مراقبت ها و کارهای زنبوردار در زمستان

مراقبت ها و کارهای زنبوردار در زمستان

کارهای زنبوردار در زمستان در ماه های، دی، بهمن و اسفند و مراقبت هایی که یک زنبودار در زمستان باید انجام دهد در این مقاله شرح داده شده است.

دی ماه

1- دی ماه نیز از لحاظ بیکاری زنبورها و زنبوردار مشابه آذر ماه است. در این ماه نیز زنبورها در خوشه زمستانی خود به سر می برند و با حداقل مصرف غذا، روزگار را به امید فرارسیدن بهار و فصل فعالیت می گذرانند.

تنها کار زنبوردار در این ماه همان معاینه هفتگی وضعیت خارجی کندوهاست و به هیچ وجه نباید درب کندوها را بردارد و آرامش آنها را به هم بزند، هر گونه ایجاد ناآرامی که سبب شود عده ای از زنبورها خوشه را ترک کنند، در هوای سرد زمستان (کمتر از ۸ درجه سانتی گراد) باعث مرگ قطعی آنها می شود.

2- برای کسب اطمینان از زنده بودن جمعیت، زنبوردار می تواند یک لوله پلاستیکی یا لاستیکی باریک از دریچه پرواز وارد کندو کرده و طرف دیگر آن را به گوش خود نزدیک کند. اگر جمعیت زنده باشد، صدای آن را خواهد شنید. راه دیگر این است که زنبوردار گوش خود را به دیواره کندو بچسباند و یکی دو ضربه آرام با دست خود به دیواره کندو بزند. در این روش اگر جمعیت زنده باشد، برای مدتی کوتاه، صدایی از آنها خواهد شنید.

3- در ماه های آذر و دی که حقیقتا زنبورها کاری به کار زنبوردار ندارند، زنبوردار فرصت کافی دارد که بدون تعجیل به کارهایی از قبیل، ذوب و تصفیه مومها، تحویل موم ها به کارخانه موم پرچ کنی، تهیه ورقه های موم پرچ شده از کارخانه یا تعاونی، ساختن یا تعمیر و سیم کشی قاب ها، تعمیر کندوها، بازاریابی محصول عسل، مقایسه اطلاعات شناسنامه های کندوها با سالهای قبل، تصمیم گیری برای انتخاب ۱۰ تا قوی ترین کندوهای خود برای تکثیر و غیره، بپردازد که شرح تمام این امور در جای خود در این سایت آورده شده است.

کارهای زنبوردار در زمستان برای بدست آوردن عسل فراوان و مرغوب اهمیت زیادی دارد.

 بهمن ماه

1- در نیمه دوم بهمن ماه، درختان بیدمشک گل های پراز گرده ارزشمند خود را به زنبوران عسل عرضه می کنند. در مناطقی که دراین زمان هوا مساعد خروج زنبورها از کندو باشد، گرده گل های بیدمشک جمع آوری می شود که این گرده ها برای تغذیه لاروها و تقویت جمعیت از اهمیت زیادی برخوردار است.

در شمال ایران، باران پی در پی و در برخی نقاط برف، زنبورهای عسل را از گرده فراوان گل های بیدمشک محروم می کند. اما خوشبختانه بیدمشک درختی است که به راحتی می توانید تعداد دلخواه آن را در محل مورد نظر خود بکارید. چنان چه شاخه های یک بیدمشک را در زمستان هرس کنید، ده ها شاخه خواهید داشت و کافی است آنها را در زمینی مرطوب فروکنید. 

این گیاه به قدری راحت سبز می شود که تقریبا تمام شاخه های فروکرده درخاک پس از مدت کوتاهی سبز می شود و گل های همین شاخه ها ۲ تا ۳ سال آینده منبع بسیار بسیار خوبی از گرده و شهد خواهد بود. اهمیت بسیار زیاد چرای زنبورها از گل های بیدمشک در این است که در فصلی شهد و گرده در اختیار زنبورها قرار می دهد که تقریبا هیچ گل دیگری در طبیعت، مزارع و باغها یافت نمی شود.

2- ملکه زنبور عسل در اواسط بهمن تا اوایل اسفند تخم گذاری را شروع می کند. بدون کمک زنبوردار، در این هنگام زنبوران کارگر با استفاده از ذخایر زیرپوستی خود ژل رویال (ژله شاهانه) می سازند و ملکه و لاروها را با آن تغذیه می کنند. 

اما تولید ژله رویال که نیاز به مصرف پروتئین توسط کارگران دارد، بدون دخالت زنبوردار محدود است و اگر او مایل باشد که کارگران ژله رویال بیشتری بسازند و ملکه بتواند با شدت بیشتری تخم گذاری کند و لاروها نیز تغذیه شوند، یا باید شرایط گرده آوری برای زنبورها در همین زمان فراهم شود یا زنبورها را با ماده ای به غیر از عسل که مشابه گرده عمل کند، تغذیه کند.

دراین جا بازهم نقش گل های بید مشک در تقویت جمعیت های زنبور عسل در زمستان روشن می شود؛ زیرا در بهمن و اوایل اسفند، در بیشتر نقاط ایران هیچ درختی به جز بیدمشک گل نمی دهد. به غیر از گرده گل های بیدمشک، زنبوردار می تواند با یکی از 3 فرمول زیر گرده مصنوعی تهیه کند و در اختیار زنبورها بگذارد:

(فرمول شماره ۱)

یک کیلوگرم پودر شکر + یک کیلوگرم گرده طبیعی + ۲۰۰ گرم آب.

(فرمول شماره ۲)

یک کیلوگرم گرده طبیعی خشک + ۳ کیلوگرم آرد سویا + ۸ لیتر شربت (شربت = ۴ کیلوگرم شکر + ۴لیتر آب).

(فرمول شماره ۳)

۸ کیلوگرم پودر شکر + ۳ کیلوگرم عسل + یک کیلوگرم آرد سویا (به جای آرد سویا، می توان یک کیلوگرم شیرخشک بدون چربی یا یک کیلوگرم مخمر آبجو مصرف کرد).

هریک از ۳ فرمول فوق را می توان پس از مخلوط کردن و قوام آوردن به صورت موقت یعنی، در شرایطی که گرده طبیعی در دسترس نیست، به جمعیت تغذیه کنید که حاصل این تغذیه کمکی، تقویت بسیار مطلوب جمعیت شما در اواخر زمستان و تولید عسل در اواخر فروردین ماه است.

3- برای تولید گرده باید از تله گرده گیر استفاده کرد. این تله سوراخهایی به قطر ۴/۷ میلی متردارد که زنبورهای حامل گرده در هنگام ورود به کندو چاره ای جز تخلیه بارهای گرده خود ندارند. در پایان هر روز زنبوردار باید گرده های جمع شده در ظرف زیر تله ها را جمع آوری و خشک کند.

4- خمیر حاصل از فرمول شماره (۱) را باید روی یک تخته سه لا ريخت و بالای قاب ها قرار داد که اگر حرارت داخل کندو باعث شل شدن آن شد، خمیر شل شده روی قاب ها نریزد.

5- در فرمول شماره (۲) گرده در شربت، خیس نمی خورد. بنابراین پس از تعیین مقادیر هریک از مواد لازم، ابتدا باید آب موردنیاز برای تهیه شربت را بجوشانید و سپس صبر کنید تا به اندازه ای خنک شود که نه داغ باشد، نه ولرم تا گرده در آن خیس بخورد.  سپس شکر و بعد آرد سویا را اضافه کنید و آخر سر، مخلوط را خوب به هم بزنید و به کمک دست تمیز، آن را خوب ورز دهید تا به صورت خمیری یکنواخت درآید.

6- در فرمول شماره (۳) اگر خمیر حاصل، شل شود، مقداری آرد سویا اضافه کنید و اگر زیاد سفت شود، مقداری عسل گرم به آن اضافه کنید و بادست آن را مالش دهید تا خمیر مطلوبی تهیه شود.

تغذیه زنبورها با گرده مصنوعی (یکی از ۳ فرمول فوق) را طوری ترتیب دهید که به دنبال آن گرده طبیعی گلها در طبیعت ظاهر شود.

8- زنبور عسل در شرایط زندگی وحشی، هیچ نیازی به کمک یا تغذیه دستی توسط انسان ندارد، ولی در شرایطی که توسط زنبوردار پرورش داده می شود، چون قسمت اعظم ذخایر را زنبوردار برداشت می کند، برای ادامه زندگی نیازمند مراقبتها و تغذیه دستی است.

بنابراین در مرداد و شهریور زنبوردار باید با تغذیه شربت شکر و بهتر از آن شربت شکر و عسل امکان ذخیره سازی غذا برای تغذیه زمستانه زنبورها را فراهم کند که تحریکی زمستانه گفته می شود. به همین ترتیب در بهمن و اسفند نیز زنبوردار به گرده مصنوعی (خمیر گرده)، زنبوران را قادر به ترشح ژله رویال برای پرورش نوزادان کند.

9- اگر زنبورها موفق به استفاده از گرده های بیدمشک نشوند و زنبوردار هم خمیر گرده به زنبورها تغذیه نکند، پس زنبورهای کارگر که باید با استفاده از پروتئین گرده، ژله رویال ترشح کنند و چنین پروتئینی به آنها نرسیده است، چگونه ژله رویال ترشح می کنند؟

 جواب این است که زنبورهای متولد شده در اواخر مرداد به بعد مقدار زیادی گرده گل های باقی مانده در طبیعت و گرده های ذخیره شده در شان ها را می خورند که پروتئین این گرده ها به همراه چربی در زیر پوستشان ذخیره می شود. 

این پروتئین ذخیره در ماه های بهمن و اسفند طبق یک مکانیسم بیوشیمیایی از زیر پوست آزاد شده وارد خون می شود و توسط خون به غدد شیری سازنده ژل رویال در سر می رسد. به این ترتیب چه زنبور عسل در بهمن و اسفند با گرده یا خمیر گرده تغذیه شود و چه نشود، زنبورعسل کارگر قادر به ساختن ژله رویال موردنیاز برای تغذیه ملکه و لاروها خواهد بود.

اما تفاوت در این است که در صورت فقدان گرده در طبیعت در بهمن و اسفند و عدم تغذیه خمیر گرده توسط زنبوردار، اولا مقدار بسیار زیادی عسل ذخیره موجود در شان ها به طرز ناگهانی مصرف می شود و ثانيا ظرفیت و قدرت تولید ژله رویال توسط کارگران محدود می شود و تخم ریزی ملکه شدت نخواهد داشت و در نتیجه متولدین اوایل فروردین ماه بسیار کمتر خواهد بود.

10- بهتر است سوراخ پرواز کندوها سراسری باشد؛ یعنی، باعرضی مساوی عرض کندو و ارتفاع ۷ میلی متر. دراین صورت می توان در کف کندو یک ورقه نایلونی و بهتر از آن یک تخته سه لا قرار داد.

کارهای زنبوردار در زمستان در بهمن ماه با بیرون کشیدن تخته سه لا و مشاهده چیزهایی که روی آن ریخته است کامل می‌شود، که می توان از این طریق به وضع داخلی کندوها پی برد، بدون اینکه نیاز به باز کردن درب کندو داشته باشیم. البته در هر زمان می توان تخته سه لای مستقر در کف کندو را بیرون کشید، اما در بهمن ماه با دیدن زنبورهای مرده روی تخته مذکور، می توان به میزان جمعیت کندو پی برد.

هم چنین آخرین نقطه از روی تخت سه لا که در آن موم های ریز ریز ریخته است، مشخص کننده محل تجمع زنبورها با استقرار خوشه زمستانی است. از روی این خرده موم ها می توان به مقدار غذای مصرفی نیز پی برد؛ هرچه خرده موم ها بیشتر باشد، دلیل مصرف بیشتر غذا است.

یکی از کارهای زنبوردار در زمستان گذاشتن خمیر شیرین بر اساس میزان خورده موم است. لذا چنان چه خورده موم ها کم باشد؛ یک کیلو و اگر زیاد باشد، ۲ کیلوگرم خمیر شیرین روی یک صفحه پلاستیکی گذاشته و در بالای قاب ها قرار دهید.

محل گذاشتن خمیر شیرین روی صفحه پلاستیکی باید جایی باشد که درست در بالای محل ریزش آخرین خرده موم های ریخته شده روی تخته سه لای کف کندو قرار گیرد. صفحه پلاستیکی که خمیر را روی آن قرار می دهید، نباید به قدری بزرگ باشد که روی تمام قاب ها را بپوشاند، چرا که زنبورها باید بتوانند به راحتی خود را به خمیر برسانند. جمعیت درون کندو این خمیر را در مدت ۲ تا ۳ هفته مصرف می کند و بعد از آن باید با شربت یا شان عسل گرم شده جمعیت را تغذیه کنید.

11- وجود شکرک زیاد، نشانه تشنه بودن جمعیت است.

12- ممکن است ملکه مرده روی تخته سه لای کف کندو مشاهده شود که اگر ملکه ذخیره در اختیار باشد، باید یک ملکه را در قفسه به جمعیت معرفی کنید و اگر ملکه ذخیرہ موجود نباشد باید در اولین فرصت ممکن کندوی بی ملکه را با کندویی دیگر ادغام کنید.

پیدا شدن زنبورهای نر مرده روی تخته سه لای کف کندو در این وقت سال که نباید هیچ زنبور نر در کندو باشد، نشانه این است که یا ذخیره اسپرم تلقیح شده در کیسه تخم ملکه تمام شده و ملکه تخم نر گذاشته که از دیگر کارهای زنبوردار در زمستان این است که هرچه زودتر چنین ملکه ای را حذف کند و ملکه جوانی را جایگرین آن کند.

دیگر این که ممکن است ملکه مدت ها پیش مرده باشد و زنبورهای نر مرده، مربوط به تخم گذاری کارگران باشد. چنین جمعیتی قابل بهره برداری نیست و باید به محض گرم شدن هوا از بین برود.  برای این کار باید چنان کندویی را در فاصله حداقل ۱۰۰ متری زنبورستان از زنبور تخلیه کرد و جای آن کندو هیچ کندویی گذاشته نشود تا زنبورهای نر متفرق شوند و در سرما از بین بروند.

14- چنان چه جلوی سوراخ پرواز شماری زنبور بی هدف راه بروند، احتمال ابتلای جمعیت به بیماری نوزما وجود دارد. 

15- در بهمن ماه، هر زمان که درجه حرارت هوا در سایه از ۸ درجه سانتی گراد بیشتر شود، زنبورها برای دفع مدفوع به خارج از کندو پرواز می کنند. 

16- وجود زنبورهای حامل گرده روی تخته پرواز در بهمن ماه، علامت این است که ملکه درحال تخم گذاری است.

17- در غروب روزی که زنبورها پرواز دفع انجام می دهند، زنبوردار می تواند با قراردادن گوش خود روی دیواره کندو، از سلامت آنها مطمئن شود. ضمنا می تواند از راه سوراخ پرواز کمی به داخل کندو فوت کند یا به دیواره کندو ضربه ای ملایم بزند و با شنیدن صدای ملایم زنبورها می تواند به سالم بودن آنها پی ببرد.

18- دیدن زنبورهای سرگردان که روی تخته پرواز، بی هدف راه می روند، ممکن است نشانه مردن ملكه باشد که زنبورداران با تجربه می توانند با قرار دادن گوش خود روی دیواره کندو صدای مخصوصی (گریه زنبورها) را بشنوند که نشانه یتیم شدن جمعیت است و باید به آن جمعیت ملکه داده شود یا با جمعیت دیگری ادغام شود.

19- در این ماه نیز فرصت زیادی وجود دارد که زنبوردار تمام وسایل و اسباب کارهای فشرده بهار را فراهم و منظم کند.

 اسفند ماه

کارهای زنبوردار در اسفند ماه نیز مانند باقی زمستان گرم نگه داشتن کندوهاست و باید این مراقبت را تا اواخر فروردین ماه رعایت کند.

2- ملکه پس از یک استراحت طولانی زمستانه، تخم گذاری را شروع می کند و به هر نسبت که طبیعت و زنبوردار غذا در اختیارش بگذارد، ملکه هم تخم بیشتری می گذارد. 

3- برای اولین سری تخم گذاری ملکه، گرده های بیدمشک، گرده های ذخیره باقی مانده از اواخر پاییز و ذخیره چربی و پروتئینی زیر پوستی کارگران کافی است، ولی پس از این ذخایر، طبیعت باید با گرده های طبیعی زنبورها را تغذیه کند، در غیر این صورت، زنبوردار باید گرده مصنوعی به زنبورها تغذیه کند.

4- علاوه بر ضرورت وجود ذخایر غذایی و گرده برای رشد و تقویت جمعیت، ملکه ای جوان و فعال و کارگران جوان نیز از ضروریات داشتن جمعیتی قوی در فروردین ماه است. معمولا تا قبل از ۱۵ اسفند نباید جمعیت را با شربت شکر تغذیه کنیم. هم چنین حفظ گرمای داخلی کندو و وجود آب سالم و کافی در نزدیکی زنبورستان از ضروریات است. 

5- جمعیت بی ملکه هرگز گرده به کندو نمی آورد. 

6- وضع نامطلوب کندوها را در روزهای آفتابی اصلاح کنید. 

7- چنان چه درب کندو را باز کردید و نتوانستید ملکه را ببینید، ولی تخمها و لاروهایی را دیدید، مطمئن باشید که ملکه در کندو وجود دارد و اگر در اسفند ماه تخم و لارو هم در کندو وجود نداشت، باز هم دلیل کافی برای بی ملکه بودن کندو نیست؛  زیرا برخی از ملکه ها تخم گذاری را دیرتر شروع می کنند. اما اگر زنبورها نا آرام باشند، احتمال مرده بودن ملکه وجود دارد. برای کسب اطمینان، می توانید قابی را که حاوی تخم و لارو ۱ تا ۳ روزه است از کندوی دیگر برداشته و وسط جمیعت مشکوک قرار دهید. چنان چه پس از ۴ روز روی آن قاب سلول ملکه یا پستانک زده شده باشد، دلیل بی ملکه بودن کندوی مشکوک است.

8- در هر زمان از سال، از جا به جایی کندوها در زنبورستان اکیدا خودداری کنید. 

9- جمعیت در اسفند ماه، ملکه جدید را به راحتی می پذیرد. سوراخ پرواز در اسفند ماه نیز ضرورت دارد.

10- انجام سایر مراقبت ها؛ مثل، بررسی ۲ هفته یک بار کندوها از لحاظ درزهای کندو و سوراخ های پرواز در اسفند ماه نیز ضرورت دارد.

کارهای زنبوردار در زمستان باید به درستی انجام شود تا حاصل این زحمات به بار بنشیند.