آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر 21 
نام فارسی: کیش
نام علمی: .Buxus sempervirens L
نام فرانسه: Buis toujours vert، Bois d’ Artois، Bois – bé ni، Buis
نام انگلیسی: Box tree
نام آلمانی: Buxbaum، Buchsbaum، Buchs
نام ایتالیایی: Bussolo، Martello، Busso، Auscio، Bossolo، Bosso
نام عربی: عشق (Athaq)، بقس (Baqs)
کیش ، درختچه ای است زیبا از تیره کیش، به ارتفاع متوسط ۱.۵ متر که در نواحی مساعد به ارتفاع ۶ تا ۷ متر نیز می رسد. نمونه ای از آن در قفقاز وجود دارد که ارتفاعی برابر ۱۶ متر و تنه ای به قطر ۵۰ سانتی متر دارد. دوره زندگی آن، ۶ تا ۷ قرن تخمین زده می شود. از مشخصات این گیاه آن است که ساقه های منشعب، سخت و با مقاومت با نمو بسیار بطی دارد. برگ های متقابل آن، دارای دوام بسیار است و بر روی شاخه ها باقی می ماند. ظاهر برگ ها، بیضوی و رنگ آن ها سبز زیباست.
در کنار آن ها نیز مجموعه ای از گل های نر و ماده به رنگ سبز مایل به زرد جای دارد. هر گل نر آن، ۴ کاسبرگ دارد که دو به دو مساوی است و درون آن ها ۴ پرچم قرار دارد. اثری از مادگی نیز درون پرچم ها دیده می شود. در گل های ماده، ۶ کاسبرگ و درون آن ها یک مادگی ۳ برچه ای مشاهده می شود. میوه اش پوشینه و محتوی دانه های آلبومن دار است. تابش نور و گرمای خورشید بر برگ های درختچه کیش باعث می گردد که بوی نامطبوع از آن ها متصاعد شود. قسمت مورد استفاده این درختچه، برگ و پوست ریشه رنده شده آن است.
تاریخچه کیش
درخت کیش از زمان های گذشته مورد شناسایی مردم بوده است. به طوری که حتی در قدیمی ترین کتب یونان، اختصاصات آن به صور مختلف ذکر گردیده است. رومیان قدیم آن را در باغ ها و قصور خود پرورش می دادند و در قرون وسطی بیشتر در صومعه ها اقدام به این کار می کردند، به علاوه در این زمان، استفاده های درمانی از این گیاه به عمل می آمده است.
St. Hildegard در قرن ۱۲ میلادی، مصرف آن را به عنوان تصفیه کننده خون و رفع عوارض جلدی مانند سوداء توصیه نموده بود. ضمنا توجه بیشتر مردم به این درختچه، نشان داد که در فرم متمایز از آن، یکی با ساقه های کوتاه و دیگری با ساقه های نسبتا بلند وجود دارد. Matthiol، خیسانده چوب رنده شده گیاه را در رفع اسهال مفید ذکر کرده و در ادامه استعمال خیسانده برگ گیاه را در خرمایی شدن رنگ موی سر، موثر می دانسته است.
ترکیبات شیمیایی کیش
برگ و مخصوصا پوست ریشه درختچه کیش ، دارای مواد رزینی پکتیکی و الكالوئيدهای مختلف نظیر بوکسین (buxine)، پارابوکسین، بوکسینیدین (buxinidine)، پارابوکسی نیدین، اسانس، صمغ و غیره است. بوکسین را توانسته اند به صورت بلوری های بی رنگ و محلول در آب، به دست آورند به علاوه دارای ماده ای به نام سیکلوبوکسین (cyclobuxine) است.
سیکلو بوکسین (Cyclobuxine)، به فرمول C۲۵H۴۲N۲O و به وزن ملکولی ۳۶۶.۶۰ است. استخراج آن از .Buxus sempervirens L توسط Schlittler و همکارانش و تعیین فرمول گسترده آن توسط Brown و Kupchan انجام گرفته است. سیکلوبوکسین، به حالت متبلور به دست آمده است، در گرمای ۲۴۵ – ۲۴۷ درجه تجزیه می شود.
خواص درمانی کیش
چوب و پوست درختچه کیش دارای اثر قاطع معرق، تصفیه کننده خون، تب بر و صفرابر است. برگ های آن اثر مسهلی دارد ولی باید توجه داشت که هیچ یک از فراورده های این درختچه، به مقادیر زیاد مصرف نگردد زیرا ایجاد مسمومیت می کند.
آن چه که مسلم است این است که جوشانده قسمت های مورد استفاده این گیاه، طعمی بسیار تلخ و ناپسند دارند ولی اثری قاطع در رفع بسیاری از ناراحتی ها ظاهر می کنند به طوری که حتی تب های نوبه سرکش که در مقابل کینین و داروهای مختلف، مقاومت می نمایند، با مصرف فراورده های این گیاه از بین می روند. برای این منظور غالبا تنطور الكلی گیاه، بر جوشانده آن که طعمی بد دارد ترجیح داده می شود.
استفاده از گیاه کیش با همه شهرت های درمانی که در گذشته داشت، به تدریج بین مردم کاهش یافت ولی مجددا پس از مدت کوتاهی رونق پیدا کرد زیرا معلوم گردید که در رفع تب های نوبه همراه با التهاب مجاری صفرا، اثرات نیکو ظاهر می کند در حالی که کینین و داروهای دیگر، آن را به سهولت از بین نمی برد.
Dr. H. Leclerc، با مصرف فراورده های این گیاه، موفق به معالجه بیماری گردید که مدت ۶ ماه مبتلا به تب نوبه مقاوم در مقابل کینین و داروهای مختلف بوده و به علاوه بیمار، عوارض وجود صفرا در خون نیز پیدا کرده بود. پزشکان ایتالیایی با آماری که منتشر ساختند، شهرت درمانی فراورده های این درختچه را به حد اعلى رسانیدند. مطابق این آمار ۵۳۵ بیمار از ۶۵۰ نفر آنان که مبتلا به تب نوبه بودند، با مصرف بوکسين (الكالوئید این گیاه) معالجه گردیدند.
عده ای از پزشکان، بیماران مبتلا به رماتیسم های مزمن و نقرس را با جوشانده این گیاه معالجه می کردند و به علاوه از آن در رفع عوارض سیفلیس، نتایج مفید به دست می آوردند. جوشانده برگ های این گیاه نه تنها سابقا برای درمان بیماری های مذکور به کار می رفته بلکه آن را جهت مداوای نزله های ششی، ذات الجنب و اخلاط خونی نیز به کار می برده اند. ضمنا دم کرده ۲۰ تا ۶۰ گرم برگ گیاه در یک لیتر آب و یا ۲ تا ۴ گرم گرد خشک آن مخلوط در عسل یا قند، به عنوان مسهل نیز مورد استفاده قرار می گرفته است.
در استعمال خارج، جوشانده ۲۵۰ گرم گیاه در یک لیتر آب، اثر قاطع در التيام زخم ها دارد و اگر بر روی عضو، مالش داده شود، دردهای عصبی را تسکین می دهد. در دامپزشکی، از برگ گیاه به عنوان مسهل استفاده می گردد ولی مقادیر مصرفی باید برحسب جثه حيوان تنظیم گردیده باشد.
صور دارویی کیش
مصرف برگ و سایر قسمت های مفید گیاه کیش به علت مسمومیتی که به وجود می آورند باید در نهایت دقت و به شرح زیر صورت گیرد زیرا اگر بی رویه انجام شود ممکن است عوارض منجر به مرگ نیز به وجود آورند:
دم کرده یا جوشانده ۳۰ تا ۶۰ در هزار برگ یا پوست و یا چوب درختچه کیش به مقدار یک فنجان قبل از هر غذا یا گرد برگ های خشک گیاه به مقدار ۲ تا ۴ گرم مخلوط در عسل به عنوان ملین و یا به صورت دم کرده های معطر به عنوان تب بر در آغاز بیماری مصرف می شود.
از اعضای گیاه، نوشیدنی ۶۰ در هزار که کمی قند بدان افزوده باشند تهیه می شود که به مقدار یک استکان قبل از هر غذا به عنوان اشتها آور و هضم کننده غذا مصرف می گردد ضمنا از مخلوط ۱۵ تا ۲۰ گرم ریشه رنده شده گیاه در یک زرده تخم مرغ و یا جوشانده ۴۰ گرم گرد برگ در یک لیتر آب برای مصرف در پنج نوبت، به عنوان معرق استفاده به عمل می آید.
مسمومیت با کیش
مصرف مقادیر زیاد گیاه کیش برای چهار پایان، مسمومیت ایجاد می کند. عوارض مصرف مقادیر زیاد و بی رویه فراورده های این گیاه، ایجاد حالت قی، اسهال، ورم معده و روده، ضعف قوا، تشنج، اختلالات تنفسی و احتقان ریوی است و در نهایت مرگ بر اثر خفگی پیش می آید. برای رفع مسمومیت باید اول دستگاه هضم را تخلیه کرد و بعد به مسموم، مقداری زغال حیوانی خورانید. برای رفع حالت چنگ زدگی در معده نیز برای بیمار باید کلرال تجویز کرد و مواد نیرو دهنده داد و اقدام به تنفس مصنوعی نمود.
طبق عقیده O. Gessner (در سال ۱۹۳۱)، الكالوئید این گیاه ابتدا باعث ایجاد حالت تحریک و سپس فلج مراکز عصبی می شود.
محل رویش کیش
گونه موجود در ایران، متفاوت از گیاه مذکور و یا B. hyrcana Pojark ذکر گردیده که در نواحی کم ارتفاع شمال ایران مانند گرگان: بهشهر، زیارت. مازندران: نوشهر، دره تالار، نزدیک پل سفید، دره چالوس در ۲۰۰ متری، ۳۱ کیلومتری جنوب قائم شهر، کره زنگ، دره هراز. نواحی مختلف دریای خزر. گیلان: اطراف رشت، لاهیجان، هشت پر، املش، جنوب غربی رشت و امام زاده ابراهیم در ارتفاعات ۷۰۰-۹۰۰ متری می روید.
اسامی محلی کیش
در آستارا به شومشاد، در گیلان و طوالش به کیش، در سخت سر، رودسر و تنکابن به شومشاد و شیشار، در نور مازندران به شار و شر، در آمل و کجور به شهر موسوم است. در تهران آن را شمشاد اناری نامند.
