آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۸ 
نام فارسی: هندوانه ابوجهل
نام علمی: .Citrullus Colocynthis L
نام فرانسه: coloquinte
نام انگلیسی: Colocynth، Bitter cucumber
نام آلمانی: Coloquinte
نام ایتالیایی: Popon amaro، Coloquintida ، Coloquinda
نام عربی: حنظل، حدج، مرارة الحصاری
هندوانه ابوجهل گیاهی از تیره کدو، علفی، چند ساله، دارای ساقه خوابیده یا بالا رونده و پوشیده از تار است و با آن که در نواحی مختلف کویری و بایر پراکندگی دارد اما در مدیترانه، هند، سیلان و شمال افريقا، در بین تپه های ماسه ای، پرورش می یابد.
برگ های هندوانه ابوجهل متناوب، منقسم به لوب های متعدد دندانه دار، پوشیده از تار و دارای ظاهری به رنگ مایل به سفید در سطح تحتانی پهنک است. از کناره برگ های آن پیچک هایی خارج می شود که موجبات اتصال گیاه را به تکیه گاه فراهم می سازد.
گل های گیاه هندوانه ابوجهل دارای وضع منفرد و بر دو نوع نر و ماده بر روی یک پایه است. گل نر آن دارای جامی به رنگ زرد نارنجی و متصل از راه قاعده به کاسه گل است. پنج پرچم به وضع گیاه قبلی دارد بدین نحو که میله ۴ پرچم آن دو به دو به یک دیگر چسبیده و فقط میله یک پرچم آزاد است. گل های ماده آن شباهت کامل به گل های نر دارد و فقط به جای پرچم، مادگی با تخمک های متعدد در آن دیده می شود.
میوه گیاه ابوجهل کروی، به رنگ زرد، به بزرگی یک نارنج کوچک، پوشیده از یک پوست نسبتا نازک ولی سخت و دارای میانبر سفید رنگ و اسفنجی است. در داخل میوه آن نیز دانه های بسیاری به رنگ سفید با ظاهر بیضوی و مسطح جای دارد.
قسمت مورد استفاده گیاه هندوانه ابوجهل میوه آن است. برای استفاده های درمانی، میوه رسیده گیاه را در فاصله ماه های تیر و مرداد می چینند و پس از خشک کردن، به کمک کاردهای نوک تیز، پوست آن را جدا می سازند و یا آن که قبل از خشک کردن میوه، این عمل را انجام می دهند. منشا این گونه میوه ها که قبل از خشک کردن، پوست آن ها را جدا کرده باشند، ایران ذکر شده است.
در درون میوه ها، دانه های بسیاری به تعداد ۲۰۰ تا ۳۰۰، به طول ۶ تا ۸ میلی متر و به عرض ۴ تا ۵ میلی متر جای دارد. میوه خشک شده آن، فاقد بو ولی دارای طعم بسیار تلخ و لعابی است.
در مدیترانه، هند، سیلان، و شمال آفریقا پرورش می یابد و در ایران نیز در لرستان، فارس، کرمان، بلوچستان، کویر لوت، یزد و خراسان به صورت وحشی می روید. بهترین نوع آن حنظل ترکیه و ایران است.
قسمت های مورد استفاده هندوانه ابوجهل
کل میوه یا به طور جداگانه هریک از اجزا آن شامل پوست، گوشت یا دانه.
ترکیبات شیمیایی هندوانه ابوجهل
از مواد متشکله هندوانه ابوجهل کولوسنتين و کولوسنتتین (یک گلیکوزید و عامل اصلی تلخی و اثر مسهلی آن)، یک گلیکوزید فیتوسترول و دیگر گلیکوزیدها، یک روغن ثابت، یک ماده رزینی محلول در اترکلروفرم، صمغ، اسید پکتیک یا پکتین، آلبومینوئیدها، فسفات، کلسیم و منیزیم، لیگنین و آب وجود دارد. ریشه ها حاوی Hentriacontane، a – Elaterin و ساپونین ها است.
میوه گیاه هندوانه ابوجهل دارای گلوکزید قابل تبلوری با طعم بسیار تلخ، به نام کولوسنتين (colocynthine) است. این ماده اگر هیدرولیز گردد، گلوکز و ماده ای به نام کولوسنتين (colocyntheine) می دهد. میوه این گیاه علاوه بر مواد مذکور دارای کولوسنتی لین (colocynthiline)، سیترولین (citrulline)، سیترول لول (citrullol)، ماده روغنی (به مقدار ۱۵ تا ۱۷ درصد در دانه)، مواد صمغی، مواد پکتیکی و املاح مختلف است.
روغن دانه هندوانه ابوجهل ، حالت روان و رنگ زرد مایل به قرمز دارد. در سرمای ۱۵- درجه منجمد می شود. وزن مخصوص آن در گرمای ۱۵ درجه بین ۰.۹۲۳ و ۰.۹۲۹ است. دارای ۱۲ درصد از اسیدهای چرب اشباع شده و ۷۸ درصد اسیدهای چرب اشباع نشده می باشد. به مصارف صنعتی می رسد.
کلوسنتين (Colocynthine)، گلوکزیدی به فرمول C۳۸H۵۴O۱۳ و به وزن ملکولی ۷۱۸.۸۱ است. این ماده از میوه .Citrullus Colocynthis Schrad ، توسط walz استخراج گردیده است.کلوسنتین به صورت بلوری های زرد رنگ، متبلور می شود. در گرمای ۱۵۸ – ۱۶۰ درجه ذوب می گردد. در اتانول، استن و کلروفرم محلول است ولی در آب به مقدار بسیار جزئی حل می شود. کلوسنتین از نظر درمانی، اثر مسهلی قوی دارد.
سیترولین (Citrulline)، اسید آمینه ای به فرمول C۶H۱۳N۳O۳ و به وزن ملکولی ۱۷۵.۱۹ است. ابتدا توسط wada از آب هندوانه و بعدا از .C. Colocynthis Schrad و گیاهان دیگر به دست آمد. از کازئین نیز توسط محقق مذکور استخراج شده است. تهیه آن، به حالت متبلور و تعیین فرمول منبسط آن بعدا صورت گرفته است.
سیترولین به صورت بلوری های منشوری شکل در مخلوط متانول و آب به دست می آید. در گرمای ۲۲۲ درجه ذوب می شود. در آب محلول است ولی در متانول و اتانول حل نمی گردد. ملح کلریدرات آن نیز به حالت متبلور به دست می آید و در گرمای ۱۸۵ درجه تجزیه می شود.
از گیاه هندوانه ابوجهل ماده ای به نام الفا – اسپیناس ترول α – Spinasterol (به سیسترول bessisterol، هیتودس ترول hitodesterol)، به فرمول C۲۹H۴۸O و به وزن ملکولی ۴۱۲.۶۷ نیز استخراج شده است. آلفا – اسپیناس ترول، به حالت متبلور به دست می آید. در گرمای ۱۶۸ – ۱۶۹ درجه ذوب می شود.
سیترول لول (Citrullol)، به فرمول C۲۲H۳۸O۴ و به وزن ملکولی ۳۶۶.۵۲ است. از قسمت گوشت دار میوه گیاه هندوانه ابوجهل ، استخراج شده است. سیترول لول، به حالت متبلور به دست می آید. نقطه ذوب آن بین گرمای ۲۸۲ – ۲۸۳ درجه است. در پیریدین محلول است ولی در حلال های معمولی مواد آلی حل نمی گردد. دی استات آن به فرمول C۲۲H۴۲O۶ و دارای نقطه ذوب در گرمای ۱۶۲ درجه می باشد.
مواد موثره اعضای گیاه هندوانه ابوجهل ، در سلول های پارانشیمی و یا در آب کش دسته های متعدد جای دارد.
خواص درمانی و طبیعت هندوانه ابوجهل
طبیعت حنظل خیلی گرم و خشک است.
خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از: ضد بیماری بلغم، مسهل بسیار قوی، درمان کننده کبد، آنتی بیوتیک قوی، ضد نقرس، درمان کننده ی صدای گوش، ضد سردرد و درد شقیقه، درمان کننده ی سیاتیک، درمان بیماری صرع، بیماری قند، خارش پوست، درمان کننده سفید شدن مو، ضد ریزش مو، جلوگیری از سکته ی مغزی، قاعده آور، ضد کرم معده و کرم کدو، آنتی بیوتیکی قوی است و پادزهر سم عقرب و مار است، ضد ویروس و ضد سرطان.
برای بیماران بلغمی مفید است؛ زیرا مسهل بسیار قوی بلغم است و اخلاط بلغمی را از اعماق بدن خارج می کند. پخته شده ی ریشه ی حنظل در سرکه و مزمزه کردن آن درد دندان را تسکین می دهد. خوردن میوه‌ی حنظل برای بیماری های کبدی بسیار مفید است. مالیدن روغن حنظل روی عصب سیاتیک درد آن را تسکین می دهد. جهت تسکین درد مفاصل و نقرس با روغن میوه ی هندوانه ابوجهل ماساژ دهند.
برای درمان جذام از روغن آن بر پوست بمالند و حدود ۰.۵ گرم از گرد شهم ساییده شده آن همراه نشاسته یا صمغ عربی میل کنید. برای درمان واریس از روغن آن بر قسمت‌های گرفتار بمالید. ریشه هندوانه ابوجهل پادزهر سم مار و عقرب است به صورت دم کرده حدود ۴ گرم الى ۸ گرم میل کنند.
حنظل برای سردرد، درد شقیقه، فلج، لقوه و صرع نیز مفید است. برای درمان صدا در گوش ۱ یا ۲ قطره از روغن این گیاه را در گوش بچکانید. برای جلوگیری از ریزش مو حدود ۰/۵ گرم از پودر کاملا ساییده این گیاه همراه کمی ادویه با غذا میل شود. برای از بین بردن کک در اتاق برگ تازه‌ی هندوانه ابوجهل را می پاشند. برای خارش پوست، پودر هندوانه ابوجهل را با ماست مخلوط و بر پوست بمالید.کسانی که سکته مغزی کرده اند ۰/۵ گرم حنظل پودر شده را با نشاسته همراه غذا ۴ روز در ماه میل کنند.
برای بیماری قند ۰.۵ گرم همراه نشاسته با غذا ۷ روز در ماه میل کنند.میوه این گیاه دارای خاصیت مسهل قوی است. هندوانه ابوجهل اثر ضد ویروسی، میکروبی و ضد سرطانی دارد.
میوه گیاه هندوانه ابوجهل دارای خاصیت مسهلی قوی با اثر قاطع است. در موارد ضعف اعمال روده، فلج ناحیه امعاء و احشاء، آب آوردن انساج، بیماری های کبدی و گاهی نیز به عنوان قاعده آور به کار می رود.
میوه این گیاه در احتقان مغزی (Congestion Cerebrale) به منظور دور کردن خون از مغز و توجه آن به قسمت های دیگر بدن مصرف می شود. از میوه این گیاه در مواردی باید به عنوان مسهل استفاده به عمل آورد که مصرف یک مسهل قوی، ضروری تشخیص داده شود.
باید توجه داشت که میوه این گیاه به هیچ وجه نباید برای مبتلایان به ورم روده و یا برای زنان باردار، تجویز گردد. در دام پزشکی از میوه آن برای مصارف مشابه استفاده به عمل می آورند. مصرف فراورده های میوه این گیاه (حنظل) به علت دارا بودن مواد موثر قوی، امروزه معمول نیست.
صور دارویی هندوانه ابوجهل
عصاره الکلی به مقدار ۰.۰۵ تا ۰.۱۰ گرم در روز برای اشخاص بالغ – گرد میوه خشک شده به مقدار ۰.۰۶ تا ۰.۲۰ گرم (به مقادیر زیادتر، اثر مسهلی قوی و درد در ناحیه معده و روده ایجاد می کند) – حب كولوكنت کمپوزه به تعداد ۱ تا ۴ در روز (این حب از میوه حنظل، آلوئس و همچنین اسکامونه (Scammoné e) به مقدار مساوی ۰.۰۵ گرم از هر یک تهیه می شود).
محلول حشره کش
از میوه گیاه هندوانه ابوجهل ، محلول های حشره کش جهت استفاده در کشاورزی، تهیه می شود که یک نوع آن به شرح زیر است:
| گرد میوه گیاه هندوانه ابوجهل | ۵ گرم |
| گرد پیرتر | ۵ گرم |
| بنزین | ۱۰۰ گرم |
گرد میوه گیاه و گرد پیرتر را باید در بنزین مخلوط کرده به صورت گرد پاش استفاده به عمل آورد.
ناسازگاری هندوانه ابوجهل
قليائيات، املاح آهن.
نحوه کاشت و تکثیر هندوانه ابوجهل
دانه گیاه حنظل را می توان به راحتی در قطعه زمین ماسه‌ای کاشت و سپس با نشا کردن گیاهان جوان حاصل در زمین اصلی، آن را تکثیر کرد. فاصله‌ی هر گیاه از دیگری لااقل باید ۱ متر از هر طرف باشد. زمین زراعتی باید سبک، آفتاب گیر و دارای کود زیاد باشد. آبیاری مرتب زمین زراعتی الزامی است.
در مناطق کویری و خاک‌های قلیایی و شور به خوبی رشد می کند و مقاومت زیادی به تنش آب و شوری دارد. نیازهای آن برای کشت دادن شامل خاک ماسه ای، آب و هوای گرم با رطوبت کم است. فصل جمع آوری آن مرداد و شهریور و قبل از رسیدن کامل میوه هاست.
طرز استفاده و مقدار مصرف هندوانه ابوجهل
میوه‌ی رسیده گیاه را در فاصله ماه‌های تیر و مرداد می چینند و پس از خشک کردن به کمک کاردهای نوک تیز پوست آن را جدا می سازند و یا آن که قبل از خشک کردن میوه این عمل را انجام میدهند.
در درون میوه ها دانه های بسیاری به تعداد ۲۰۰ تا ۳۰۰ عدد به طول ۶تا۸ میلی متر و به عرض ۴ تا ۵ میلی متر جای دارد. میوه‌ی خشک شده ی آن بدون بو ولی دارای طعم بسیار تلخ و لعابی است.
طرز تهیه روغن هندوانه ابوجهل
مخلوط ۲۰۰ گرم آب هندوانه ابوجهل، ۱۰۰۰ گرم روغن کنجد یا زیتون را با حرارت غیر مستقیم یا با حرارت ملایم می جوشانیم تا آب تبخیر شود و روغن بماند. برای استفاده خوراکی شخم را کاملا بسایید تا پودر شود و با صمغ عربی یا نشاسته یا کتیرا خورده شود.
عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف هندوانه ابوجهل
در اثر مصرف زیاد و خودسرانه میوه حنظل، علایمی چون درد معده، مدفوع آبکی یا خونی، استفراغ و نبض ضعیف گزارش شده و با مصرف مقادیر بیشتر ضعف، غش، اختلالات حسی، گیجی، هذیان و اختلالات گردش خون مشاهده شده است.
در گذشته زنان باردار از هندوانه ابوجهل برای سقط جنین استفاده می کردند. هنوز هم برخی زنان عرب از این روش استفاده می کنند که تاکنون موجب مرگ افرادی نیز شده است.
یادآوری می کنیم که این میوه به دلیل سمی بودن و مسهلی قوی، بهتر است در قالب ترشی یا به صورت تازه و خودسرانه مصرف نشود. برای خنثی کردن مسمومیت معده باید سریعا تخلیه شود. با تجویز مواد قی آور مثل زینک سولفات و آپومرفین و در ادامه خوراندن اپیوئیدها و نوشیدنی های محرک است.
تداخلات دارویی: در مورد تداخلات دارویی این گیاه، مستندات علمی کافی وجود ندارد، اما در برخی منابع آمده است این احتمال وجود دارد بر اثر مصرف همزمان پودر، عصاره یا خود هندوانه ابوجهل با دیگر داروهای ضد دیابت، قند خون بیش از اندازه کاهش یابد. در ضمن از عوارض مصرف خودسرانه آن چون به شدت محرک مخاط است خونریزی شدید گوارشی است.
سابقه تاریخی هندوانه ابوجهل
وجود چند دانه ی کوچک و مشخص از گیاه هندوانه ابوجهل در چندین منطقه باستان شناسی اولیه در آفریقای شمالی و شرق به خصوص در مصر ثبت شده است که مربوط به ۲۸۵۰ تا ۳۶۵۰ سال قبل از میلاد است. با توجه به اینکه به طور وحشی در فلسطین اشغالی می روید، گفته میشود که بدویان صحرایی نوعی نان با دانه های آن تهیه می کنند.
محل رویش هندوانه ابوجهل
لرستان: پشت کوه. خوزستان: اهواز. فارس: کازرون در ۸۰۰ متری. کرمان: نصرت آباد. لار، بندرعباس، ۴۰ کیلومتری شرق میناب، بلوچستان: کوه کاروان در ۱۵۰۰ – ۱۶۰۰ متری. مکران: جنوب سرباز به سمت چابهار، مشرق نیک شهر به سمت قصرقند. خراسان، کویرلوت و یزد.
