Cola

Cola ها درختانی از تیره استرکولیاسه به ارتفاع متوسط و مخصوص مناطق مختلف افریقای غربی و مرکزی مانند ساحل عاج، لیبریا، کامرون، گابن، کنگو بلژیک و غیره می باشند. در بین آن ها انواع متعددی یافت می شود که بیش از همه، گونه Cola nitida و واریته های آن مورد توجه است. مغز دانه این گیاهان، تحت نام Noix de Kola در معرض استفاده قرار می گیرد. Colaها را بر حسب لپه های دانه، به دو دسته زیر تقسیم می نمایند:

۱- دسته ای به شرح زیر که دانه آن ها دارای دو لپه است:

.Cola nitida (Vent.) A. Chev این گیاه که بیش از سایر گونه ها پرورش می یابد، دارای واریته های متعددی است که آن ها را در ۴ گونه فرعی به شرح زیر جای داده اند:

• C. rubra A. Chev
• C. alba A. Chev
• C.mixta A. Chev
• C. pallida A. Chev

از بین چهار گیاه اخیر، نمونه سوم یعنی می گیرد. Cola mixta بیش از بقیه دیگر مورد کشت قرار می گیرد.

۲- دسته ای که دانه آن ها دارای لپه هایی به تعداد ۴ تا ۶ است مانند:

• Cola acuminata (Pal. de Beauv.) Schott. et Endlicher
• C. acuminata Var. Kamerunensis K. Sch., C. Ballayi Cornu
• C. verticillata (Thonn.) Stapf
• C. sphoerocarpa A. Chev

گیاهان مذکور و گونه های دیگر Cola، انواعی به صورت درخت هستند و در ۱۵ تا ۲۰ سالگی، شکل واقعی خود را از نظر فرم کلی پیدا می کنند. ساقه اصلی آن ها که در واقع تنه درخت به حساب می آید، در گونه هایی که در جنگل ها وجود دارند، باریک و کشیده است ولی اگر به حالت پرورش یافته (در اماکن خارج از جنگل) در آیند، تنه کوتاه ولی ضخیم حاصل می کنند.

عموما برگ هایی ساده، منفرد و غالبا مجتمع به وضع فراهم دارند به طوری که در C. verticillata، برگ ها به تعداد ۵ تایی و در C. Ballayi، به تعداد ۱۵ تایی در مجاور هم گرد آمده است. سطح فوقانی پهنک برگ آن ها شفاف ولی سطح تحتانی پھنک، به رنگ سبز روشن است ضمنا برگ های انتهای ساقه آن ها، دارای دمبرگ های بسیار کوچک ولی برگ های تحتانی، دارای دمبرگ های طویل، به درازای ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر است.

در انواع مختلف این گیاهان، گل ها معمولا بر روی شاخه های ۲ یا ۳ و حتی ۴ ساله ظاهر می شوند به طوری که به ندرت در شاخه های مسن که عاری از برگ می باشند، گل مشاهده می گردد. از اختصاصات دیگر آن ها این است که عموما گل های پلیگام، ۲ پایه یا یک پایه دارند یعنی بر روی شاخه های یکی از پایه های گونه معین و یا بر روی ۲ پایه آن، گل هایی به صور مختلف نر یا ماده و یا نر – ماده دیده می شود.

در C. nitida که بیشتر از گونه های دیگر این گیاهان حائز اهمیت است، شاخه های یک ساله نیز تولید گل می کند منتها چون این گل ها منحصرا از نوع نر می باشند، میوه به وجود نمی آورند.

او در گل های نر – ماده (هر مافرودیت) این گیاهان، مادگی از تعداد زیادی پرچم احاطه شده است. در گل های نر آن ها، مادگی با نمو بسیار کم دیده می شود و یا آن که ممکن است گل فقط دارای پرچم ولی عاری از مادگی باشد، بر عکس گل های ماده آن ها، دارای پرچم های تحلیل یافته ولی مادگی مرکب از ۵ یا ۶ برچه آزاد است. در هر برچه مادگی آن ها نیز ۵ تا ۱۶ تخمک مشاهده می گردد.

میوه آن ها از ۲ تا ۶ فولیکول گرد آمده و بیضوی تشکیل می یابد که محتوی ۵ یا ۶ (به ندرت ۱۰) دانه است. دانه آن ها با تناسب گونه های مختلف، دارای وزنی بین ۸ تا ۲۵ گرم است. مغز دانه آن ها را نیز غشایی به ضخامت ۵ میلی متر فرا گرفته است. قسمت مورد استفاده و درمانی این گیاهان مغز دانه آن هاست.

ترکیبات شیمیایی کولا‌

دانه کولا، طبق تحقیقات Heckel و Schlagdenauffen شامل ۲.۳۴۶ درصد کافئین (caféine)، دارای ۰.۰۲۳ درصد تئوبرومین (theobromine)، دارای ۱.۶۱۹ درصد تانن، ۰.۵۸۵ درصد مواد چرب، ۱.۲۹ درصد قرمزكولا (Rouge de Kola)، ۲.۸۷۵ درصد گلوكز، ۳۳.۷۵۴ آميادون، ۳.۰۴۰ درصد صمغ، ۶.۶۷۱ درصد مواد پروتئیک، یک اکسیداز، اکسالات کلسیم و غیره است.

وجود اکسیداز موجب می شود که خواص و ترکیبات شیمیایی دانه کولای تازه و خشک متفاوت گردد و اگر چنانچه دانه کولای تازه را در اتوکلاو، سریعا از گرمای ۱۵ درجه به ۱۱۰ درجه برسانند و به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه آن را در این درجه گرما قرار دهند، به علت از بین رفتن اکسیداز، ترکیب شیمیایی و خواص دانه کولای تازه و نوع خشک شده، هیچ گونه تفاوت نشان نمی دهد.

Goris از دانه های کولای تازه مانند دانه های استابیلیزه آن، دو ماده جدید قابل تبلور یکی به نام کولاتین (kolatine) و دیگری کولاتئين (kolate ine) به دست آورد. مواد مذکور با کافئین، ترکیبات محلولی به اسامی کولاتین – کافئين (kolatine – caféine) و کولاتئين – كافئين می دهد. این دو ماده محققا در دانه کولا، به صورتی که ذکر شد وجود ندارد.

کولاتین و کولاتئين در طی خشک شدن دانه و اکسیداسیون تدریجی آن، به قرمز کولا تبدیل می شوند.

خواص درمانی کولا

میلیون ها نفر از سیاهان افریقا، به جویدن دانه های تازه کولا عادت دارند و معاملات عمده بازرگانی بر روی آن انجام می دهند. مصرف خارج از حد کولا در افریقا، بدین جهت است که با جویدن آن، خستگی به طور محسوس کم می گردد، ادرار زیاد می شود، سلسله اعصاب و عمل دستگاه هضم تقویت می یابد.

کولا از خواب جلوگیری به عمل می آورد و نیروی کار کردن را افزایش می دهد و چون ممانعت از نفس نفس شدن، پس از فعالیت های شدید بدنی می نماید از این جهت در مسابقات دو، دوچرخه سواری و غیره برای جلوگیری از نفس نفس شدن، از آن استفاده به عمل می آورند. در مصرف آن باید همواره به این نکته توجه نمود که چون کولا، یک ماده غذایی نیست که بتوان به طور مداوم از آن استفاده به عمل آورد، رعایت اعتدال به عمل آید.

مصرف زیاد آن، ضمن فلج حرکات قلب، باعث مرگ می گردد. کولا، ماده ای نیرو دهنده، قابض، مقوی، ضد اسهال و مقوی قلب است.

صور دارویی کولا

کولا به صورت گرد به مقدار ۵ تا ۱۰ گرم در روز عصاره الکلی به مقدار ۰.۵۰ تا ۱.۵ گرم به صورت حب یا در یک محلول – عصاره آبی سفت (محتوی ۵ درصد کافئین) به مقدار ۰.۲۰ تا ۲ گرم در روز – عصاره روان به مقدار ۱ تا ۵ گرم – عصاره استابیلیزه – تنطور به مقدار ۲ تا ۱۰ قطره در یک پوسیون – اليكسير – شراب کولا (۶۰ گرم در لیتر) به مقدار ۳۰ تا ۱۰۰ گرم در روز مصرف می شود.

گونه C. acuminata به عربی جوزالزنج نامیده می شود. هیچ یک از گیاهان مولد كولا در ایران نمی رویند.