Butyrospermum Parkii

نام علمی: Butyrospermum Parkii (G. Don,) Kotschy

Butyrospermum Parkii درختی است از تیره ساپوتاسه به ارتفاع ۱۲ تا ۲۰ متر و دارای شاخه های ضخیم، کوتاه و به رنگ خاکستری که در سنگال، خلیج گینه، کنگو و ساحل عاج می روید. چوب آن بسیار سخت است و در مقطع، دو رنگ متمایز یکی مایل به قرمز (چوب ناحیه سطحی) و دیگری زرد روشن (چوب ناحیه وسطی) نشان می دهد. پایه های جوان درخت نیز دارای ۲ نوع شاخه متمایز به شرح زیر دارد:

• شاخه های مولد گل که ظاهر کوتاه و ضخیم دارند و در انتها به برگ ختم می شوند. این گونه شاخه ها به تفاوت ممکن است ایجاد گل ننمایند و یا آن که در صورت گل دادن، به کلی فاقد برگ باشند.
• شاخه هایی که پوست صاف و خاکستری دارند و اگر از عرض قطع شوند، ناحیه بیرونی چوب آن ها به رنگ تیره ولی قسمت وسطای آن به رنگ مایل به زرد است.

درخت Butyrospermum Parkii برگ هایی به طول ۱۰ تا ۳۰ سانتی متر، با دمبرگی به درازای ۳.۵ – ۵ تا ۷ سانتی متر دارد. گل های آن به صورت دیهیم های کروی شکل در قسمت انتهایی شاخه های ضخیم و کوتاه ظاهر می شود. کاسه گل آن دارای ۸ لوب پوشیده از کرک های پنبه ای، به رنگ مایل به خرمایی و جام گل آن دارای لوله کوتاهی به طول ۳ میلی متر و پوشیده از کرک است. درون جام گل، ۸ پرچم زایا و تعداد بسیاری پرچم های رشد نیافته به صورت فلس دیده می شود. میوه اش آب دار، کروی یا بیضوی، به بزرگی یک گوجه درشت و به رنگ زرد مایل به سبز است ولی پس از رسیدن کامل، به رنگ تیره در می آید.

میان بر میوه درخت Butyrospermum Parkii، آب دار و خوراکی است و درون آن ۱ تا ۲ دانه با پوسته خارجی بسیار نازک، شفاف و به رنگ قهوه ای کم و بیش روشن جای دارد. لپه های دانه، بزرگ و محتوی مواد چرب و لاتکس است.

ترکیبات شیمیایی Butyrospermu‌m Parkii

مغز سفید رنگ دانه Butyrospermum Parkii دارای ۶.۷ درصد آب، ۱۰.۵ درصد مواد ازته، ۲۶.۸ درصد مواد غیر ازته قابل استخراج، ۹.۵ درصد سلولز و ۳۰ تا ۴۵ درصد مواد چرب است. پس از سوختن نیز معادل ۲ درصد خاکستر از آن بر جای می ماند. برای به دست آوردن روغن، مغز دانه ها را مختصرا بو می دهند و پس از له کردن، به صورت خمیر در می آورند.

خمیر حاصل از مغز دانه Butyrospermum Parkii را بعدا در آب جوش وارد می سازند تا مواد چرب آن در سطح آب جمع شود. در این موقع با کج کردن ظرف، مواد روغنی را به سهولت از آن جدا می سازند. این روغن که دارای رنگ و شکل ظاهری شبیه کره گاو است و بوردوکاریته (Beurre de karité یا Shea butter و یا Graisse de Karité) نیز نامیده می شود، مرکب از استئارین، پالمیتین، اولئين، لينولئين، موم و غیره می باشد. اسیدهای چرب آن به طوری که آزمایش به عمل آمد به نسبت های زیر در آن یافت می شود:

اسید استئاریک ۴۰ درصد، اسید پالمیتیک ۶ درصد، اسید اولئیک ۵۰ درصد، اسید الینولئیک ۴ درصد. وزن مخصوص بوردو کاربته بین ۰.۹۱۵ و ۰.۹۱۸ در گرمای ۱۵ درجه، اندیس انکسار آن بین ۱.۴۶۳۳ و ۱.۴۶۶۸ در گرمای ۴۹ درجه، اندیس صابونی آن بین ۱۷۸ و ۱۹۸ و اندیس ید آن، بين ۵۱ تا ۶۶ است.

این ماده چربحاصل از مغز دانه Butyrospermum Parkii به سهولت تند می شود و بوی بد می دهد. سیاه پوستان آن را به پوست بدن خود می ماند تا بوی بد این روغن، مانع نشستن پشه و حشرات بر روی پوست بدن آن ها گردد. امروزه بوی بد این ماده روغنی را در صنعت از بین می برند و آن را به صورت قابل مصرف در می آورند.

خواص درمانی Butyrospermum Parkii

از ماده چرب حاصل از مغز دانه Butyrospermum Parkii برای رفع رماتیسم استفاده می گردد. در تهیه شیاف و اونگان ها نیز آن را به جای بوردو کاکائو، به کار می برند.

بوردو کاریته بدان علت که مواد صابونی نشدنی آن (insaponifiable) سمیت ندارد، به مصارف تغذیه ساکنین محل رویش گیاه که اقدام به تهیه آن می کنند می رسد. در کشورهای اروپایی نیز از آن در تهیه مواد چرب جهت ساختن نان شیرینی در قنادی استفاده به عمل می آید. این گیاه در ایران نیست.