آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۸ 
دوای جگر یا غافث گیاهی از تیره ی گل سرخیان ، چند ساله، به ارتفاع ۲۰ تا ۵۰ سانتی متر که ساقه ی آن پوشیده از کرک است.
نام های دیگر: غافث، مشکانیه، قزل بایراق، صاصيق اوتی، اکرسومنه، اوباطریوس، اوفاطریون، علف گلودرد، تیغ بدبو، شوکهی منته، قیزل پیراق
نام فارسی : دوای جگر
تیره : گل سرخ Rosaceae
نام انگلیسی :Common agrimony
نام علمی :Agrimonia eupatoria L
خصوصیات گیاه
(به این تیره رزاسه نیز می گویند.تیره مهمی است که دارای بیش از ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ گونه است. این تیره به علت داشتن اختصاصات بسیار قدیمی، دارای تعداد بسیار زیادی از گیاهان تکامل یافته است. همچنین گیاهان این تیره از نظر شکل ظاهری با یکدیگر تفاوت فاحش دارند. گیاهان این تیره علفی یا چوبی، با برگهای منفرد و دارای گوشوارک هستند. گلها عموما منظم و میوه در گونه های مختلف آن بسیار متفاوت، گاهی برهنه و گاهی محصور در پیالهای حاصل از پوشش گل و پرچمها است)
گونه هایی از آن که در نواحی خشک و آفتابگیر و یا اماکن مرطوب و سایه دار می روید ارتفاع آن زیادتر و برگهای آن درشت تر است و روی سطح برگهای آن غده های متعدد ظاهر می شود. این گیاه دارای ریشه های عمیق زیرزمینی است.
برگهای آن کرکدار، مرکب و شانه ای که هر برگ دارای ۵ تا ۹ برگچهی دندانه دار و بیضی شکل است.
گل های آن کوچک، زرد رنگ که در امتداد قسمت انتهایی ساقه ی گل دهنده به صورت گل آذینهای سنبله ظاهر می شوند. گلها از خرداد تا مرداد بر روی گیاه دیده میشوند و هم زمان هم نر و هم ماده هستند.
میوهی آن پوشیده از خارهای کج به شکل قلاب است که وقتی حیوانات از کنار گیاه می گذرند میوه های گیاه به پوست و پشم حیوانات می چسبند.
قسمت های مختلف گیاه غافث قبل یا همزمان با گل دادن برداشت و خشک می شوند. در زمان میوه دهی فقط اقدام به برداشتن برگ این گیاه می شود.
این گیاه اغلب در مناطق نیمکرهای شمالی، در اروپا و آسیا؛ به خصوص در هند، کشمیر، ایران و دامنه های معتدل هیمالیا انتشار دارد.
این گیاه در نواحی شمال ایران از جمله گیلان، خراسان می روید. محل رویش آن جنگل ها، نواحی سایه دار، چمنزارها و… است.
همچنین در استان های آذربایجان، شمال غربی اردبیل، اطراف تهران در کرج، کرمانشاه، تفرش، خراسان در درهی اترک و بین شیروان وجود دارد و در کوههای بختیاری می روید. غافثی که در اطراف شیراز روییده میشود بهترین نوع آن است.
قسمت های مورد استفاده:
همه قسمت های گیاه برگ، گل (سرشاخه های گل دار) به جز ریشه.
ترکیبات شیمیایی:
اسانس، تانن، کومارین، فلاوونوئید (آبی ژنین)، پلی ساکارید، ویتامین، اسیدهای گیاهی
نحوه کاشت و تکثیر
تکثیر آن از طریق کاشتن دانه های رسیده گیاه در بهار صورت می گیرد. با کاشتن قطعات ریشه ی جوانه دار نیز می توان اقدام به تکثیر گیاه کرد.
قطعات مذکور را معمولا در بهار روی خطوطی به فواصل ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر میکارند و بین آنها نیز فواصل مشخص در نظر می گیرند
تکثیر این گیاه به ۲ روش امکان پذیر است:
١– کاشت بذر:
برای این منظور در بهار یا پاییز اقدام کنید و در فضایی بسته با دمایی در حدود ۱۳ درجه. جوانه زنی بین ۲ تا ۶ هفته بعد صورت می گیرد. در اواخر بهار و یا اوایل تابستان، گیاه را به فضای باز منتقل کنید.
۲– تقسیم ریزوم (ساقه زیرزمین گیاه):
در فصل پاییز اقدام کنید. این روش ساده تر از کاشت بذر است.
شرایط نگهداری گیاه غافث بسیار ساده و به شرح زیر است:
خاک شنی، ماسه ای، سی مرطوب و خوب زهکشی شده باشد. این گیاه قابلیت رشد در خاک های اسیدی، قلیایی و خنثی را دارد.
آفتابی – نیم سایه. اما گیاه غافث در سایه کامل نیز رشد می کند و آبیاری متوسط و منظم.
طرز استفاده و مقدار مصرف:
به شکل دم کرده، تنتور، مرهم.
چای یا دم کردهی گیاه غافث:
۲ قاشق گل و برگ آن در یک فنجان آب جوشیده بریزید، پس از ۱۰ الی ۱۵ دقیقه آماده می شود.
١- دم کرده: ۲ تا ۴ گرم گیاه خشک، سه بار در روز میل شود.
۲- عصاره مایع: به نسبت ۱ به ۱ در الكل ۲۵درصد ۱ تا ۳ میلی لیتر ۳ بار در روز میل شود.
٣- تنتور: به نسبت ۵ به ۱ در الكل ۴۵ درصد میلی لیتر سه بار در روز میل شود.
مقدار مصرف عصاره غافث ۲ تا ۴ گرم است و میزان مجاز مصرف آن در جوشانده ها ۱۲ گرم و در دم کرده ها ۲۸ گرم است.
این گیاه مصرف غذایی ندارد ولی به عنوان طعم دهنده به کار می رود.
در موقع برداشت محصول باید برگ گیاه را قبل از ظاهر شدن گلها چیده، سپس آنها را به صورت قشر نازکی در محل سایه پهن کنید تا به آرامی خشک شود.
در چین معمولا تمامی گیاه را در ماه های تیر تا آبان در مواقعی که ظاهرا در بهترین وضع رشد است، می چینند و آن را تمیز و خوب می شویند و خشک می کنند.
خواص درمانی و طبیعت دوای جگر
طبیعت گیاه دوای جگر یا غافث گرم و خشک است. خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از:
باز کننده و تقویت کنندهی مجاری کبد و طحال، مدر و قاعده آور. خوردن عصاره یا دم کردهی گیاه برای تسکین دردهای کبد، تحلیل ورم طحال و نرم کردن آن. شیاف عصارهی گیاه قاعده آور.
خوردن گیاه غافث با آب شاهتره و سکنجبین و همچنین خوردن گل و عصارهی آن برای التیام زخم های داخلی مفید است.
مالیدن عصاره ی آن در استعمال خارجی به موضع برای التيام جرب و خارش و پاشیدن گرد آن برای خشک کردن زخم ها مفید است.
غرغرهی آب دمنوش آن برای تسکین آنژین، ورم لوزه، درد گلو و ورم حلق نافع است.
در هند از ریشه ی آن به عنوان قابض، تونیک و مدر و از برگهای آن به عنوان داروی ضد انگل معده استفاده می شود.
دوای جگر یا برای ایجاد تعادل در احساسات و عواطف مفید است. همچنین با قرار دادن آن در زیر بالش به هنگام خواب می توانید خواب عمیق و آرام را تجربه کنید.
قاعده آور و ترشحات زنانه: ۵ گرم از این گیاه را در ۲۰۰ سی سی آب جوش ۱۰ دقیقه دم کنید و روزی ۳ فنجان بنوشید و یا از شیاف این گیاه استفاده کنید.
دم کردن ۵ گرم در ۲۰۰ سی سی آب جوش به مدت ۱۰ دقیقه و میل کردن این فنجان در صبح ناشتا یا شب برای دفع انگل معده مناسب و مفید است.
جوشاندن ۱۰۰ گرم در یک لیتر آب به مدت ۵ دقیقه و شست وشوی زخم با آب صاف کرده آن در التیام بخشیدن به زخم مفید است. برای جلوگیری از خونریزی های داخلی از دم کردهی این گیاه روزی ۳ فنجان بنوشید.
برای درمان خون در ادرار ۵ گرم از این گیاه را در ۲۰۰ سی سی آب جوش ۱۰ دقیقه دم کنید و روزی ۳ فنجان بنوشید. برای درمان بی اختیاری ادرار، یا شب ادراری ۵ گرم غافث را در ۲۰۰ سی سی آب جوش دم کنید و یک فنجان عصر و یک فنجان شب بنوشید.
برای درمان نفخ شکم و ضعف معده ۶ گرم غافث را در ۳۰۰ سی سی آب جوش دم کنید و ۰/۵ ساعت بعد از غذا یک فنجان بنوشید.
برای درمان سنگ کلیه ۶ گرم غافث را در ۳۰۰ سی سی آب جوش دم کنید و روزی ۳ فنجان بنوشید. برای درمان بیماری کبدی مانند قولنج کبد از دمکرده این گیاه روزی ۳ فنجان بنوشند.
برای درمان یرقان ۵ گرم گیاه را در ۲۰۰ سی سی آب جوش دم کنید و صبح و عصر یک فنجان و به مدت ۱۴ روز بنوشید. برای نارسایی ترشح صفرا و دفع سنگ های صفراوی از آب جوشانده ی این گیاه مصرف کنید.
برای از بین بردن ورم لوزتین، ورم مخاط گلو و بازشدن صدا جوشانده ی این گیاه را غرغره کنید. برای رفع استسقا (آب آوردن شکم) ۵گرم برگ و سرشاخه های این گیاه را در ۲۰۰ سی سی آب جوش دم کنید و بنوشید.
برا باز شدن دمل ها ضماد این گیاه را همراه با پیه بز استفاده کنید. برای معالجه دا الثعلب موضع را با دم کرده ی غافث و افسنتین بنوشید.
برای درمان آب آوردگی نسوج ۵ گرم از این گیاه را در ۲۰۰ سی سی آب جوش دم کنید و روزی یک فنجان بنوشید.
برای درمان آب مروارید چشم با دم کردهی این گیاه چشم را بشویید. برای تقویت حافظه از دم کرده ی این گیاه استفاده می شود.
برای رفع حالات خستگی از دم کرده ی این گیاه روزی ۳ فنجان بنوشید.برای درمان اسهال ۵ گرم غافث را در ۲۰۰ سی سی آب بجوشانید و روزی ۳ فنجان بنوشید.برای درمان پیچ خوردگی عضلات و دررفتگی ها ۱۰۰ گرم از این گیاه را در یک لیتر آب بجوشانید تا حجم آن به یک سوم برسد، سپس آن را صاف کنید و با آب آن موضع را ماساژ دهید.
برای درمان بیماری جرب عصاره ی این گیاه را گرفته به نسبت مساوی سرکه اضافه کنید و کمی نمک داخل آن بریزید، سپس پارچه ای را خیس و روی جرب بگذارید.
برای درمان زخم های واریس ۲۰۰ گرم برگ های خشک این گیاه را در ۲ لیتر آب ۵ دقیقه بجوشانید سپس یک ساعت آن را دم و با آن زخم ها را پانسمان کنید.
دم کرده ی ریشه ی این گیاه برای درمان سل مفید است.دم کرده ی این گیاه افزایش دهنده رشد گلبول های قرمز است.
جهت تقویت قلب موثر است. جهت رفع اخلاط خونی از دم کرده ی این گیاه می توان استفاده کرد.
عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف:
دوزهای بالای این گیاه با داروهای ضدفشار خون و درمان های ضد خونریزی تداخل دارد. در دوران بارداری و شیردهی مصرف نشود.
سابقه ی تاریخی
غافث یا دوای جگر برای اولین بار در نوشته های یونانیان برای درمان ورم ملتحمه و بیماری های چشم زخم (به ویژه در میدان نبرد) و بیماری های کبد توصیف شده است. (Agrimonia دوای جگر) که کلمه ای لاتین است و از کلمه یونانی agermone گرفته شده به معنی «ذره در چشم» و از نام مهردادشاه حاکم کشور پنتوس (کشوری در کرانه ی شمالی آسیای صغیر) در شمال ترکیه گرفته شده است.
این گیاه از زمان های قدیم در مصر مورد استفاده برای درمان دستگاه گوارش و در آسیای شرقی برای درمان خونریزی شدید، سرفه و آنفلوآنزا (هنوز هم استفاده می شود).
آنگلوساکسون ها آن را برای زخم ها، زگیل، گزش مار و … استفاده می کنند. رومیان، از آن برای بیماری های چشم و بیماری های کبدی استفاده می کردند.
(آنگلوساکسون ها نام عمومی قبایل ژرمنی شامل آنگل ها، ژوتها و ساکسونها که در قرن ششم میلادی بریتانیا را تصرف کردند.)
