نکات قابل توجه، مراقبت‌ها و کارهای زنبوردار در پاییز

نکات زنبورداری در پاییز در ماه های، مهر، آبان و آذر و نحوه مراقبت از زنبورها و کندوها توسط زنبوردار در این مقاله شرح داده شده است.

زنبورداری در پاییز (مهرماه)

1- تغذيه پاییزی، باید برای جمعیت های قوی بیشتر و برای جمعیت های ضعیف کمتر انجام شود و در هر حال در مهر ماه عمل تغذیه دستی زنبورها با مصرف ۸ کیلوگرم شکر برای جمعیت های ضعیف و ۱۰ کیلوگرم شکر برای جمعیت های قوی به اتمام می رسد.

2- در مهر ماه گل های طبیعت تمام شده یا به شدت کاهش یافته و امکان برداشت از شهد از آنها وجود ندارد. بوته های چای در برخی نقاط گیلان و مازندران در تمام طول پاییز و زمستان گل می دهند، ولی این گیاه در هر بوته ۴ تا ۵ گل بیشتر نمی دهد

(در مقایسه با آویشن که هر بوته آن چندین هزار گل تولید می کند) و گل چای فقط گرده گل تولید می کند نه شهد. دیگر این که در مناطق چایکاری ایران، در پاییز و زمستان غالبا هوا بارانی و سرد است و چرای زنبوران عسل روی بوته های چای بسیار محدود است.

3- پس از پایان دوره تغذیه دستی جمعیت های زنبور عسل، باید از میزان ذخایر غذایی آنها برای زمستان گذرانی مناسب مطمئن شد. برای این کار، هم می توان درب کندو را برداشت و به مشاهده مستقیم میزان غذای داخل کندو پرداخت و هم می توان از طریق وزن کردن کندوها روی قپان از میزان مناسب یا نامناسب ذخیره غذایی کند و آگاه شد.

4- باز کردن درب کندو در مهر ماه به دلیل بیکاری زنبورها و پراکنده بودن آنها در نقاط نزدیک اطراف کندوها، خطر غارت را به همراه دارد. چنانچه در هنگام برداشتن درب یک کندو غارت آن توسط زنبوران کندوهای دیگر شروع شود، باید فورا درب کندو را بست و برای مدت ۳ روز سوراخ دریچه پرواز را به حدی تنگ کرد که بیش از ۲ یا ۳ زنبور نتواند از آن عبور کند.

معاینه وضعیت ذخیره غذایی کندوها از طریق وزن کشی کندوها با قپان، خطر غارت را مرتفع می کند. اما برای کسب اطمینان کامل، باید در اولین نوبت وزن کشی با برداشتن درب هر کند و به مشاهده عینی ذخیره غذایی گلنیها پرداخت.

در هر نوبت بررسی یا وزن کشی کندوها، اطلاعات ثبت شده باید با اطلاعات دفعه قبل مقایسه شود. از مهر تا اول فروردین ماه باید کندوها را هر دو هفته یک بار از لحاظ وضعیت داخلی و ذخیره غذایی مورد بررسی قرار داد.

5- زنبور دار باید همواره ۴ نوع شان به صورت ذخیره در انبار داشته باشد که این شان ها بخش مهمی از سرمایه زنبوردار را تشکیل می دهد:

الف – شان های خالی سالم برای طبقه دان در بهار.

ب – شان های پر از عسل یا شربت برای کمک به تغذیه زمستانه کندوهای نیازمند.

پ – شان های گرده برای تحریک ملکه به تخم گذاری در اسفند و فروردین یا پس از گرفتن بچه مصنوعی یا طبیعی.

ت- شان های حاوی حجره های زنبور نر برای زنبوردارانی که قصد تولید ملکه دارند.

شان های فوق الذکر باید در کمدی بی درز و سوراخ از خطر پروانه موم خوار و موش ها من بماند. زیرا پروانه به موم و موش ها به گرده گل علاقه زیادی دارند.

6-در مهرماه با استفاده از گرمای هوا باید پس از برداشتن درب کندو با کاردک موم و بره موم چسبیده به کف و دیواره ها را جدا و خارج کرد. در حین کار باید مراقب غارت شدن کندو توسط زنبورهای سایر کندوها نیز باشیم.

7- شان های سیاه و نامناسب برای استفاده را باید به همراه ذرات و تکه های موم جمع آوری شده درحین نظافت کندوها در اسرع وقت ذوب و تصفیه کرد تا از خطر حمله لارو پروانه موم خوار در امان بماند.

8- در مهرماه باید داخل کندوها را تنگ کرد تا بتوان فضای مازاد آن را جدا کرد و داخل آن روزنامه یا کاغذ مچاله شده چپاند. همچنین سوراخ پرواز کندوها را باید تنگ کرد تا از خطر غارت شدن در امان بمانند. سوراخ پرواز کندوها ممکن است سراسری باشد، ولی ارتفاع آن نباید از ۷ میلی متر تجاوز کند. با این ارتفاع، کوچک ترین موشها نیز قادر به ورود به داخل کندو نیستند.

9- برای تعیین قدرت واقعی کندو از لحاظ جمعیتی که در اوایل فروردین خواهد داشت، نباید جمعیت موجود در کندو در ماه های مرداد، شهریور و مهر را خورد، زیرا بیشتر این جمعیت در پاییز و زمستان می میرند و باقی مانده، نیز در اوایل فروردین و به ندرت تا اردیبهشت زنده می مانند.

مشاهده تخمها و لاروها، به خصوص لاروهای سربسته، معیار بخشی است که زیاد بودن آنها بیانگر جمعیت زیاد زنبورهای فعال در اوایل بهار آینده است.

۱۰- زنبورهای متولدشده در مهر ماه عمر بیشتری از زنبورهای متولد شده در مرداد و شهریور دارند.

زنبورداری در پاییز بدلیل سرد شدن تدریجی هوا بسیار اهمیت دارد.

زنبورداری در پاییز (آبان ماه)

۱- در ماه آبان، در نقاط مرکزی ایران هوا به تدریج سرد می شود و در نیمه دوم آبان در اغلب نقاط مذکور، زنبورها به خوشه می روند و فقط در روزهای آفتابی برای دفع مدفوع به خارج از کندو پرواز می کنند.

اما در شمال ایران در آذرماه هوا سرد می شود و زنبوردا به خوشه می روند و در اغلب سال ها به علت ملایم بودن زمستان، در کندوها خوشه ای تشکیل نمی شود. در این نقاط  فقط در روزهای برفی خوشه تشکیل می شود، اما به محض آفتابی شدن هوا و حتی اگر برف هنوز روی زمین باشد، زنبورها خوشه را ترک می کنند و به خارج از کندو پرواز می کنند.

در شمال ایران، تخم گذاری ملکه حتی در زمستان قطع نمی شود، اما شدت آن کمتر می شود. ملکه در روزهای برفی تخم گذاری را قطع می کند و دوباره به محض آفتابی شدن هوا به تخم گذاری ادامه می دهد. زنبوردار باید بداند که هر زمان زنبورها مشغول نوشیدن آب در خارج از کندو باشند، هنوز در جمعیت تخم و لارو وجود دارد.

۲- در استان های جنوبی هرگز هوا به اندازه ای سرد نمی شود که زنبورها داخل کندو به خوشه بروند. در این استانها، زنبور عسل نژاد آپیس مليفرا وجود ندارد، ولی زنبورداران از گونه آپیس فلورا که به صورت وحشی زندگی می کند، بهره برداری می کنند. از چندین سال پیش، زنبورداران سایر مناطق ایران، در فصل زمستان زنبورستان خود را برای تقویت زمستانه به نواحی جنوبی کشور کوچ می دهند. در اواخر آبان، زنبوردار دیگر کار چندانی با زنبورها ندارد و باید به کارهای دیگر رسیدگی کند.

۳- موم های تراشیده از نقاط مختلف داخل کندو و شان های سیاه باید ذوب و تصفیه شود.

۴- در ماه آبان، زنبوردار باید در فرصت مناسب از روی اطلاعات موجود در شناسنامه کندوها، قوی ترین آن ها را مشخص کند و ملکه کندوهایی که میزان تولید عسل آن ها از متوسط تولید زنبورستان کمتر بوده است، حذف کند و به جای آنها ملکه های جوان معرفی کند.

همچنین نرهای کندوهای ضعیف باید از بین بروند تا مباد آن که در هنگام جفت گیری ملکه ها با آنها جفت گیری کند و جمعیت های ضعیف از چنان ملکه هایی به وجود آید. بچه گیری مصنوعی و طبیعی نیز باید از کندوهای قوی انجام شود.

۵- زنبوردار باید با استفاده از اطلاعات موجود در شناسنامه های کندوها، جمعیت های نیش زن را نیز مشخص کند؛ زیرا این جمعیت ها اولا یک بار محصول خوبی می دهند و ثانیا کار کردن با آن ها بسیار دشوار است. برای رفع مشکل این جمعیت ها، باید ملکه ای فعال و آرام از یک نژاد خالص به وجود آمده باشد، به چنین کندوهایی معرفی شود. تعویض ملکه جمعیت نیش زن بهتر است در پاییز انجام شود تا در اردیبهشت ماه دیگر از زنبورهای نیش زن در آن کندوها خبری نباشد. اگر تعویض این ملکه ها در بهار انجام شود، ۲ ماه طول می کشد تا جمعیتی آرام در چنان کندوهایی به وجود آید.

۶- اواخر آبان تا اوایل اسفند، زنبوردار وقت زیادی دارد که این سه ماه، باید هر دو هفته یک بار تمام کندوهایش را ظرف ۱ تا ۳ روز وزن کشی کند و تاريخ وزن کشی و وزن کندوها را ثبت کند. چنانچه وزن یک کند و به طور غیر عادی کم شده باشد، معنایش این است که توسط سایر جمعیتها غارت شده است. لذا برای جلوگیری از تلف شدن جمعیت آن از گرسنگی، باید ۲ قاب پر از عسل در کندوهای غارت شده آویزان کند و سوراخ پرواز را تنگ تر کند.

زنبورداری در پاییز بدلیل داشتن وقت کافی برای سامان دادن به اوضاع کندو ها و زنبورها اهمیت ویژه ای دارد.

 زنبورداری در پاییز (آذرماه)

1- آذر ماه، زنبورها فقط برای دفع مدفوع پروازهای کوتاه مدتی به خارج از کندو انجام می دهند. در اطراف زنبورستان، چنانچه پارچه های سفیدی را پس از شستن، برای شدن روی طناب انداخته باشند، در پروازهای دفع مدفوع زنبورها ترجیح می دهند روی پارچه های سفید مدفوع خود را تخلیه کنند. لذا باید از انداختن پارچه های سفید روی قاب و در اطراف زنبورستان ها خود داری شود.

2- به محض بارش برف، زنبوردار باید مراقب سوراخ پرواز کندوها باشد که با برف بسته نشود اگر در این کار ساده غفلت شود، ممکن است در اثر بسته شدن سوراخ پرواز کندوها با برف یخ زده و زنبورها خفه شوند. البته برف در حالت ذوب نشده متخلخل (سوراخ سوراخ)است، و تاحدی هوا از آن عبور می کند و لذا ممکن است برف ذوب نشده نتواند دریچه پرواز را کاملا مسدود کند و باعث خفگی زنبورها شود.

اما چنانچه برف ذوب شود و در حالت ذوب شدن یخ بزند، برف یخ بسته دریچه پرواز را کاملا مسدود می کند و موجب خفگی زنبورهای درون یک کندو می شود. برف جمع شده در جلوی دریچه پرواز کندوها به دو علت ممکن است ذوب شود و در حالت ذوب شده که از آب اشباع است، در هوای سرد شب یخ بزند: یکی به علت گرم شدن هوا در هوای آفتابی و دیگری به علت انتقال هوای گرم در کند و از طریق دریچه پرواز.

3- مستقر کردن کندوها در زیر یک سقف یا سرپناه، از ریزش باران و برف روی سقف کندوها جلوگیری می کند. لذا در صورت امکان، بهتر است تمامی کندوها در زمستان و حتی تابستان و قبل از کوچ در زیر سرپناه مستقر باشند. چنانچه از سرپناه استفاده نشود، در زمستان برف و باران و سرما و در تابستان تابش مستقیم نور خورشید و گرما موجب ناراحتی کلنی ها می شود.

4- به ویژه در زمستان، کندوها به جز سوراخ پرواز نباید هیچ منفذی به خارج داشته باشند و یکی از کارهای زنبوردار در آذر ماه به بعد، بررسی هفتگی کندوها برای مطمئن شدن از فقدان سوراخ یا منفذ در سقف یا دیواره های کندوها است.

اگر زنبورها غذای کافی داشته باشند، می توانند در شدیدترین سرماهم مقاومت کنند؛ ولی در صورت وجود درزهایی در کندو، در مواقعی که کوران میشود و باد سرد با شدت از منافذ کند و وارد می شود، زنبورها با چنین سرمایی نمی توانند مقابله کنند. زیرا زنبورهای موجود در سطح خوشه زمستانی به طور مستقیم در معرض چنان سرمایی قرار می گیرند.

5- در سرمای زمستان، زنبورها روی هم جمع می شوند و به صورت گلوله (خوشه) در می آیند. در مرکز این گلوله که ملکه وجود دارد، درجه حرارت ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتیگراد است. زنبورهای داخل و خارج گلوله مرتب جای خود را عوض می کنند تا همه بتوانند به مدت کافی از گرمای مرکزی گلوله بهرهمند شوند و با سرما مقابله کنند.

6- در رابطه با خوشه زمستانی، زنبورها دو نوع حرکت دارند؛ یکی حرکت انفرادی و دیگری حرکت دسته جمعی. رفتن زنبورها به طور انفرادی از خارج به مرکز خوشه و از مرکز به طرف سطح خوشه، حرکت انفرادی زنبور عسل است که دراین حرکت برای استفاده از گرمای مرز خوشه توسط همه زنبورها انجام می شود.

اما حرکت دست جمعی یا حرکت کل خوشه، حرکتی است که برای تغذیه انجام می شود. در این حرکت، ابتدا خوشه در نقطه ای با حجره های پر از عسل مستقر می شود و پس از تمام شدن عسل موجود در تمام حجره های آن نطقه، خوشه به طور دسته جمعی چند سانتی متر به طرف جلو می رود و تا پایان یافتن عسل موجود در حجره های نقطه دوم در آن جا مستقر می ماند.

این عمل تا رسیدن خوشه به انتهای قاب ادامه می یابد و سپس خوشه به شان پر از عسل مجاور منتقل می شود. اما در شان دوم، پس از تمام کردن عسل حجره های اولین نقطه، خوشه به اندازه چند سانتی متر به عقب می رود (درشان اول با حرکت به جلو بود) و به همین ترتیب عسل موجود در شان دوم، سوم و غیره را تمام می کنند.

7- تشکیل خوشه توسط جمعیت های موجود در کندوها در سرمای زمستان، از لحاظ قوانین فیزیکی پربازده ترین روش مبارزه با سرما است که ضمن آن حداقل گرمای تولیدشده در بدن زنبور در فضای محیط تلف می شود. با این روش است که جمعیت داخل کندو قادر است با حداقل ممکن مصرف غذا، زمستان را تحمل کند.

زنبورداری در پاییز بخصوص در آذر ماه که هوا کاملا سرد شده و زنبورهای عسل به مراقبت بیشتری نیاز دارند بسیار مهم می باشد.

حال ببینیم اگر زنبورهای عسل در مواقع سرد زمستان، به خوشه نروند، چه اتفاقی می افتد. اصولا حیوانات خون گرم باید مقداری غذا مصرف کنند تا این غذا در بدن بسوزد و گرما تولید کند و دمای داخلی بدن از حد معين كمتر نشود. حیواناتی که تولیداتی هم دارند، باید مقداری هم غذا بخورند تا علاوه بر نگه داری بدن، به مصرف تولید آنها برسد.

برای راه رفتن و پرواز هم به مقداری انرژی نیاز دارد که آن هم باید از طریق غذا تأمین شود. مقدار انرژی لازم برای زنده ماندن که حداقل انرژی لازم برای هر موجود زنده است، انرژی نگهداری یا زنده نگهداشتن بدن نامیده می شود.

زنبور عسل هم که در زمستان هیچ پروازی انجام نمی دهد، تقریبا به مقداری انرژی لازم دارد که بتواند با آن زنده بماند و در این حالت مصرف غذا نیز به حداقل می رسد.

حال چنان چه درجه حرارت هوا سرد باشد، علاوه بر مقدار غذایی که حیوان برای زنده ماندن نیاز دارد، باید مقداری هم غذا بخورد تا بتواند غذای اضافی را در بدن بسوزاند و به گرما تبدیل کند و با این گرما با درجه حرارت سرد مبارزه کند.

چنان چه زنبورها در زمستان نیز مثل سایر مواقع زندگی کنند، به علت سرمای شدید محیط، به سرعت حرارت بدنشان به محیط منتقل می شود و برای ایجاد حرارت لازم، هیچ راهی ندارند جز اینکه غذای بسیار بیشتری بخورند.

متاسفانه انجام یک آزمایش که ضمن آن بتوان در داخل کندو زنبورها را از خوشه رفتن ممانعت کرد و غذای فراوان در اختیار آنها گذاشت و میزان مصرف غذا را اندازه گیری کرد غیر ممکن است؛ زیرا زنبورها به طور غریزی در مواقع سرما به خوشه می روند.

اما می توان براساس قوانین ترمودینامیک اذعان داشت که در صورت جمع نشدن زنبورها در خوشه مصرف غذای لازم برای مقابله بدن زنبورها با سرمای محیط، بسیار بسیار بیشتر خواهد بود و در چنان شرایطی یقینا اگر زنبوردار تمام عسل برداشت کرده خود در طول سال را هم به کندوها برگرداند، باز هم زنبورها قادر نخواهند بود که با مصرف عسل فراوان با سرمای زمستان مقابله کنند.

به عبارت دیگر، زنبورها از سرقت عسل خود توسط انسان آگاه نیستند و تصور میکنند هر مقدار عسل تولید کنند، برای مصرف در زمستان ذخیره خواهند داشت. زنبورها علی رغم این تصور، باز هم به طور غریزی به خوشه می روند چون می دانند که حتی کل غذای تولیدی آنها در طول سال هم جواب گوی گرم کردن آنها در زمستان نخواهد بود.

زنبور عسل به طور غریزی و برای صرفه جویی در مصرف انرژی حرارتی بدن خود و غذای محدود ذخیره کرده، در سرما به خوشه می رود و در تشکیل این خوشه، از لحاظ صرفه جویی در اتلاف حرارت بدن و مصرف غذا اعجازی می شود که حرفه زنبورداری و ادامه حیات زنبورعسل به آن اعجاز غریزی بستگی مطلق دارد.

در خوشه زنبور عسل، حرارت واردشده از بدن زنبورهای توده مرکزی به سایر نقاط فضای داخل کندو منتقل نمی شود، بلکه این حرارت، فضای داخلی توده را گرم می کند و باعث می شود که تمام زنبورهای مستقر در لایه های مختلف خوشه، به جز زنبورهای خارجی ترین لایه با هوای سرد کندو مجاور نباشند.

به عبارت دیگر، فقط زنبورهای قشر خارجی خوشه است که حرارت بدنشان با شدت به خارج از خوشه منتقل می شود و میزان اتلاف حرارت بدن زنبورهای لایه های داخلی خوشه بسیار ناچیز است.

[honey]