Cohlearia Armoracia

نام علمی: .Cohlearia Armoracia L., Armoracia lappatifolia Gibb

نام فرانسه: Rave sauvage, Cranson rustique, Grand raifot, Raifort

نام انگلیسی: Scurvygrass, Horse radish

نام آلمانی: Meerrettich, Meerettig

نام ایتالیایی: Armoracio, Rafano salvatico

نام عربی: فجل بری، فجل الخيل

Cohlearia Armoracia از تیره شب بو گیاهی است علفی و بی کرک که ریشه ای قائم، گوشت دار، به رنگ سفید مایل به زرد و ساقه ای به طول نیم تا ۱.۵ متر دارد. به حالت وحشی در کوهستان های مرطوب، کنار جریان های آب، گودال ها و اماکن سایه دار نقاط مختلف اروپا و بعضی نواحی آسیا می روید ولی در کشور ما یافت نمی گردد. منشا اصلی آن، نواحی جنوب غربی آسیا ذکر شده است.

این گیاه، دارای ساقه ای راست و برگ هایی است که انواع واقع در قاعده ساقه آن، عموما بزرگ با کناره عاری از بریدگی های عمیق ولی دندانه دار می باشد. طول برگ های قاعده ساقه گاهی حتی از نیم متر نیز تجاوز می کند. در حالی که برگ های روی ساقه گیاه، کوچک و دارای پهنک منقسم به بریدگی های عمیق است. گل های آن سفید رنگ، معطر و میوه آن خورجینک، بیضوی و بسیار کوچک است. تکثیر آن در اماکن خشک و سایه دار صورت می گیرد.

ریشه گیاه Cohlearia Armoracia که تنها قسمت مورد استفاده آن است، رنگ خاکستری مشخص و مقطعی سفید دارد. طول ریشه آن زیاد و پس از خارج شدن از زمین، شبیه طنابی به طول نزدیک به یک متر و به قطر ۳ تا ۴ سانتی متر (در ناحیه وسط ریشه) است. طعم آن تند و سوزاننده (حتی پس از خشک شدن) و بوی آن در حال عادی نامحسوس ولی پس از خردشدن، شبیه بوی دانه خردل و اشک آور می باشد.

ترکیبات شیمیایی Cohlearia ‌Armoracia

ریشه گیاه Cohlearia Armoracia دارای قند، مواد چرب، گلوکزیدی به نام سینیگرین (sinigrine) و میروزین است. این گلوکزید، پس از له شدن ریشه و تحت اثر آب، تولید ایزوسولفوسيانات اليل يا سنول اليليک و گلوکز می کند. اسانس اخیر، که به نسبت ۵ درصد از گیاه به دست می آید به حال خلوص، فاقد رنگ ولی دارای بوی قوی و وزن مخصوصی معادل ۱.۰۱ است. آزمایش های مختلف نشان داده است که ریشه این گیاه بیش از سایر گیاهان این تیره دارای میروزین است.

سینیگرین [سینیگروزید (Sinigroside)، میرونات پتاسیم (Potassium myronate)] گلوکزیدی به فرمول C_۱۰H_۱۶KNO_۹S_۲ و به وزن ملکولی ۳۹۱.۴۸ است. این گلوکزید (فرم بتا) از ریشه گیاه مذکور و از دانه .Brassica nigra(L.) Koch یا خردل سیاه و همچنین از .Alliaria officinalis Andz که هر سه، گیاهانی از تیره Cruciferae می باشند نیز به دست آمده است. فرمول منبسط آن توسط Ettlinger و Lundeen در سال ۱۹۵۶ تعیین گردید و سنتز آن توسط Benn و Ettlinger انجام گرفت.

منوهیدرات آن که یک ملکول آب تبلور دارد ( به فرمول C_۱۰H_۱۶KNO_۹S_۲۰H_۲O)، به حالت متبلور به دست می آید و در گرمای ۱۲۷ – ۱۲۹ درجه ذوب می شود. این ماده به مقادیر زیاد در آب و الكل خیلی گرم محلول است ولی در بنزن، کلروفرم و اتر حل نمی شود.

تترااستات آن به فرمول C_۱۸H_۲۴KNO_۱۳S_۲ نیز به حالت متبلور به دست آمده است و دارای نقطه ذوبی بین ۱۹۳ – ۱۹۵ می باشد.

خواص درمانی Cohlearia Armoracia

استفاده از این گیاه به زمان های خیلی قدیم نسبت داده نمی شود زیرا گیاهی که در قرون اولیه، تحت نام Raifort مورد استفاده قرار می گرفته، گیاه امروزی نبوده است. به نظر می رسد که این گیاه از کشور Slave، تحت نام روسي Chern، به اروپا وارد شده بعدا نام آن در هر ناحیه، تغییراتی پیدا نموده باشد. مانند آن که در فرانسه به نام های Cran و Cranson و در کشورهای دیگر به نام های دیگر در آمده است.

پراکندگی گیاه Cohlearia Armoracia در قرن ۱۲ میلادی در اروپا وسعت زیاد پیدا کرد به طوری که در این زمان، St. Hildegard مصرف آن را به عنوان ملین، رفع بیماری های کلیه، هر نوع مسمومیت، دفع کرم های روده، زردی، بی اختیاری دفع ادرار، بیماری های سینه، اگزما و غیره توصیه کرده بود. موارد درمانی مذکور نیز از مجموعه نسخه های آن زمان، جمع آوری گردیده است. امروزه مصرف این گیاه به عنوان سبزی خوردن در بعضی کشورها مانند آلزاس و بعضی نواحی آلمان و انگلستان معمول است.

ریشه این گیاه دارای اثر مدر، محرک، ضد اسکوربوت، مقوی و خلط آور است. در گذشته از دم کردن آن در آب و یا شیر بریده، محلولات مدر تهیه کرده در بیماری های مختلف نظیر آب آوردن (hydropysic)، خیز عمومی بدن، ورم کلیه، آلبومینوری، سنگ کلیه، رماتیسم مزمن، نقرس، خیز ریه ها، آسم مرطوب، کلروز، ضعف قوا، بعضی بیماری های جلدی و همچنین زردی و غیره به کار می بردند.

مصرف آن در سال ۱۹۳۳ توسط Eckstein و Flamm، در موارد عدم ترشح کافی مخاط معده، نفخ و رفع سرفه در مسلولین مشروط بر آن که بیمار، حالت التهابی و عرق شبانه نداشته باشد، توصیه گردیده است.

ریشه گیاه Cohlearia Armoracia دارای اثر قرمز کننده پوست است و از این نظر مدت هاست که مورد توجه در طب عوام قرار گرفته است. ضماد ریشه له شده آن، اگر بر روی پوست قرار داده شود فورا پس از ۶ دقیقه، احساس گرما در پوست به وجود می آورد و اگر عمل آن ادامه یابد، پس از ۲۰ دقیقه احساس سوزش و سوختگی در همان محل، پیش می آید.

در استعمال خارج، ضماد ریشه آن در دردهای عصبی، سیاتیک، کرامپ (Cramp)، دردهای رماتیسمی و غیره توسط دانشمندان مختلف توصیه شده است. به علاوه از ضماد آن در رفع اسپاسم های سینه، سرگیجه، سنكوپ، فلج های موضعی، ولومباگو استفاده به عمل آمده است. هنوز هم در طب عوام از شیره برگ آن در موارد سوختگی ها و بریدگی های جلدی استفاده به عمل می آورند. سرکه (Raifort) که با قرار دادن قطعات گیاه در آن به دست می آید، جهت رفع لکه های پوست بدن (Taches de rousseur) به کار می رود.

صور دارویی Cohlearia Armoracia

دم کرده ۱۵ تا ۳۰ گرم Cohlearia Armoracia در یک لیتر آب – شیره تازه ریشه به مقدار ۱۵ تا ۳۰ گرم در روز به کار می رود. از قطعات ریشه تازه آن طبق فرمول Dr. H. Leclerc، نوعی شربت ضد اسکوربوت به شرح زیر تهیه می شود:

قطعات ریشه تازه را به صورت قشر نازکی بر روی پارچه ململ در داخل یک ظرف بزرگ گسترانیده بر روی آن ها، به مقدار کافی شکر می ریزند. به زودی مایعی با طعم شیرین (مخلوط شیره ریشه و شکر) در داخل ظرف جمع می گردد که شربت مذکور است و به مقدار ۱ تا ۲ قاشق سوپ خوری در روز مصرف می شود.

از دیگر صور دارویی Cohlearia Armoracia ، شربت Raifort composée است که از اعضای گیاهان مختلف و ریشه گیاه مذکور به دست می آید و بیشتر در بیماری های اطفال مخصوصا در موارد نرمی استخوان، خنازیر، کلروز و نرمی انساج به مقدار ۱۰ تا ۱۵ گرم در روز به کار می رود. مصرف آن برای اشخاص بالغ، ۳۰ تا ۸۰ گرم است. تنطور Raifort compose یا تنطور آنتی اسکوربوتیک، به مقدار ۱۰ تا ۳۰ گرم در روز در اشخاص بالغ و ۵ تا ۱۵ گرم در اطفال، به حالت مخلوط در یک شربت مصرف می شود.

در استعمال خارج، به کار بردن ضماد ریشه رنده شده آن، به حالت سرد بر روی عضو، به عنوان قرمز کننده پوست و متوجه ساختن خون به نواحی سطحی بدن، معمول است (Dr. H. Leclerc). اثر آن از این لحاظ بهتر و قطعی تر از اثر ضماد خردل ذکر شده است.

گیاه Cohlearia Armoracia در ایران نیست. از بین گیاهان مفید و مجاور Cochleariaها، نوع زیر به اختصار شرح داده می شود:

.Pringlea antiscorbutica Hook

گیاهی به ارتفاع ۷۰ سانتی متر تا یک متر و دارای برگ های واقع در سطح زمین است. از وسط برگ های آن، ساقه مولد گل خارج می شود که ارتفاع آن در بعضی پایه ها به یک متر می رسد. میوه اش به صورت خورجین و محتوی دانه های مثلث شکل با ظاهر نامنظم است. در جزایر Kergutlen می روید.

برگ های جوان و واقع در اطراف ساقه گیاه به صورت خام در سالاد مصرف می شود به علاوه مغز ساقه نیز طعمی شبیه گیاه قبلی دارد و به مصرف می رسد و این همان گیاهی است که کارکنان کشتی کاپیتان کوک (Cook) را از بیماری اسکوربوت در مسافرت های دریایی قطب جنوب، نجات داده است. از نظر درمانی، اثر ضد اسکوربوت قوی دارد و عوارض ناشی از کمبود یا فقدان ویتامین C در بدن را از بین می برد. در ایران نمی روید.