بابونه رومی (Chamaemelum nobile)

نام فارسی: بابونه رومی

نام علمی: Chamaemelum nobile

نام انگلیسی: Camomile, Roman Chamomile, Common Chamomile

نام فرانسوی: Anthemis odorante, C. romaine, Camomille odorante

نام آلمانی: kamillen, Edle Hundskamile, Ro mische Hundskamille

نام ایتالیایی: Cam. nobile, Camomilla Romana, Camomilla odorsa

نام عربی: مشرف (Mushraf)، قراص، بابونج

بابونه رومی در ایران نمی روید ولی چون در داروخانه ها پیوسته مصرف داشته، تحت نام های بابونه یا بابونه رومی مورد استفاده قرار می گرفته است، در بعضی کتاب های علمی نیز به همین نام ها وارد شده است.

بابونه رومی گیاهی از تیره کاسنی، کوچک و پرپشت است و به ارتفاع ۱۰ تا ۳۰ سانتی متر می رسد. دارای بویی معطر و قوی همانند بوی سیب است. در چمن زارها، اراضی شنی و کنار استخرهای طبیعی نواحی مختلف اروپا، مانند فرانسه، ایتالیا و غیره می روید. از مشخصات آن این است که ساقه های خوابیده و رونده و استوانه ای شکل، به رنگ سبز مایل به سفید دارد. برگ های آن کوچک و منقسم به بریدگی های باریک و نامنظم و پوشیده از کرک است.

کاپیتول های این گیاه به صورت تکی در راس ساقه ها ظاهر می شود و در ماه های خرداد و مرداد شکفته می شود. در هر کاپیتول بابونه رومی،دو نوع گل وجود دارد. یکی زبانه ای، که ماده است و به رنگ سفید ظاهر می شود. و دیگری لوله ای، که هرمافرودیت (نرماده) است و به رنگ زرد دیده می شود که در مجموع انولوکری مرکب از چند ردیف براكته، آنها را در بر گرفته است و برجسته در وسط گل قرار دارد.

نمونه های پرورش یافته این گیاه، از نظر مصارف درمانی بر انواع وحشی آن مزیت دارد. بر اثر کشت های متوالی نیز می توان تعداد زیادی از گل های لوله ای کاپیتول های آن را به گل های زبانه ای تبدیل نمود. به طوری که کاپیتول ها، به صورت دکمه های کاملا سفیدرنگ (رنگ گل های زبانه ای) درآید. قسمت مورد استفاده گیاه بابونه رومی گل های آن است. در بازار تجارت، دو نوع کاپیتول بابونه با مشخصات زیر در معرض استفاده قرار میگیرد:

1. کاپیتول هایی که در آنها هر دو نوع گل، لوله ای به رنگ زرد و زبانه ای به رنگ سفید دیده می شود.
2. کاپیتول هایی که گل های لوله ای آنها به گل های زبانه ای تبدیل شده و در مجموع ظاهر سفید رنگ دارند. این نوع کاپیتول ها، دارای مصارف درمانی بیشتر است.

ترکیبات شیمیایی بابونه رومی

کاپیتول های بابونه دارای آلكالوئیدی به نام آنته مين، تانن، اسانس، فیتوسترول و هم چنین یک گلوکزید بسیار تلخ، اسید آنته میک، تارا گزاسترول (taraxasterol)، آنتس ترین (anthesterin) و آنته من (anthemene) (آنته میدین anthemidin) می باشد. گل های بابونه رومی (کاپیتول ها)، علاوه بر ترکیباتی که در بالا گفته شده، دارای ماده ای به نام آپی ژترین است.

آپی ژترین (apigetrin ,Cosmetia)، به فرمول C_۲۱H_۲۰O_۱۰ و به وزن مولکولی ۴۳۲.۳۹ است. استخراج آن از گل های بابونه رومی توسط Browing, Power و از گیاه جعفری به وسیله Nordstrom و Swain صورت گرفته است. آپی ژترین، به صورت گرد، متبلور و زرد رنگ به دست می آید. در گرمای ۱۲۰ تا ۱۸۰ درجه تجزیه می شود. طعم قابض دارد. در آب و الکل رقیق نیز محلول است.

در اسانس بابونه رومی، نوعی ماده اسیدی به نام اسید متاکریلیک (methacrylic acid) مشخص شده است. این ماده که در ساختن بعضی مواد رزینی و پلاستیک در صنعت مورد استفاده قرار می گیرد، به فرمول C_۴H_۶O_۲ و به وزن مولکولی ۸۶.۰۹ است و با آن که در اعضا بعضی از گیاهان به حالت روغنی وجود دارد، تهیه آن در صنعت از راه های مختلف از جمله، هیدرولیز کردن ماده ای به نام استن سیانوهیدرین (aceton cyanohydrine) انجام می گیرد.

اسید متاکریلیک، به حالت متبلور و به صورت ذرات ریز منشوری شکل به دست می آید. در گرمای ۱۶ درجه ذوب می شود. محلول آن، اثر از بین برنده پوست دارد. اگر حرارت داده شود و به مقدار جزیی اسید کلریدریک به آن افزوده گردد، پلی مریزه می شود. در الكل مطلق به خوبی محلول است، ولی اگر دوباره اتر به آن افزوده شود، رسوب می کند. متیل استر آن نیز به آسانی پلی مریزه می شود و نوعی پلاستیک شفاف به نام های Plexiglas، Lucite و Perspex ایجاد می کند.

این ماده مصارف صنعتی در تهیه رزین (متاکریلات) و ساختن انواع پلاستیک دارد. بکاربردن این ماده ممکن است تحریکات شدیدی ایجاد کند. اسانس بابونه که به مقدار ۰.۸ تا یک درصد در گیاه وجود دارد، از کاپیتول های گیاه به وسیله تقطیر با بخار آب بدست می آید. در صورت تازه بودن رنگ آبی روشن دارد، ولی به تدریج که کهنه می شود به رنگ زرد مایل به قهوه ای در می آید و رسوب می دهد.

اسانس بابونه دارای اترهای اسید آنژلیک، اسید تیگ لیک، اسید بوتیریک به حالت آزاد، آنته مول، آنته من (anthemene) و آزولن (azulene) است. بوی اسانس بابونه رومی قوی و کافوری و طعمش معطر و سوزاننده است. وزن مخصوص آن در گرمای ۱۵ درجه بین ۰.۹۰۵ و ۰.۹۱۸ و واکنش آن کمی اسیدی است. این اسانس به مقدار بسیار کم در آب، ولی در اتر و ۸ قسمت الکل ۹۰ درجه (الکل اتیلیک یا اتانول) حل می شود.

اسانس بابونه در عطرسازی مورد استفاده قرار می گیرد. به علاوه از آن برای معطر ساختن طعم بعضی از خوراکی ها نیز استفاده می شود. اسانس ها را باید در شیشه های با درب محکم ریخت و در جای سرد و دور از نور نگه داری کرد.

نحوه کاشت و تکثیر بابونه رومی

کشت و تکثیر بابونه، به وسیله دانه (میوه) و یا قطعات ریشه دار گیاه انجام می گیرد. زمین زراعتی آن نیز باید رطوبت مداوم نداشته باشد و طوری انتخاب شود که هوای سرد زمستان و گرمای زیاد تابستان به گیاه صدمه وارد نکند.

بابونه رومی در زمین های بایر غالب نواحی جنوبی اروپا مانند جنوب فرانسه، اسپانیا و ایتالیا می روید ولی در ایران دیده نشده است. از آن برای مصارف مختلف درمانی و صنعتی نیز استفاده می شود. از این جهتا چون بهره برداری از انواع وحشی، کفاف احتیاجات بازارهای دارویی را نمی دهد و به علاوه به علت مصارف درمانی زیادی که دارد، در نواحی مختلف اقدام به پرورش گیاه می گردد.

تکثیر بابونه رومی از طریق قطعات سوش بدین نحو است که ساقه های جوان و ریشه دار گیاه را در پاییز از گیاه جدا میکنند و در محل مناسبی می کارند، سپس آن ها را در بهار که دارای ریشه کافی گردیده اند، به زمین اصلی که قبلا جهت این کار آماده شده است، انتقال می دهند. بابونه رومی در آب و هواهای نسبتا گرم بهتر پرورش می یابد. زمین زراعتی باید سیلیسی، کمی رستی و دارای کود کافی و برگردان شده باشد.

قبل از کاشتن گیاه باید چند بار پس از شخم زدن، زمین را اصلاح کرد، به علاوه پدر سال دوم نیز مراقبت بیشتر از گیاه به عمل آورد یعنی پیوسته علف های هرزه را از مزرعه دور ساخت و ضمنا در هنگام ظاهر شدن کاپیتول ها مقداری کود به صورت محلول روان به زمین اضافه کرد زیرا با انجام این اعمال، محصول فراوان تر و مرغوب تر به دست خواهد آمد. از نقاط قابل توجه آن که در چیدن کاپیتول های گیاه باید دقت زیاد به عمل آورد تا کاپیتول ها به صورت کاملا شکفته، چیده نشوند.

معمولا از هر هکتار زمین زراعتی به شرطی که در سال اول، دقت های لازم در پرورش گیاه به عمل آمده و جنس زمین نیز مناسب با رشد گیاه انتخاب شده باشد، معادل ۱۲۰۰ کیلو گرم محصول خشک شده، به دشت می آید.جدا کردن کاپیتول هایی که پس از خشک شدن به رنگ تیره یا خاکستری درآمده اند و در نتیجه فاقد ارزش درمانی می باشند، امری است الزامی زیرا وجود آن ها در بین کاپیتول های سالم، موجب می گردد که در بازارهای دارویی توجهی به خرید آن ها نگردد

برداشت گیاه بابونه رومی

در موقع برداشت محصول، باید دقت کافی داشت تا که از چیدن کاپیتول ها در دو زمان، یکی هنگامی که هنوز سبز و نارسند و دیگری موقعی که در شرف پژمرده شدن هستند و به آسانی از ساقه جدا می گردند، خودداری شود. پس از چیدن کاپیتول ها نیز باید آن ها را به صورت لایه نازکی بر روی پارچه ای در محلی به دور از گرد و غبار و آلودگی های محیطی پهن کرد تا به ملایمت و به تدریج، تحت اثر گرمای ملایم خشک شوند.

چون در بازارهای تجارت منحصرا کاپیتول هایی که رنگ طبیعی خود را ضمن خشک شدن از دست نداده اند، مورد توجه می باشند از این جهت باید در خشک کردنم آن ها، دقت کافی به عمل آورد تا کاپیتول های خشک شده، به صورت کاملا مرغوب در معرض استفاده دارو سازان قرار گیرد.

بابونه رومی از گیاهانی است که همه ملل جهان به مصرف آن اعتقاد زیاد دارند، از این جهت فراورده های آن به صور متفاوت جهت صدور به کشورهای مختلف وارد بازارهای دارویی می شود. مصرف زیاد فراورده های گیاه نیز موجب گردیده که سطح کشت این گیاه پیوسته در جهان افزایش یابد. و گشورهای صادر کننده، برای آن که میزان فروش آن ها کاهش نیابد غالبا کاپیتول های خشک استریل، در جعبه ها جای دهند تا از لحاظ کشت، مورد استفاده کشورهای مصرف کننده قرار نگیرد.

خواص درمانى و طبیعت بابونه‌ رومی

طبيعت این گیاه از تیره کاسنی، گرم و خشک است. امروزه بابونه در اروپا به عنوان یک داروی آرامبخش، مورد استفاده قرار می گیرد. این گیاه می تواند میزان تهوع و تشکیل گاز در روده ها را کاهش دهد و برای درمان سوزش سردل به کار رود. این گیاه همچنین، در ایجاد آرامش، کاهش ورم ناشی از بریدگی ها یا بواسیر مفید است و اگزما و التهاب لثه ها (ژنژیویت) را درمان می کند.

بابونه از مقوی های تلخ به حساب آمده و مقوی معده، تب بر، تسکین دهنده درد و بادشکن است. مصرف آن در دردهای عصبی ناحیه کمر در موقع گریپ، سردرد، سردردهای یک طرفه و دردهای عصبی صورت، اثر تسکین دهنده دارد. بررسی های جدید نشان داده است که بابونه در رفع بی خوابی، تسکین درد هنگام دندان بندی کودکان، اختلالات یائسگی، کم اشتهایی، رفع ورم روده، کم خونی، اختلالات هضمى اطفال، قاعدگی های دردناک و قطع حالت قاعدگی منشا عصبی اثر درمانی دارد.

از دیگر خواص بابونه رومی می توان به این موارد اشاره کرد: ضد التهاب (مشکلات گوارشی؛ درد شکم، مشکلات هضم، تورم مخاط معده و تورم روده)، ضد آلرژی (آبریزش بینی و آسم)، ضد تورم، ضد اسپاسم،‌ شل کننده عضلات و آرام کننده قائدگی های دردناک، آرام بخش، خواب آور کودکان، ضد سر درد های میگرنی، کمک به درمان بیماری مسافرت، کمی اشتها آور، درمان زخم، اگزما و خارش و ضد احتقان برای چشم های متورم.

از بابونه رومی برای دفع کرم، رفع زردی و هیستری نیز استفاده می شود. در استعمال خارجی و حمام آن اثر نیرو دهنده دارد و مخصوصا برای اطفال مفید است. بسیاری از مردم تصور می کنند مصرف بابونه رومی فایده ای ندارد، در حالی که بابونه رومی از مدت‎ها قبل در کرم های صورت، نوشیدنی ها، انواع رنگ مو، انواع شامپو و عطر استفاده شده است. تهیه چای، پمادها و عصاره های حاصل از بابونه موقعی صورت می گیرد که گل های این گیاه غنچه سفید و زرد به خود گرفته باشند.

محلول های آن موهای بلوند را روشن تر و در عین حال شفاف می کند. اسانس بابونه اگر در مفاصل، به محل های دردناک آن مالیده شود، اثر تسکین دهنده درد دارد. به علاوه در رفع ناراحتی های التهابی پوست، جوش، سودا، اگزما، خارش های مهبلی، کهیر و غیره موثر است. اسانس بابونه از نظر درمانی دارای اثر قی آور است و در ردیف اسانس های معطر تلخ جای دارد.

صور دارویی بابونه رومی

1. استفاده از جوشانده ملایم ۵ درصد گیاه کامل به مقدار یک فنجان در هر صبح به صورت ناشتا می تواند یکی از نسخه های دارویی این گیاه باشد.
2. مقدار ۰.۵ گرم گرد کاپیتول ها، می تواند مقوی معده و بادشکن، و مصرف یک تا ۸ گرم آن به عنوان تب بر استفاده شود.
3. مقدار ۱۰ تا ۱۵ گرم از بابونه رومی را در يک ليتر آب جوش، به مدت نيم ساعت دم كنيد و از صافی رد کنید. سپس آب صاف شده آن را با كمى عسل شيرين نموده و قبل از هر غذا يک فنجان از آن را بنوشيد که مقوى اعصاب و نيروى جنسى است.
4. برای دفع کرم می توانید مقدار یک قاشق سوپ خوری بابونه رومی را در یک فنجان آب، به مدت ۱۰ دقیقه دم کند و هنگام صبح، نیم ساعت قبل از صبحانه آن را مصرف کنید.
5. دراستعمال به صورت خارجی و برای رفع ورم چشم، میزان یک قاشق سوپ خوری گل بابونه را در یک فنجان آب، به مدت کوتاهی می جوشانند و سپس به مدت ۱۰ دقیقه دم می کنند و محلول به دست آمده را پس از سرد و صاف کردن، به جهت شست و شوی چشم مورد استفاده قرار می دهند.
6. روغن بابونه که از دیژستیون کاپیتول های آن در روغن خشخاش به دست می آید، به صورت مالیشی برای رفع دردهای رماتیسمی بکار می رود.
7. بخور دم‌ كرده‌ آن در سركه، براى كاهش درد چشم و تقويت چشم مفید است.
8. جويدن آن در دهان براى التيام زخم‌ های دهان مفيد مى باشد.
9. برای معالجه بواسیر یا مشکلات پوستی تعدادی چای کیسه ای بابونه را به وان آب اضافه کنید و حمام کنید.

از بابونه در تهیه فراورده های دارویی متعددی استفاده می شود که به شرح زیر است:

1- نسخه جهت رفع درد مفاصل

گل بابونه خشک	۱۵۰۰ گرم
اسانس تربانتین	۱۲۵ گرم

ابتدا گل بابونه را خرد کرده در مقدار کافی آب می ریزند، سپس اسانس تربانتین را اضافه می نمایند و مخلوط می کنند و در نهایت از صافی می گذرانند. با جدا کردن اسانس، که در سطح محلول صاف شده قرار می گیرد، مایعی به رنگ آبی روشن به دست می آید که از آن به صورت مالشی در جهت تسکین درد مفاصل استفاده می شود.

۲- لوسیون جهت درمان بیماری های جلدی

برگ حشیشه الاوز (Potentilla anserina)	۵۰ گرم
پوست درخت بلوط	۵۰ گرم
گل بابونه	۵۰ گرم
سرشاخه گلدار بقنقومون (Scabiosa succisa)	۵۰ گرم
سرشاخه گلدار مریم گلی (Salvia officinalis)	۵۰ گرم
سرشاخه گلدار شاه پسند Verbena officinalis	۵۰ گرم

شب هنگام به مدت کافی، مخلوطی از خاک رس و آب (آرژيل) را به صورت لایه نسبتا ضخیم بر روی پوست می گذارند و پوست را با آن به خوبی پاک می کنند. سپس ۳ مشت از مخلوط اعضای گیاهان بالا را در یک لیتر آب، به مدت ۱۵ دقیقه می جوشانند و این لوسیون را جهت درمان سودا، جوش و دانه های جلدی، بر روی پوست می مالند.

٣- پماد جهت درمان زردزخم (Impetigo)

الكلاتور سیرک (Alliaria officinalis)	۲۵ گرم
اسانس بابونه	۵ قطره
اکسید روی	۱۰ گرم
وازلین	۱۰ گرم
لانولین	۱۰ گرم

ترکیب موارد بالا را برای درمان زخم، بر روی آن بمالید.

بهداشت پوست

استفاده از گل بابونه برای تامین سلامت پوست، هم زمان با استفاده از آن به جهت موارد درمانی آغاز شده است و چون لوسیون ها در پوست های حساس، بیشتر اثر مفیدی از خود نشان می دهند، امروزه این لوسیون ها را به تنهایی از گل بابونه و یا گل بابونه همراه با رومارن (Rosmarinus officinalis) یا بنفشه سه رنگ و یا علف جاروب (Calluna vlgaris) تهیه می کنند.

دم کرده ساده گل های بابونه، اگر بر روی پوست صورت مالیده شود باعث شادابی و تجدید حیات سلول های بشره پوست می شود. به علاوه شستشوی موی سر با آن نیز، تغییر رنگ محسوس و زیبایی خاصی برای موی سر به وجود می آورد.

نحوه مصرف بابونه رومی

بابونه رومی به شکل گل های خشک در قالب فله، چای، تنتور و همچنین در کرم ها و پمادها یافت می شود. بابونه رومی را به شکل چای، استفاده به صورت حمام و پماد می توان مصرف کرد. دم کرده بابونه رومی را می توان از ترکیب ۰.۵ تا ۱ درصد گیاه (یا ۱۰ تا ۱۲ کاپیتول) در یک لیتر آب به دست آورد. اگر می خواهید از پماد بابونه استفاده کنید، فرآورده هایی را برگزینید که حاوی ۳ تا ۱۰ درصد گل بابونه خشک شده باشند.

محل رویش بابونه رومی

بابونه رومی این گیاه از تیره کاسنی، در مناطق اروپایی رشد می کند و در ایران رشد به صورت خودرو ندارد. تنها به صورت پرورشی یافت می شود.

موارد احتیاط و منع مصرف بابونه رومی

بابونه رومی، حاوی ترکیبی به نام «اسید آنتمیک» است که می تواند در صورت مصرف بیش از اندازه سبب استفراغ شود. مصرف بابونه رومی بی خطر است، ولی نباید در دوران بارداری و شیردهی مصرف شود. در حالی که، مصرف چای آن اشکال ندارد. بابونه‌ رومى با گردو، گیاه گنه گنه، تانن، املاح نقره، املاح جيوه و سرب و سولفات آهن ناسازگار است و نبايد باهم خورده شوند.

تداخلات دارویی بابونه رومی

تعامل و تداخل این گیاه با سایر داروها و گیاهان دارویی هنوز گزارش نشده است. تنها در صورتی که از رقیق کننده های خونی استفاده می کنید، از مصرف بابونه بهتر است پرهیز کنید.