Chrysanthemum cinerariaefolium

نام علمی: .Chrysanthemum cinerariaefolium (Trev.) Vis

Chrysanthemum cinerariaefolium گیاهی است از تیره کاسنی، پایا، بوته مانند، به ارتفاع ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر و پوشیده از کرک های نرم پنبه ای که منشاء اصلی آن در دالماسی، مونتنگرو و هرزوگوبین بوده ولی امروزه به علت پرورش یافتن در نواحی مساعد، پراکندگی زیاد پیدا نموده است. ظاهر کلی گیاه، مدور است و به علت پرشاخه بودن، پرپشت به نظر می رسد. از وسط آن ساقه های راست و متعددی خارج می شود که هر یک به یک کاپیتول ختم می گردد. برگ های تحتانی آن بزرگ، به طول ۲۰ سانتی متر و دارای دمبرگ دراز و پهنکی منقسم به ۷ تا ۹ تقسیم باریک، با دندانه های بزرگ و نامساوی است.

قسمت انتهایی ساقه ها، به دمگل درازی ختم می شود که به تفاوت ممکن است دارای برگ های کوچک و باریک در قاعده کاپیتول و یا فاقد آن باشد. انولوکر آن پوشیده از کرک های پنبه ای مایل به سفید و مرکب از براکته های متعدد و به هم فشرده است. نهنج کاپیتول ها، ظاهر محدب و مانند انواع مختلف دیگر این گیاهان دو نوع گل، یکی لوله ای به رنگ زرد و دیگری زبانه ای و سفید دارد. کاپیتول های این گیاه و گونه .Ch. roseum Bieb.، Ch. coccincum Willd تحت نام Pyre threinsecticide در معرض استفاده برای حشره کشی و مصارف دیگر قرار می گیرد.

در گیاه Chrysanthemum cinerariaefolium، گل های زبانه ای به رنگ صورتی یا گلی ولی گل های لوله ای مانند گیاه Anacyclus Pyrethrum به رنگ زرد است. پراکندگی آن در ارمنستان، قفقاز و شمال ایران تا ارتفاعات ۲۰۰۰ متری می باشد. این گیاه دارای واریته های زینتی متعددی است که در بعضی از آن ها به جای یک ردیف، دو ردیف گل زبانه ای دیده می شود.

کاپیتول های گیاهان مذکور را، موقع جمع آوری به تفاوت با دست می چینند (در ژاپن) و یا آن که گیاه را از قاعده ساقه قطع می نمایند زیرا مواد موثر گیاه نه تنها در کاپیتول ها، بلکه در سایر اعضای هوایی آن نیز به مقادیر متفاوت یافت می شود.

پس از قطع کاپیتول ها و یا ساقه گل دار و برگ دار گیاه، آن ها را در گرمای ملایم به صور مختلف که تناسب با کشور تولید کننده دارد خشک می نمایند. این عمل نیز دارای اهمیت زیاد است زیرا در مقدار درصد مواد موثر تاثیر کلی دارد. معمولا بر اثر خشک کردن، معادل ۷۵ درصد وزن کاپیتول ها، کاهش حاصل می کند.

از روش های مناسب برای خشک کردن کاپیتول های Chrysanthemum cinerariaefolium، یکی آن است که آن ها را به ضخامت ۴ تا ۵ سانتی متر بر روی قطعه پارچه ای می گسترانند و در معرض گرمای خورشید قرار می دهند ضمنا در هر روز چند بار گل ها را به ملایمت زیرورو می کنند و پس از آن که اعمال مذکور، سه روز متمادی ادامه یافت، آن ها را در یک محل محفوظ با گرمای ملایم به مدت یک هفته نگهداری می نمایند تا عمل خشک شدن، به خوبی و به نحو کامل انجام گیرد. و در بازار تجارت، کاپیتول گیاهان مذکور بر سه نوع به شرح زیر در معرض استفاده قرار می گیرد:

• کاپیتول های ناشکفته که به بزرگی ۶ تا ۹ میلی متر می باشد.
• کاپیتول های نیمه شکفته که به بزرگی ۹ تا ۱۲ میلی متر می رسد.
• کاپیتولهای کاملا شکفته که به بزرگی ۱۲ تا ۱۵ میلیمتر است.

ماده ای که تحت نام گرد پیرتر (Poudre de Pyrethre) در معرض استفاده قرار می گیرد، گرد کاپیتول های گیاهان مذکور است که رنگ قهوه ای سبز دارد. از ساقه گل دار و برگ دار گیاهان مذکور، در صنعت برای تهیه ماده موثری به نام پیرترین (Pyrethrine) استفاده به عمل می آید.

ترکیبات شیمیایی Chrysanthemum cinerariaefolium

ماده موثر کرد پیرتر، یک ماده اسیدی با ترکیب شیمیایی درهم به نام اسید پیرتروتوکسیک (ac. pyrehtrotoxique)، تشخیص داده شد. بعدا در سال ۱۹۰۹، دانشمندی به نام Fujiani مطالعات ارزنده درباره آن نمود و یک ماده روغنی به نام پیرترون (pyrtthiron) که شامل اترسل های مختلف است از گیاه به دست آورد.

Staudinger و Ruzicka در سال ۱۹۲۴، مطالعات دانشمندان قبلی را پیروی نمودند و با قرار دادن ۱۰۰ کیلوگرم پیرتر در اتر دوپترول، ۵ تا ۶ گرم مایع قهوه ای سیاه، محتوی مواد مؤثر گیاه به دست آوردند. این ماده روغنی که منطبق با پیرترون Fujiani بوده است، از نظر ترکیب شیمیائی شامل معادل نصف وزن خود، از نوعی ماده الکلی به نام پیرترول (Pyrethrol) بوده که اصولا هیچگونه اثر حشره کشی نداشته است. بقیه وزن آن را مخلوطی از دو نوع اترسل، یکی پیرترین pyrethrinel) I) و دیگری پیرترین pyre thrineII) II) که هر دو اثر حشره کشی قوی داشته، تشکیل می داده است (اثر حشره کشی پیرترین I از پیرترین II بیشتر است).

پیرترین I، اتر پیرترولون (et. pyre throlone) (الكلی با عامل ستنی) و اسيد کریزانته میک (ac chrysanthemique) (اسید کریزانتم منو کاربونیک)، به فرمول C_۲۱H_۲۸O_۲ است و حالت مایع دارد.

پیرترین II، اتر پیرترولون و اسید کریزانتم دی کاربونیک، به فرمول C_۲۲H_۲۸O_۵ است و به حالت متبلور به دست می آید. چون این اسید، یک عامل اتریفیه با الكل متیلیک دارد، به حالت اتر منومتیلیک، در پیرترین II موجود می باشد و در این حالت، عامل اسیدی آن، پیرترولون را اتریفیه می کند.

در گرد پیرتر، مواد غیر موثری نظیر موم، پارافین، پیرتروزین (pyrethrosine) به فرمول C_۱۷H_۲۲O_۵، كولين (Choline)، فیتوسترين، الكالوئیدی به نام کریزانته مين (chrysanthe mine) (فاقد اثر حشره کشی) و اسانسی به مقدار ۰.۵ تا ۱.۵ درصد وجود دارد. این اسانس اگر از پیرتر دالماسی گرفته شده باشد، دارای وزن مخصوصی معادل ۰.۹۵۴۶ در گرمای ۱۵ درجه می باشد.

اسانس حاصل از .Ch. indicum L و همچنین Ch. sinense Sabin، دارای ماده ای به نام کریزانته نون (Chrysanthenone) به فرمول C_۱۲H_۷O_۶ و به وزن ملکولی ۱۵۰.۲۲ است.

اسانس حاصل از پیرتر، مدت ها ماده موثر آن از نظر حشره کشی تصور می رفت ولی آزمایش های مختلف، آن را فاقد این اثر نشان داد. از هر کیلوگرم گل های تازه پیرتر، معادل ۵ تا ۱۲گرم، پیرترین به دست می آید.

اسید کریزانته میک (ac. chrysanthemique) [اسید کریزانته موم مونو کاربو کسیلیک، Chrysanthemum innocarboxylic ac، اسید کریز انته مومیک (acid Chrysanthemumic)] به فرمول C_۱۰H_۱۶O_۲ و به وزن ملکولی ۱۶۸.۲۳ است. به حالت اتری در گل های .Ch. cinerariaefoium Vis وجود دارد. استخراج و تعیین فرمول گسترده آن توسط SIulinger و Ruzick و سنتز آن توسط Staudinger انجام شده است. دارای فرم های Trans و Cis به صورت های چپ گرد، راست گرد و راسمیک است.

پیرتروزین (Pyrethrosine)، به فرمول C_۱۷H_۲۲O_۵ و به وزن ملکولی ۳۰۶.۳۵ است و از گل های (کاپیتول های) گیاه Chrysanthemum cinerariaefolium استخراج شده است. تعيين فرمول منبسط آن توسط Barton و de Mayo و همچنین محققین دیگر انجام گرفته است. پیرتروزین، در اتانول و استات اتیل به حالت متبلور به دست می آید. در گرمای ۲۰۰ – ۱۹۸ درجه ذوب می شود. در آب غیر محلول ولی در الكل و کلروفوم محلول است. در اتر دوپترول به مقدار جزئی حل می شود.

تحت نام Jasmolins، موادی مرکب از ترکیبات حشره کش در گل های پیرتر ذکر گردیده که استخراج و تعیین فرمول منبسط آن ها توسط Goden و همکارانش انجام گرفته است. .Jasmolins، دارای دو نوع یکی Jasmolin I به فرمول C_۲۱H_۳۰O_۳ و دیگری Jasmolin II به فرمول C_۲۲H_۳۰O_۵ می باشد که هر دو حالت مایع دارند.

خواص درمانی و موارد استعمال Chrysanthemum cinerariaefolium

سمیت گرد پیرتر، برای انسان و جانوران خون گرم، کم ولی برای عده بسیاری از حشرات و حیوانات خونسرد نسبتا شدید است.

ابتدا تصور می کردند که علت از بین رفتن حشرات پس از به کار بردن گرد پیرتر، برای آن است که این گرد مجاری تنفسی (تراشه) آن ها را مسدود ساخته و بدین وسیله باعث خفگی و از بین رفتن آن ها می شود ولی عقیده A. Juilet، کاپیتول های پیرتر اگر به خوبی به صورت گرد درآید، به طوری که رزین آن به صورت ذرات بسیار ریز، آزاد شود. در این حالت پس از نفوذ در تراشه حشرات و یا بر اثر آلوده شدن زوائد دهانی آن ها بدین ماده، موجب مسمومیت حشرات می گردد.

در حالت اخیر، ذرات ماده موثر گرد پیرتر از راه زوائد دهان جانور، به دستگاه گوارش آن نفوذ کرده مسمومیتی به وجود می آورد که منجر به مرگ حشره می شود. به طور کلی پیرتر و مواد موثر آن (پیرترین ها)، بر روی سلسله اعصاب مرکزی تاثير نموده یک سم عصب ماهیچه به شمار می آیند.

مرگ جانوران حساس به این گرد نیز بر اثر فلج ماهیچه ای و ایجاد عدم توافق حرکات ضروری آن ها که با پیدایش تشنج همراه می باشد پیش می آید. این کیفیت را می توان در آسکاریس ها، اکسیورها (Pipert)، قلب قورباغه و جانوران دریایی مشاهده نمود.

از گرد پیرتر، به طور مستقیم برای دفع حشرات استفاده به عمل می آید و هر قدر نیز که این گرد تازه باشد اثر آن فعال تر خواهد بود. گرد پیرتر در صورتی اثر کشنده و فعال خواهد داشت که اولا تازه تهیه شده باشد و ثانیا دور از هوا و در جعبه های فلزی یا شیشه ای نگهداری شود. در غیر این صورت، یعنی اگر در جعبه های مقوایی و یا در کیسه محفوظ بماند، اثر کشنده آن بسیار کم می گردد.

از گرد پیرتر نخستین بار در کشاورزی جهت از بین بردن آفات مو، سبزی ها، و درختان میوه مانند سیب و گیلاس استفاده به عمل آمد و چون نتیجه مثبت گرفته شد به تدریج برای معدوم ساختن شته، ساس، شپش، کک و مگس که به طور مستقیم و یا غیرمستقیم، عامل بیماری های مختلف و خطرناک هستند، به کار برده شد.

از نظر درمانی از گرد پیرتر در پزشکی و بیشتر در دامپزشکی، جهت دفع کرم ها استفاده به عمل آمده است. در کشاورزی برای دفع آفات درختان میوه و سبزی ها و همچنین از بین بردن شته و ساس، از آن به صورت صابون پیرتر استفاده به عمل می آورند.

صابون پیرتر که Juillet، نخستین بار آن را با طرز صحیح و دقیق تهیه نمود، مصارف مختلف، مخصوصا در کشاورزی دارد و به صورت زیر تهیه می گردد:

کاپیتول خرد شده گیاه Chrysanthemum cinerariaefolium را در حلالی مانند الکل اتیلیک، اتر معمولی، اتر دوپترول، تترا کلرور کربن و غیره قرار داده عصارهای پس از تقطیر حلال، به دست می آورند. سپس این عصاره را که دارای مواد موثر گرد پیرتر است، با صابون سیاه به نسبت ۲ کیلوگرم صابون و ۱.۵ کیلوگرم عصاره (Fats) و یا دو کیلوگرم صابون و هم وزن آن عصاره به صورت امولسیون در می آورند. با این روش، عصاره اولئورزین گرد پیرتر، به حالت تعلیق در یک امولسیون باقی می ماند که اثر آن، بر خلاف آنچه که تصور می نمایند، سال ها محفوظ می ماند.

در موقع استعمال، صابون مذکور را در ۱۰ تا ۲۰ قسمت حجم آن آب، رقیق می نمایند و در کشاورزی با اخذ نتیجه قاطع، بدون بروز هیچگونه خطر برای دفع آفات درختان میوه بکار می برند. را برای به دست آوردن محلول های ارزان قیمت از گرد پیرتر، یکی دیگر از روشها آن است که از گل پیرتر به طریقه خیساندن، دم کردن و یا دیژستیون در حلالهای مختلف، محلول هائی به دست می آوردند که نتایج پایدار از آن حاصل نمی شود و به همین جهت است که تهیه آنها برای مصارفی که ذکر گردیده امروزه متروک شده است.

امروزه به مقادیر دلخواه به فراورده های پیرتر، روتنون (Rotenone)، مواد موثر Derris، برگ توتون و سایر ترکیبات حشره کش برای به دست آوردن اثر قاطع، اضافه می کنند.

پیرترین ها در مصارف داخلی به عنوان دفع کرم مصرف می شوند زیرا اثر فلج کننده بر روی بعضی کرم ها مانند اسکاریس، کرم کدو و کرمک داشته، برای انسان نیز به مقادیر درمانی بی ضرر می باشند. پس از مصرف آن ها، کرم ها دفع می گردند ولی تخم طفیلی ها، تحت تاثیر قرار نمی گیرد.

مقدار مصرف پیرترین برای انسان بالغ، ۱۰ تا ۲۵ میلی گرم است که به صورت حب یا گرانول های کراتینیزه (برای آن که شیره معده بر روی آن اثر ننماید)، محتوی ۵ میلی گرم، در مدت سه روز (صبح ناشتا)، همراه با یک مسهل و یا به صورت محلول های الکلی رقیق شده با آب و یا محلول های روغنی (به مقدار ۵۰ تا ۲۰۰ قطره – هر ۵۰ قطره آن ها دارای ۵ میلی گرم پیرترین است) در مدت ۳ یا ۴ روز و سپس یک مسهل ملایم، مصرف می شود.

برای دفع کرمک باید سه مرتبه مصرف پیرترین را به نحوی که ذکر شد تکرار کرد مشروط بر آن که فاصله هر دفعه با دفعه بعد، لااقل ۱۰ روز باشد.

در بازار تجارت، فراورده هایی یافت می شود که در آن ها، مقادیر نسبی پیرترین تفاوت می نماید. از انواع این فراورده ها، برحسب احتياجات مختلف، در استعمال خارج برای دفع حشرات و یا در مصارف داخلی برای از بین بردن طفیلی ها در انسان یا در حیوانات استفاده درمانی به عمل می آید.

در دامپزشکی، از پیرترین برای دفع کرم گوسفند و یا تهیه فراورده های کره آتینیزه پیرترین، برای مصرف ۴ مرتبه در سال، نتایج خوب به دست آورده اند به طوری که میزان تلفات از ۷۰ درصد به ۱.۵ درصد رسیده است. دفع کرم های مختلف حیوانات، علاج کم خونی های ناشی از وجود کرم در اسب، علاج برونشیت های منشاء وجود کرم در گاو (با مصرف از راه تزریق در برونش های حیوان) و دفع کرم سگ از طریق به کار بردن پیرترین انجام پذیر است.

١- نسخه جهت تهیه حشره کش

گرد گل پیرتر را به مدت ۸ روز در محلول مذکور می خیسانند و سپس صاف کرده به صورت گرد پاش جهت دفع حشرات به کار می برند.

۲- محلول حشره کش

مخلوط فوق را به مدت یک هفته به حال خود می گذارند و گاه گاه به هم می زنند تا آن که به خوبی خیسانده شود سپس با فشار صاف کرده در کشاورزی جهت دفع آفات مزارع، رفع طفیلی ها و غیره مورد استفاده قرار می دهند.

۳- گرد حشره کش

مواد فوق را به خوبی مخلوط می کنند تا به صورت گرد یکنواخت درآید سپس از آن، جهت دفع حشرات: شته و ساس استفاده به عمل می آورند.

.Chysanthemumn morifolium Rin- گیاهی علفی از تیره کاسنی، دو ساله یا پایا و دارای برگ های دمبرگ دار، منقسم به لوب های پنجه ای و گل های واقع در راس شاخه هاست. در چین و ژاپن می روید. گل های زبانه ای سفید یا ارغوانی رنگ و واقع در ۱ – ۲ ردیف دارد که عموما ماده اند. گل های لوله ای آن زرد رنگ است. اثر درمانی گیاه مربوط به گل های آن است که طعمی تلخ و بویی معطر و اسانس دار دارند به علاوه مواد دیگری نظیر تانن، آدنین، کولین و استاکیدرین نیز در آن یافت می شود. از گل های آن به عنوان خنک کننده در موارد بالا بودن درجه گرمای بدن در آنفلوانزا، سردرد و غیره به مقدار ۴ – ۱۰ گرم استفاده می شود به علاوه دم کرده آن جهت رفع ورم ملتحمه چشم به کار می رود. در ایرن نمی روید.