برگاموت ، ترنج (Citrus bergamia)

نام فارسی: برگاموت ، ترنج (پرتقال آفریقایی)

نام علمی: .Citrus bergamia Risso et Poit

نام فرانسه: Bergamotier

نام انگلیسی: Bergamote orange

نام آلمانی: Bergamottenzitron

نام ایتالیایی: Bergamotta

نام عربی: ليمون أضاليابرنطی (Layman adalya bernati)

برگاموت درخت کوچکی از تیره نارنج به ارتفاع حداکثر ۴ متر است. مشخصات گل آن مشابه سایر Citrusها است. میوه آن که برگاموت (Bergamote) نامیده می شود پس از رسیدن کامل، به رنگ زرد مشخص در می آید. نامگذاری آن به خاطر شهر ایتالیایی برگامو است که روغن آن برای اولین بار در این شهر تولید شده است و سمبل كل منطقه و شهر است.

این درخت دارای برگ های بیضی شکل، کشیده، نوک تیز، دارای دم برگ بال دار، روی برگ‌ها براق، سبز تیره و پوست آن تیره است. در فصل بهار شکوفه می کنند. شکوفه های آن بزرگ مانند درخت نارنج است با رنگی سفید و عطری مطبوع. میوه آن در اواخر پاییز می رسد و پوست آن مثل نارنگی به راحتی از میوه جدا می شود. میوه آن تقریبا به شکل گلابی است.

این میوه در حال حاضر در جنوب کشور کشت می شود و به علت متعادل بودن آب هوای منطقه میوه برگاموت دارای عطر و طمع مطبوعی است. مزه آن شیرین مایل به کمی ترش (ملس). افراد کمی نسبت به آن اطلاعات دارند و یا نام آن را شنیده اند حتی بسیاری از فروشندگان به درستی نام آن را نمی دانند، بلکه به علت ظاهر آن که به لامپ های برق شباهت دارد، آن را نارنگی لامپی می گویند. تاکنون بیشتر از این میوه برای تولید روغن و اسانس آن استفاده می شده است.

روغن اساسی برگاموت از پوست میوه رسیده آن به دست می آید و به صورت گسترده ای در عطر سازی استفاده می شود. علاوه بر این روغن برگاموت به عنوان چاشنی در تولید چای ارل گری، قطره های آلتيه و آبنبات سازی استفاده شده است.

در رایحه درمانی از روغن اساسی آن برای درمان افسردگی و همچنین به عنوان ماده کمک کننده به هضم هم به کار می رود. رایحه آن میوه ای و شیرین با کمی تندی است. روغن برگاموت، هم برای تولید عطرهای مردانه و هم عطرهای زنانه مخصوصا در نوت اولیه شان در همه ی گروه‌های عطری استفاده می شود.

برگاموت در ترکیبات ادکلن اولیه ای که در قرن هفدهم در آلمان تولید شده بود هم قرار داشت، و امروزه به نسبت های مختلف تقریبا در اکثر عطرهای مدرن استفاده شده است. ساخت عطر هایی که با اصطلاح Chypre و Fougere نامگذاری شده اند، بدون روغن برگاموت امکان پذیر نیست.

درختچه ترنج در بعضی نواحی ایتالیا، کالابر و جزیره سیسیل پرورش می یابد به طوری که در کالا بر متجاوز از ۲۴۰۰ هکتار به پرورش آن به اختصاص داده شده است. از میوه آن اسانس گیری به عمل می آید.

اسانس برگاموت که از پوست خارجی میوه نارس آن تهیه می شود، رنگ سبز مایل به زرد، بوی معطر مطبوع و طعمی تلخ دارد. وزن مخصوص آن در گرمای ۱۵ درجه بین ۰.۸۸۰ و ۰.۸۸۸ است. در آب تقریبا غیر محلول است. در هر حجم الكل ۹۵ درجه و در ۲ حجم الكل ۸۰ درجه حل می شود. باید در شیشه های کاملا دربسته، در محل خنک و دور از نور نگه داری شود.

ترکیبات شیمیایی برگاموت

از مهم ترین ترکیبات این میوه می توان به آب ، پروتئین، چربی، سدیم، پتاسیم، کلسیم، فسفر ویتامین های A. B. C در آن اشاره کرد. مواد موثر در آن لیمونن و ترپی نیئول است.

اسانس برگاموت دارای ۳۵ تا ۴۰ درصد استات لینالیل است که بوی مطبوع اسانس نیز مربوط به آن می باشد به علاوه ۱۰ درصد لینالول و ۵ درصد برگاپتن (Bergaptene)، همراه با لیمونن، دیپانتن و الكل دی هیدروکومینیک (Al. dihydrocuminique) دارد.

استات لینالیل [برگامول (bergamol)]، به فرمول C_۱۲H_۲۰O_۲ و به وزن ملکولی ۱۹۶.۲۸ است. ماده اصلی تشکیل دهنده اسانس های برگاموت ولاواند می باشد. در تعداد زیادی از اسانس ها یافت می شود. استات لینالیل، حالت مایع دارد و بوی برگاموت می دهد. در آب غیر محلول است ولی با الكل و اتر، قابلیت اختلاط دارد. در عطر سازی مورد توجه است.

اسانس برگاموت دارای اثر ضد عفونی کننده و حشره کشی است به علاوه اثر رفع دل پیچه (Colique) و رفع عفونت های روده دارد و چون نیرو دهنده معده است در دیر هضمي ها، اثر مفید ظاهر می کند. مقدار مصرف اسانس، ۰.۰۵ تا ۰.۳۰ گرم در روز به حالت رقیق شده است. هر ۵۰ قطره آن یک گرم وزن دارد.

در میکروگرافی، برای روشن ساختن میدان میکروسکوپی لام ها به کار می رود. ضمنا از لحاظ بوی مطبوع و پسنديده ای که دارد غالبا به مصارف تهیه ادوکلنی و فراورده های زیبایی مختلف می رسد. از آن برای مخفی ساختن بوی ناپسند ید و فرم، نفتالين و غیره استفاده می شود.

از .Citrus medica L (درخت بادرنگ)، در گذشته اسانس گیری به عمل می آمد. امروزه یکی از واریته های آن به نام Var. macrocarpa Rissa که میوه ای نسبتا بزرگ، به وزن بالغ بر یک کیلوگرم دارد منحصرا جهت تهیه مربا و غیره مورد استفاده قرار می گیرد.

در خت بادرنگ نیز مانند سایر مرکبات دیگر که بدان ها اشاره شد در نواحی شمالی و جنوبی ایران پرورش می یابد. بالنگ، یکی از واریته های دیگر آن است.

نحوه کاشت و تکثیر برگاموت

اکثر درختان تیره مرکبات از جمله برگاموت به یکی از روش‌های بذر، قلمه، خوابیدن و پیوند صورت می گیرد. استفاده از بذر گیاه، به دلیل طولانی بودن دوره‌ی نهال و داشتن ناخالصی، کمتر مورد استفاده قرار می گیرد. رایج ترین نوع تکثیر پیوند است و در آن باید سعی شود پیوند در قسمت بالا نسبت به پایه زده شود.

طرز استفاده از برگاموت

به صورت دم کرده ی پوست، میوه خوردنی، اسانس و روغن، کرم، غرغره و مخلوط با دیگر گیاهان دارویی.

خواص درمانی برگاموت

خواص دارویی گیاه برگاموت به طور خلاصه عبارتند از: به دلیل داشتن ویتامین C جلوگیری از خون ریزی لثه ها، محکم و طبیعی نگه داشتن جدار عروق، مستحکم کردن استخوان ها و اسکلت بندی بدن، بالا بردن مقاومت بدن در برابر بیماری‌های عفونی و سرطان، پیشگیری از چاقی و مفید برای رژیم لاغری، تقویت کننده دستگاه گوارش، ضدعفونی کننده، درمان بیماری مالاریا و تب بر، عفونت مجاری ادراری، گلو درد، بیماری های پوستی، بی خوابی و عصبانیت، کاهش چربی خون، تقویت نیروی جنسی، کم خونی و درد مفاص، تقویت کننده کبد، دفع کننده سموم بدن و تقویت کلیه و کبد.

برگاموت استخوان های بدن را محکم و باعث تجمع بیشتر کلسیم روی استخوان ها می شود. آب برگاموت برای افراد پیر، تب دار، افرادی که دوره نقاهت را می گذرانند، همچنین برای دریا نوردان و کسانی که از غذاهای تازه محروم هستند، بسیار مفید است.

برای درمان چاقی و رژیم لاغری بسیار مفید است. به این طریق که: ۱ عدد پرتغال و ۳ عدد لیمو را به برش‌های نازکی ببرید و آن را مدت ۱۰ دقیقه در ۱ تا ۲ لیتر آب بجوشانید. ۲ قاشق سوپ خوری عسل به آن اضافه کنید و دوباره ۵ دقیقه آن را بجوشانید. بعد آبش را صاف کنید و بگذارید سرد شود و هر روز ۳ استکان از آن را مصرف کنید.

برگاموت هضم غذا را تسریع و از ترش شدن غذا در معده جلوگیری می کند. برگاموت کرم معده و روده را از بین می برد و ضد عفونی کننده و میکروب کش است. برای درمان بیماری مالاریا و پایین آوردن تب از میوه‌ی برگاموت استفاده می شود.

روغن آن به «نرولی» معروف است و برای از بین بردن عفونت های ادراری، مخصوصا عفونت مبهل استفاده می شود. برای این منظور چند قطره روغن برگاموت را در ۱ ليتر آب ریخته و به عنوان گرفتن دوش از آن استفاده کنید.

برگاموت افسردگی را برطرف و حالت آرامش و خوشحالی به انسان می دهد. روغن برگامو برای برطرف کردن بیماری های پوستی نظیر اگزما، تب خال، گزیدگی حشرات و پسوریازیس بسیار مفید است. چند قطره از آن را با روغن بادام تلخ مخلوط و روی قسمت های مبتلا شده بمالید.

میوه برگامو در مداوای برونشیت، ورم لوزه و سل موثر است. برای برطرف کردن گلو درد و ورم لوزه با دم کرده برگامو غرغره کنید. برای ضد عفونی کردن هوا در بیمارستان و منازل در هنگام بروز بیماری های عفونی و اپیدمی کمی از روغن برگاموت را در آب ریخته و بگذارید بجوشد تا بخار آن فضا را پر و تمیز کند.

مواد موثر در آن استاچیدرین و هیپریدین است. و میوه برگاموت باعث افزایش نیروی جوانی و افزایش مقاومت بدنی می شود. استفاده از پرتقال آفریقایی دردها و ناراحتی‌های عادت ماهیانه را از بین می برد. برای رفع دل درد نوزادان، چند قطره از روغن برگامو را با چند قطره روغن بادام شیرین مخلوط و روی شکم طفل ماساژ دهید. اسیدهای میوه ها حتی به مقدار زیاد، برعکس اسیدهای شیمیایی، اکسیده می شوند و در سلول ها میسوزند و سموم را دفع و خون را قلیایی می کنند.

دم کرده ی برگ و خصوصا گل برگاموت به مقدار ۲۰ گرم برای یک لیتر آب، مسکن است و برای اشخاص عصبانی و یا بیخواب تجویز می شود. از میوه برگاموت برای کاهش چربی خون بالا استفاده می شود. برای از بین بردن عفونت داخلی، هر روز ۱ ساعت قبل از هر غذا ۱ الى ۲ عدد آن را میل کنید. بی میلی و کم اشتهایی را برطرف و باعث تقویت معده، کلیه و کبد می شود.

برای کم خونی بسیار مفید است. دو ساعت قبل از هر وعده غذا ۱ الى ۲ عدد برگاموت میل کنید. باید خوب جویده شود. درد مفاصل را برطرف می کند. ۱۰ گرم برگ خشک درخت برگاموت را در یک لیوان آب جوش، ۱۰ دقیقه دم و بعد صاف کنید. آن را کمی شیرین، ۱ تا ۲ بار بعد از غذا میل شود.

آن را بخوريد. اشتها را باز می كند، ضدعفونی كننده است، محرک نيروی جنسی می باشد.

عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف برگاموت

• استفاده از اسانس و کرم‌هایی که دارای برگاموت هستند در بعضی از اشخاص باعث حساسیت پوست در مقابل آفتاب می شود. در صورت استفاده از آن سعی شود که در مقابل تابش مستقیم آفتاب قرار نگیرید.
• افرادی که به خانواده ی روتاسه (تیره نارنج) حساسیت دارند از خوردن یا استعمال برگاموت خودداری کنند.

تداخلات دارویی:

پرتقال آفریقایی را نباید به همراه تعدادی از داروها خورد، زیرا اثر آن داروها را چند برابر می کند. مثلا کسی که داروی فشار خون مصرف می کند، اگر آن را با گریپ فروت بخورد، اثر دارو زیادتر می شود و شخص فشار خونش به شدت پایین می آید و ممکن است باعث مرگ شود.

سابقه تاریخی برگاموت‌

تاریخچه استفاده از روغن های گیاهی در رایحه درمانی به حدود ۶۰۰۰ سال قبل باز می گردد. چینی های باستان، هندی‌ها، مصری‌ها، یونانی‌ها و رومی ها از روغن ها در مواد آرایشی، عطر و داروها استفاده می کردند.

در واقع روغن‌های تقطیر شده زمانی به عنوان درمان جای خود را میان مردم باز کردند که در قرن ۱۱ با اختراع دستگاه تقطير، ابوعلی سینا توانست به وسیله این دستگاه روغن گیاهان را تقطیر و به دست آورد.