۱۵۰۰ گونه)، Helianthus (دارای ۶۰ گونه)، Erigeron (دارای ۲۰۰ گونه)، Achillea ( متجاوز از ۱۰۰ گونه)، Eupatorium ( دارای ۵۰۰ گونه)، Centaurea ( دارای ۷۰۰ گونه)، Artemisia ( دارای ۲۵۰ گونه) و Anthemis ( دارای ۱۳۰ گونه) را نام می بریم.
گیاهان این دسته از تیره کاسنی:
Chrysanthemum cinerariaefolium
لیگولیفلورها Ligulilorae
این دسته از گیاهان در تیره کاسنی، کاپیتول های مرکب از گل های نر و ماده، زبانه ای با پهنک منتهی به ۵ دندانه دارند. بساک پرچم های آن ها معمولا در ناحيه راس، دارای زایده و در قاعده، مختوم به دو دنباله کوچک است به طوری که مجموعا منظره تیرکمانی پیدا می کند. کلاله آن ها ۲ شاخه و پوشیده از تار است. عموما گلبرگ های زرد رنگ دارند ولی در بین آن ها، گیاهانی با گلهای صورتی یا آبی رنگ و غیره نیز دیده می شود.
از جنس های مهم این تیره فرعی Crepis (دارای ۲۵۰ گونه)، Lactuca ( دارای ۱۰۰ گونه)، Taraxacum (دارای ۱۰۰ گونه)، Hieracium (بیش از ۱۰۰۰ گونه)، Scorzonera (دارای ۱۵۰ گونه) و Sonchus (دارای ۵۰ گونه) را نام می بریم.
لیگولیفلورها از تیره کاسنی ، دارای ویژگی های تشریحی کلی به شرح زیر می باشند:
- عده ای از این گیاهان علاوه بر دسته های چوب – آبکش معمولی، دارای دسته های چوب – آبکش فرعی و یا منحصرا دسته های آبکش فرعی در حدود خارجی مغز ساقه می باشند.
- در بعضی از این گیاهان مجاری ترشحى لاتكس، مرکب از سلول هایی با جدار حد فاصل، به وضع منشعب یا مشبک مخصوصا در ناحيه آبکش مشاهده می گردد.
- تارهای ساده به اشکال مختلف و تارهای ترشحی مرکب از یک پایه منتهی به راس چند سلولی، غالبا در آن ها دیده می شود که معمولا در گودی بشره (بیرونی ترین بخش پوست گیاهان) جای دارند.
ویژگی های تشریحی لیگولیفلورها از تیره کاسنی، به علت شباهت زیادی که با تیره های Campanulaceae و Lobeliaceae دارند، آن ها را به دو تیره اخیر نزدیک نموده است. چون میوه های این گیاهان دارای دسته تاری در انتها و یا فاقد دسته تار هستند، از این جهت در بعضی رده بندی ها، با توجه به این صفت، آن ها را تقسیم بندی می کنند:
- میوه فاقد دسته تار (Aigrette) در ناحیه راس
- میوه دارای دسته تار (Aigrette) در ناحیه راس
گیاهان این دسته از تیره کاسنی:
از گیاهان دیگر تیره کاسنی، متعلق به گروههای مختلف، که ریشه یا اعضاء دیگر آن ها دارای اثر درمانی می باشد، انواع زیر را که در کتب دارویی وارد گردیده، بیان می نماییم:
.Dicoma anomala Sond، گیاهی است علفی، پلی مرف و مخصوص نواحی جنوبی افریقا، که ریشه اش در نواحی مختلف برای رفع دیسانتری به کار می رود و در این مداوا نیز اثر قطعی از آن توسط پزشکان آلمانی در جنگ ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ به دست آمد.
Dicoma tomentosa Cass، گیاهی یک ساله، دارای ساقه راست، پرشاخه، به ارتفاع ۲۰ – ۵۰ سانتی متر و پوشیده از تارهای پنبه ای است. برگ های باریک و عاری از دمبرگ با کناره بدون دندانه پوشیده از تارهای پنبه ای و به درازای ۷ – ۲.۵ سانتی متر دارد. براکته های کاپیتول آن، خار دار، بی کرک و صاف است. در نواحی مختلف هند و بمبئی می روید. کلیه قسمت های گیاه دارای طعم تلخ و اثر تب بر است. از آن مخصوصا جهت رفع تب های بعد از زایمان استفاده به عمل می آید.
.Verbasina virginica L، این گیاه از تیره کاسنی که در امریکا می روید و در اتازونی به عنوان معرق مصرف می گردد.
.Elephantopus scaber L، گیاهی علفی و مخصوص نواحی حاره است. کاپیتول های آن مرکب از گل های لوله ای به رنگ ارغوانی است. اعضای هوایی آن پوشیده از کرک و برگ های قاعده آن خار دار است. برگ های آن در هند و برخی نواحی حاره به عنوان نرم کننده وتب بر مصرف می شود.
.Actinomeris helianthoides Nutt، این گیاه از تیره کاسنی که در امریکای شمالی می روید. ریشه اش برای درمان مرض قند و بیماری های کلیه به کار می رود.
ریشه متورم .Liatris odoratissima L و .L. spicata Willd که در امریکا، ناحیه پرو، ویرجینیا، تا فلوریدا و لوزیانا می رویند، سابقا در اتازونی به عنوان مدر به مصارف درمانی می رسیده اند. ریشه متورم دو گیاه اخیر بوی کومارین (Coumarine) می دهد و چون دارای این ماده است، به مقادیر زیاد به کشور آلمان صادر می شود. نوع اول این دو گیاه، در درمان بیماری های کلیه مصرف دارد و در عطرسازی و معطر ساختن توتون و آدامس مورد استفاده قرار می گیرد. برای .L. champanii Wild که دارای ماده ای به نام لیاترین (liatrine) می باشد اثر ضد سرطان ذکر شده است.
L. squarrosa Willd، این گیاه از تیره کاسنی دارای کوماین و ریشه ای با اثر مدر و تصفیه کننده خون است و از آن برای خنثی کردن سم مار نیز استفاده می شود.
.Carlina gummifera Less.، Atractylis gummifera L، گیاهی است که در نواحی شمالی افریقا می روید و اعراب از آن، نوعی ماده چسبناک تهیه می کنند که به صورت جویدن (مانند آدامس) مورد استفاده قرار می گیرد. از آن، نوعی ماده به نام اسید آتراک تیلیک (acide artactylique) استخراج شده است. مسمومیت از این ماده که بدان اشاره می گردد، مشکوک به نظر می رسد. ریشه این گیاه به مصارف تخمیر شیر می رسد و ضمنا اثر معطرکننده دارد. پنیری که با استفاده از آن تهیه می شود مورد توجه زیاد اعراب است ضمنا از آن، جهت رفع بوی بد اماکن، استفاده به عمل می آورند.
از هیدرولیز اسید آتراک تیلیک که گلوکزیدی سمی است، ماده ای به نام آتراک تیلی ژنین (artactylige nine) به فرمول C۱۹H۲۸O۴ و به وزن ملکولی ۳۲۰.۴۱ حاصل می شود. ماده اخیر در اتانول، به حالت متبلور و به صورت بلوری های سوزنی شکل به دست می آید. در گرمای ۱۸۹ درجه ذوب می شود. ملح پتاسیم اسید آتراک تیلیک نیز به حالت متبلور به دست آمده است. سمیت زیاد وائری مشابه استریکنین ظاهر می کند و تشنج آور است.
اعراب آن را اشخيص (Ashkhiss)، شوک العلک (Shauk el elk) و اسدالارض (Asadulard) می نامند.
گونه موجود در ایران که از منطقه خوزستان جمع آوری گردیده، .A. cancellata L است و ریشه اش به علت داشتن شهرت سمی بودن، مورد تجزیه و بررسی های علمی قرار دارد. این گیاه در کرمانشاه: قصر شیرین، ۲۰ کیلومتری هفت تپه به سمت اهواز، اطراف سد کرخه، بین هفت گل و مسجد سليمان، ۱۰ کیلومتری شمال اندیمشک، نزدیک بوشهر، اطراف شیراز، کرمان، بلوچستان، خاش و در ۴۰ کیلومتری مغرب سراوان می روید.
در تیره کاسنی، گیاهان درمانی کم ارزش، ولی دارای مصارف صنعتی و غیره متعلق به گروه های مختلف آن، وجود دارد که به علت دارا بودن اسانس یا تولید کائوچوک و یا دفع سموم مارهای سمی و غیره مصرف آن ها در کتب دارویی کشورهای مختلف ذکر شده است. مصارف زیاد بعضی از آن ها سبب گردیده که حتی در وسعت های زیاد پرورش یابند. مهم ترین این گیاهان که هیچ یک از آن ها در ایران به حالت بومی دیده نشده به شرح زیر هستند:
1- .Mikania Guaco Humb. et. Bompl، در ونزوئلا، گویان و مکزیک تا پرو می روید. در نواحی محل رویش برای خنثی کردن سم بعضی مارهای محلی، شکافی در سینه یا دست ایجاد می کنند و شیره این گیاه را در محل شکاف وارد می نمایند تا با وارد شدن در جریان خون، از مرگ جلوگیری به عمل آورد.
.M. denticulata Willd.، Mikania scadens Willd و همچنین گونه دیگری به نام .M. opifera Mart.، M. cordifolia Willd که هر دو در امریکا می رویند، در بعضی نواحی امریکای جنوبی مانند کشور آرژانتین، برای دفع کرم تریکوسفال مورد استفاده قرار می گیرند. از گونه اخیر، در برزیل و پاراگوئه، به منظور دفع سم مار کبری و خنثی کردن اثر آن استفاده می شود.
2- .Spilanthes oleracea L، گیاهی علفی و بومی هند و امریکای جنوبی مانند برزیل و شیلی است. به حالت تازه طعم تند دارد و اگر جویده شود باعث افزایش ترشح آب دهان می گردد. برای تقویت لثه دندان مصرف می شود. کاپیتول های آن دارای اسانس مرکب از نوعی هیدروکربور به نام اسپیلان تن (Spilanthene) به فرمول C۱۵H۳۰ و اسپیلان تول (Spilanthol) به فرمول C۳۷H۶۴N۲O است.
در کتب علمی جدید، اسپیلان تول، ماده ای مشابه آفینین (Affinine) و به فرمول C۱۴H۲۳NO ذکر شده است که از گیاهی به نام Heliopsis longipes (A. Gray) Blake از تیره کاسنی توسط Acree و همکارانش استخراج شده است. اسپیلان تول به صورت ماده ای چسبنده، به رنگ روشن و دارای اثر حشره کشی است. از کاپیتول های آن نیز به عنوان ضد اسکوربوت و رفع عوارض ناشی از کمبود ویتامین C در بدن استفاده می گردد.
.S. acmella L، گیاهی علفی، یک ساله، دارای ساقه گوشت دار و برگ های قلبی شکل است. کاپیتول های منفرد، مرکب از گل های لوله ای زرد مایل به قهوه ای با ظاهر مخلوطی دارد. کاپیتول های آن آب دهان را زیاد می کند و تنطور آن به صورت مالیدن، لثه دندان را تقویت می نماید.
3- .Santolina chamaecyparissus L، گیاهی پایا و دارای ساقه نیمه چوبی است. برگ هایی باریک و نستبا گوشت دار و کاپیتول هایی با گل های زرد رنگ دارد. در اروپا مخصوصا منطقه مدیترانه، بین شکاف تخته سنگ ها پراکنده است. دانه (میوه) و اسانس آن به مصارف درمانی می رسد.
خواص درمانی: دارای اثر ضد کرم مشابه درمنه ترکی و .Tanacetum vulgare L است. به علاوه نیرو دهنده، ضدتشنج و قاعده آور می باشد. برای دفع آسکاریس و کرمک از آن استفاده می شود.
طرز مصرف: دانه (میوه) گیاه را به مقدار یک قاشق دسرخوری برحسب هر فنجان، در آب جوش وارد کرده به مدت ۱۰ دقیقه دم می کنند و سپس به مقدار یک فنجان در هر روز صبح ناشتا به مدت یک هفته مصرف می نمایند. پس از ۳ ماه نیز مجددا مصرف آن را به صورت مذکور تکرار می کنند. گرد میوه (دانه) به صورت کاشه های ۰.۵۰ گرمی به مقدار ۴ – ۸ کاشه در روز یا به مقدار ۲ – ۴ گرم مخلوط در عسل و اسانس آن به مقدار ۳ تا ۱۰ قطره در کپسول و به تعداد ۲ تا ۳ کپسول در روز مصرف می شود ضمنا پس از مصرف آن باید آب فراوان نوشیده شود.
داروی دفع کرم برای اطفال
| گرد دانه ( میوه) گیاه مذکور | ۲ گرم |
| شربت گل هلو | ۳۰ گرم |
| ملیت ساده (mellite) | ۷۰ گرم |
4- .Guizotia abyssinica Cass، گیاهی علفی و دارای ساقه ای در حدود یک متر است. برگ های متقابل و کاپیتولی با گل های زرد رنگ دارد. از میوه آن پس از بو دادن و جدا شدن پوسته خارجی (دانه)، روغنی معادل ۱۸.۵ درصد، به کمک آب جوش و فشار، به دست می آید که مرکب از اولئين، پالمیتین، میریستین و غیره است و از آن به علت آن که خشک شونده می باشد، در نقاشی و صابون سازی استفاده به عمل می آید.
روغن مذکور که به Huile de Niger موسوم است، حالت روان، رنگ زرد و بوی مخصوص دارد. طعمش کمی معطر است. در دمای ۷- تا ۱۵- درجه انجماد حاصل می کند. وزن مخصوص آن در گرمای ۱۵ درجه بین ۰.۹۲۳ و ۰.۹۳۷، اندیس انکسار آن بین ۱.۴۷۰۸ و ۱.۴۷۶۶، اندیس صابونی شدن آن بین ۱۸۹ و ۱۹۸ و اندیس ید آن بین ۱۲۶ و ۱۳۴ است. در افریقا و هند می روید. استخراج روغن از آن در حبشه با وسایل ابتدایی ولی در اروپا با روش های جدید صورت می گیرد.
5- .Madia sativa Mol، گیاهی علفی و بومی شیلی است. امروزه به علت انتقال به آسیای صغیر و افریقای جنوبی، در نواحی اخیر نیز پراکندگی یافته است. دانه های کوچک گیاه که به درازای ۷ میلی متر و به عرض ۲ میلی متر می رسد، رنگ سبز روشن دارد و از آن، روغنی معادل ۳۶.۵ درصد، به رنگ قهوه ای مایل به زرد با وزن مخصوصی بین ۰.۹۲۵ و ۰.۹۲۸ به دست می آید. روغن دانه این گیاه خوراکی است و بوی مخصوص دارد. طعم آن ملایم است در ۱۰درجه انجماد حاصل می کند.
بعضی از گیاهان این تیره مخصوصا دو گونه زیر که هیچ یک از آن ها در ایران نمی رویند مولد کائوچوک هستند:
6- .Parthenium argentatum Asa – Gray، گیاهی به ارتفاع ۰.۶ تا ۱.۵ متر و دارای ظاهر درختچه مانند است. در نواحی بایر و کویری کشور امریکا مانند تکزاس و غیره می روید و ۴۰ تا ۵۰ سال نیز عمر می کند. در کالیفرنیا و جنوب آریزونا، به منظور استخراج کائوچوک، اقدام به پرورش آن می شود. بهره برداری از انواع پرورش یافته آن، همیشه از سال چهارم آغاز می گردد و هر کارگر نیز می تواند معادل ۱۰ تن شیرابه در منطقه کشت از آن در سال به دست آورد در حالی که از درختان مهم مولد کائوچوک، هر نفر بیش از یک تن نمی تواند استخراج کند. با آنکه در سرزمین های وسیعی اقدام به کشت این گیاه گردیده و کشورهایی مانند شوروی اقدام به پرورش آن در قفقاز و نواحی دیگر نموده اند، اما نتوانسته است جای Heveaها را از نظر تولید کائوچوک بگیرد.
ماده ای به نام پارته نین، از گیاهی به نام .Parthenium hysterophorus L استخراج شده است. پارته نين (Parthenine) [پارته نی سین (parthenicin)، parthenin …]، به فرمول C۱۵H۱۸O۴ و به وزن ملکولی ۲۶۲.۳۱ است. پارتی نین، به حالت متبلور به دست می آید. در گرمای ۱۶۳ تا ۱۶۶ درجه ذوب می شود. در آب غیر محلول است ولی در الکل، کلروفرم، اترو استات اتیل حل می شود.
7- .Scorzonera Tau – Saghiz Lip. Bos، به علت تولید شیرابه مولد کائوچوک، پرورش آن در کشورهایی مانند کشور روسیه، در ناحیه قفقاز معمول گردیده است. طبق محاسبه ای که به عمل آمده با روش های غیر ابتدایی از هر ۱۰۰۰۰ پایه چهار ساله آن، معادل ۳۰۹ کیلوگرم کائوچوک در فاصله سال های ۱۹۳۷ و ۱۹۳۸ توانسته اند به دست آورند. غیر از دو گیاه مذکور گونه های مختلفی از دو جنس Scorzonera و Taraxacum نیز تولید کائوچوک مینمایند ولی چون مقدار شیرابه مولد کائوچوک در آن ها کم است، پرورش آن ها هنوز معمول نگردیده است.
8- .Blumea balsamifera DC، گیاهی با اعضای چوبی، دارای ساقه خاکستری رنگ، برگ های متناوب و نوک تیز و گل های زرد زیبا و متجمع به صورت گل آذین دیهیم دارد. از آن در هند و چین، بر اثر تقطیر با بخار آب، نوعی اسانس تهیه می شود که ماده اصلی تشکیل دهنده آن، بورنئول (Borneol) است. کلیه قسمت های این گیاه به مصارف درمانی می رسد. دارای اثر اتساع عروق خونی و کم کننده فشار خون است به علاوه اثر خواب آور دارد.
دم کرده یک مشت قطعات اعضای گیاه در یک لیتر آب به نحوی که پس از جوشاندن مختصر، به مدت ۱۰ دقیقه دم کنند، به مقدار یک فنجان قبل از هر غذا و عصاره روان آن به مقدار ۲ – ۱ گرم در روز به صورت حب های ۰.۲۰ گرمی مصرف می شود.
از .B. densiflora DC نیز که در مالایا می روید اسانس گیری می شود. نوع دیگر آن .B. eriantha DC است که بومی هند است. گل هایی به رنگ زرد دارد. از شیره گیاه در نواحی محل رویش، به عنوان ضد نفخ استفاده می کنند. دم کرده گرم آن اثر معرق، و به حالت سرد اثر مدر دارد.
9- از .Helichrysum orientale Gaertn، که بومی یونان است و به عنوان یک گیاه زینتی نیز پرورش می یابد و همچنین از .H. bracteatum Andr که در استرالیا می روید و از .H. Benthamii Vig که در ماداگاسکار یافت می شود، اسانس گیری برای مصارف صنعتی به عمل می آید. از روغن دانه .Helichrysum bracteatum Andr ماده اسیدی به نام اسید هله نینولیک (Helenynolic Acid)، به فرمول C۱۸H۳۰O۳ و به وزن ملکولی ۲۹۴.۴۲ به دست می آمده است. اثر درمانی برای آن ذکر نشده است.
گیاهان مفید فراوانی، متعلق به گروه های مختلف تیره کاسنی شرح داده شده است که غالب آن ها هنوز هم در نواحی محل رویش به مصارف درمانی می رسند. از بین این گیاهان، که احتمالا معدودی از آنها ممکن است به صورت سینونیم در آمده باشند، به شرح انواع زیر، با همان نام های علمی می پردازیم:
1- .Acanthospermum xanthoides DC، گیاهی است که در نواحی مختلف برزیل می روید و از آن به عنوان مدر و تب بر استفاده به عمل می آید.
2- .Alenostemma tinctorium Cas، گیاهی است که در کشنشین می روید و از برگ آن نوعی ماده رنگی استخراج می کنند.
3- .Aspilia latifolia Oliv، در نواحی غربی افریقا پراکندگی دارد و به عنوان قابض به مصارف درمانی می رسد.
4- .Baccharis cordifolia Lam، در آرژانتین و اوروگوئه می روید. اعضای هوایی آن دارای اسانس، رزین و نوعى الكالوئيد سمی به نام باکارین (baccharine) است. از آن به عنوان معرق در نواحی محل رویش استفاده درمانی به عمل می آید.
5- .Brachyrrhamphus sonchifolius DC، گیاهی است که در نواحی مختلف هند می روید و ریشه اش دارای مصارفی شبیه گل قاصد است.
6- .Centipida cuninghame A. Br، در مناطق حاره پراکندگی دارد. گرد ریشه آن به عنوان عطسه آور مصرف می شود.
7- .Centrospermum brasilicum Schr، در نواحی حاره امریکا پراکنده است و بومیان محل رویش از اعضای مختلف آن به عنوان مدر، معرق و مقوی، جهت درمان بیماری ها استفاده به عمل می آورند.
8- .Chrysopsis graminifolia Ell، در نواحی مختلف امریکای شمالی پراکندگی دارد و له شده برگ های آن به صورت ضماد و به عنوان نرم کننده به کار می رود.
9- .Colea Zacatechichi Schlecht، در امریکای مرکزی و مکزیک می روید و از آن، جهت دفع سنگ های صفراوی استفاده به عمل می آید. در گذشته به مصارف درمان بیماری وبا می رسیده است. نوع دیگر آن، .C. pinnatifida (R. Br.) Less است که در امریکای مرکزی می روید و از آن، عصاره ای به نام آروکاز (Arucase)، جهت رفع آلودگی های آمیبی روده تهیه می شود.
10- Critomia Dalea DC، در نواحی مختلف امریکا مانند جامائیکا می روید. برگ معطر آن، مصارفی مشابه وانیل دارد.
11- .Cymbonotus Lawsonianus (R. Br.) Less، در بعضی از نواحی جنوبی مانند Nouvelle Galle می روید و به مصارف درمان زخم و جراحات می رسد.
12- Diotis maritima Cass، این گیاه در نواحی مختلف مدیترانه می روید و از آن، جهت درمان نزله مثانه استفاده به عمل می آید.
13- Egletes domingensis Cass، در مارتینیک و جزایر خلیج مکزیک پراکنده است و از آن، برای مصارف درمانی مانند درمان درد روده استفاده می شود.
14- .Elythrepappus Rhinocerotis L، در قاره آفریقا، مخصوصا نواحی جنوبی آن می روید و اثر درمانی مدر و معرق دارد.
15- .Flaveria contrayerva Pers، در نواحی حاره امریکا پراکنده است دارای نوعی ماده رنگی، اسانس و اثر ضد کرم می باشد.
16- .Eriocephalum africanum L، در افریقای جنوبی، کاپ می روید و از کلیه قسمت های آن به عنوان مدر و معرق استفاده می شود. از انواع دیگر آن E. ericodes Druce و .E. racemosus L است که از آن ها نیز برای مصارف درمانی مشابه استفاده به عمل می آید.
17- .Glossocardia linearifolia Cass، گیاهی علفی، یک ساله، دارای شاخه های فراوان و برگ هایی متناوب با بریدگی های باریک است. گل های زرد رنگ، معطر، منفرد با طعمی تلخ و بویی شبیه رازیانه دارد. در نواحی مرکزی هند می روید و از نظر درمانی دارای اثر قاعده آور است.
18- .Gyura pinnatifolia DC، در ژاپن می روید و ریشه اش از نظر درمانی به عنوان بند آورنده خون مصرف می شود. نوع دیگر آن .G. pseudochina DC است که در چین می روید و به عنوان داروی ضد کرم مورد استفاده قرار می گیرد.
19- .Hapopappus discoidens DC، در نواحی مختلف امریکا می روید و اثر مقوی باء دارد. نوع دیگر آن، H. Baylahuen Remy، در شیلی می روید و اثر مقوی معده دارد.
20- .Huamanripa andicola Benth، این گیاه در آمریکای جنوبی می روید و دارای اسانس و اولئورزین مخصوص است. از آن برای رفع زکام، درمان ناراحتی های سینه و برونشیت استفاده درمانی به عمل می آورند.
21- .Hymenonema graecum DC، در منطقه یونان می روید و به مصارف درمان ناراحتی های هضمی مانند گاستریت می رسد.
22- .jurinea cyanoides DC، گیاهی است علفی که در نواحی مرکزی اروپا پراکندگی دارد. برگ آن برای درمان مخملک مصرف می شود.
23- .Lychnophora Van Schoti Heckel، در منطقه برزیل می روید و اثر تب بر دارد.
24- .Matricaria capensis L، گیاهی است که در آفریقای جنوبی می روید و از نظر درمانی، اثر مقوی تلخ و تب بر دارد.
25- .Mikania amara Willd و .M. officinalis Mart، در آرژانتین و برزیل می رویند و اثر تب بر و مقوی معده دارند.
26- .Montanoa floribunda DC، در نواحی مختلف مکزیک می روید و به عنوان مقوی معده، قاعده آور و مدر مصرف می شود.
27- .Moscaria pinnatifida Ruiz et Pav، گیاهی است که در شیلی می روید. بوی معطر و اثر مقوی معده دارد.
28- .Osmitopsis asteriscoides Cass، در آفریقای جنوبی و کاپ می روید. بوی کافوری و اثر مدر و مقوی اعصاب دارد.
29- .Pectis fibrifuga Vall، گیاهی است که در جزایر آنتیل می روید و از نظر درمانی اثر مقوی تلخ دارد.
30- .Pentzia annua DC و .P. globosa DC، در کاپ می رویند و از نظر درمانی اثر مقوی تلخ دارند.
31- .Perezia oxylepis Gray، گیاهی است که در مکزیک می روید. ریشه اش دارای اسانس و ماده موثری به نام پره زون (perezone) است. پره زون pipitzahoic acid) Perezone)، به فرمول C۱۵H۲۰O۳ و به وزن ملکولی ۲۴۸.۳۱ است. ابتدا از ریشه گیاهی به نام .Perezia adnata Gr.) Trixis pipitzahuac Schaf) استخراج و بعدا فرمول گسترده آن تعیین شده است.
پره زون، به صورت بلوری های ریز ورقه مانند، به رنگ زرد طلایی در آب یا الکل به دست می آید. در گرمای ۱۰۳ – ۱۰۴ درجه ذوب می شود. در الكل حل می گردد و رنگ زرد طلایی ایجاد می کند. با افزودن قلیائیات نیز به رنگ قرمز ارغوانی در می آید. از این نظر در آزمایشگاه ها به عنوان معرف به کار می رود. ریشه گیاه مذکور به عنوان مسکن جهت درمان بواسیر مورد استفاده قرار می گیرد. دو نوع دیگر آن .P. rigida Gray و .P. praeyi Gray در مکزیک می رویند و ریشه آن ها دارای پره زون و اثر مسهلی است.
32- .Sphaeranthus indicus L، گیاهی به ارتفاع ۲۰ سانتی متر و دارای برگ های ضخیم، عاری از دمبرگ، بیضوی و پوشیده از تارهای پنبه ای و سفید رنگ است. کاپیتول های منفرد و غالبا انتهایی، تقریبا مدور و به رنگ ارغوانی (در حالت تازه) دارد ولی پس از خشک شدن، رنگ خود را از دست می دهد.
کلیه قسمت های آن به مصارف درمانی می رسد ولی از کاپیتول های گیاه، بیشتر از سایر قسمت های آن استفاده به عمل می آید. طعم کاپیتول ها، تربانتینی است و از تقطیر آن ها، اسانسی به رنگ آلبالویی، چسبناک و محلول در آب به دست می آید. مهم ترین ماده ای نیز که در برگ و ساقه گیاه وجود دارد، نوعى الكالوئيد به نام اسفرانتین (sphaeranthine) است.
از نظر درمانی به عنوان مقوی معده، رفع سرفه و درمان خارش مصرف دارد. آب مقطر آن مدر است و ناراحتی های ناشی از ابتلاء به ورم مزمن پروستات را تسکین می دهد. در نواحی محل رویش، ریشه گیاه را در آب می خیسانند و سپس آن را در روغن کرچک وارد کرده می جوشانند تا کلیه آب آن تبخیر شود. برای محلول روغنی آن اثر مقوی باء قائل هستند.
33- .Stenactis annua Nees، گیاهی است که در آمریکای شمالی می روید و در نواحی محل رویش به عنوان مدر و معرق مصرف می شود.
34- .Stevia salicifolia Cav، در مکزیک می روید و از اعضای هوایی و برگ آن جهت درمان زخم و جراحات استفاده به عمل می آید.
35- Tricholepis glaberrima، گیاهی است علفی، دارای برگ های باریک، نوک تیز و کاپیتول های کوچک به رنگ ارغوانی که در نواحی مختلف هند می روید و بومیان محل رویش از آن به عنوان مقوی و مقوی باء استفاده به عمل می آورند.
36- .Trilisa odoratissima Cass، در امریکا مانند اتازونی می روید و اعضای مختلف آن دارای کومارین است. از مشخصات گیاه مذکور آن است که ساقه نسبتا کوچک و علفی دارد و علاوه بر نواحی مختلف امریکا، در سواحل اقیانوس اطلس نیز می روید. برگ های آن دارای ۱.۶ درصد کومارین و مواد فرار دیگر مانند دی هیدرو کومارین (dihydrocoumarine)، همچنین ترپن ها، الدئيدها، ستن ها و غیره است. برگ گیاه جهت معطر ساختن توتون سیگار مورد استفاده قرار می گیرد. عصاره گیاه به عنوان ماده معطر کننده، در تهیه فراورده های آرایشی و بهداشتی، به صورت کرم(Créme)، لوسیون، صابون و غیره مصرف می شود.
از نظر درمانی برای آن خواص معرق، نرم کننده، مدر، تب بر، محرک و مقوی قائل هستند. در رفع حالات پریشانی، اختلال حواس همراه با اضطراب همچنین درمان سیاه سرفه، مورد استفاده قرار می گیرد.
از دیگر گیاهان مفید این تیره .Anaphalis margaritacea (L.) Hook است که در آمریکای شمالی می روید و اعضاء هوایی آن، برای مصارف درمانی به بازارهای دارویی عرضه می شود. این گیاه در ایران یافت نمی گردد. ولی در نواحی محل رویش از آن، جهت درمان بیماری های مختلف و شست شوی زخم های سست و دیر علاج استفاده به عمل می آید. دارای اسانس، رزین، فیتوسترین و تانن است.
از نظر درمانی، اثر قابض، خلط آور و آرام کننده دارد. مصرف آن در درمان برونشیت، نزله، اسهال های ساده، دیسانتری، ناراحتی های ریوی و غیره توصیه شده است.
از .Cosmos sulfureus L، نوعی پیگمان فلاوونوئید، به نام سولفوره تین به فرمول C۱۵H۱۰O۵ و به وزن ملکولی ۲۷۰.۲۳ به دست آورده اند که در گیاهان دیگر این تیره نیز یافت می شود. در ایران نمی روید. سولفوره تین (Sulfuretin)، نوعی ماده فلاوونوئیدی به رنگ زرد است. استخراج آن از گیاه مذکور و از گیاه دیگر تیره کاسنی به نام .Dahlia variabilis Desf، انجام گرفته است. سولفوره تین، به حالت متبلور و به رنگ زرد نارنجی در الكل رقیق به دست می آید. در گرمای ۳۱۵ درجه ذوب و تجزیه می شود. نقطه ذوب آن بین ۳۰۲ و ۳۰۴ درجه است.
تترااستات آن به فرمول C۲۱H۱۶O۸ است و به حالت متبلور، به صورت بلوری های نازک و سوزنی شکل در متانول به دست می آید. در گرمای بین ۱۹۱ و ۱۹۴ درجه ذوب می شود.
37- .Bidens crocata Cav.، Verbesina crocata Less، گیاهی است که در نواحی مختلف مکزیک می روید. گل های زرد و متعدد دارد و از آن به عنوان زیاد کننده ترشحات بزاق استفاده به عمل می آورند. از انواع دیگر آن یکی، .V. virginiana L است که در ویرجینیا می روید و اثر معرق دارد و دیگری .Eclipta prostata L.)، V. prostata L) می باشد که در نواحی مختلف امریکا می روید و اثر تصفیه کننده خون دارد.
38- .Wedelia strigulosa DC است که در مالابر (Malabre) می روید و اثر تب بر دارد. نوع دیگر آن .W. biflora DC است که در مالابر می روید و تب است.
W. calendulacea Less، که در نواحی مختلف آسیا و در استرالیا می روید، به عنوان تصفیه کننده خون مصرف می شود.
39- .Wethya mollis May، گیاهی است که در آمریکای جنوبی می روید و از اعضای هوایی آن به صورت ضماد و به عنوان نرم کننده استفاده می شود.
40- .Zacintha verrucosa Gaertn، در نواحی جنوبی اروپا می روید و از آن جهت رفع زگیل و درمان بیماری های پوستی استفاده به عمل می آید.
در تیره Compositae، گیاهان مفید و فراوانی وجود دارد که تعدادی از آن ها پیوسته در مراکز علمی، تحت آزمایش های شیمیایی و استخراج مواد موثر به منظور تعیین اختصاصات درمانی آن ها قرار دارد. بعضی از این گیاهان، برحسب نوع ماده موثر و دارا بودن اثر ضد باکتری یا ضد توموری و غیره، جلب نظر متخصصین را در درمان بیماری ها و تهیه داروهای آزمایشی ضد سرطان نموده است.
با توجه به اینکه محققین ایرانی، بررسی های ارزنده در زمینه گیاهان دارویی این تیره در سال های اخیر به عمل آورده و ضمن استخراج مواد، موفق به کشف ترکیبات جدید در آن ها گردیده اند از این جهت در اینجا به درج خلاصه مقالات علمی آن ها که در دسترس قرار گرفته برای اطلاع علاقه مندان مبادرت شده است. این بررسی ها که منجر به استخراج چند نوع سزکوئی ترین لاكتون جدید از نوع Guainolides ،Germacranolides و Elemanolides از گیاهان مختلف تیره کاسنی در سال های اخیر شده.
