ابزار زنبورداری (پارت اول)

برخی ابزار زنبورداری برای آسانتر نمودن کار، بهتر کردن نتیجه و بالا بردن محصول عسل نیاز است که در این مقاله سعی شده به تمامی ابزارهای مورد نیاز برای شروع کار اشاره شود. این ابزار در دو مقاله برای شما عزیزان گردآوری شده است.

ابزار زنبورداری

الف – ابزار کار کردن روی کندو

ا – لباس مخصوص زنبورداری

زندگی طبیعی زنبور عسل تحت تاثیر عواملی از جمله: دما (درجه حرارت)، رطوبت، رشد کلنی، آفات کلنی، قابلیت دسترسی به غذا و غیره قرار دارد. به طور کلی بهتر است بازدید از یک کلنی در اواسط روز و در هنگام تابش خورشید، یعنی زمانی که زنبورها دارای پروازهای زیادی هستند، انجام شود.

معمولا زنبورهای مسن که وظیفه محافطت از کلنی را به عهده دارند، آماده نیش زدن هستند. اگر زمان کمیابی شهد در طبیعت باشد، حتی یک کلنی فعال نیز مشکل می تواند از عهده دفاع از کندو برآید. اگر زنبوران مزرعه رو در حال آوردن شهد و گرده گل به کندو باشند، تعداد اندکی زنبور محافظ در کندو حضور داشته و مشکل خاصی از نظر نیش زدن آنها وجود نخواهد داشت.

زنبور عسل نیز همانند حشرات نیش زن دیگر، کمتر مایل است که به چیزهای رنگی، نورانی و صاف نیش بزند. لباس خاکی رنگ (زرد کمرنگ) یا سفید برای زنبورداران مناسب است. لباس های تهیه شده از مواد یا پارچه های زبر؛ مانند، چرم، جبر، نمد، پشم و غیره، زنبورها را خشمگین کرده و تحریک به نیش زدن می کند. صورت و قوزک های بدن انسان ظاهرا بیشتر از نقاط دیگر، زنبوران را به طرف خود جلب می کنند. باز و بسته شدن چشم ها و نیز وجود برآمدگی بینی و گوش ها در سر، دلیل اصلی نیش خوردگی افراد در این قسمت ها است.

از ابزار زنبورداری می توان به یک جفت چکمه، یک شلوار یا ترجیجا لباس سرتاسر زیب دار و یک کلاه توری خوب اشاره کرد، که مناطق حساس بدن را در مقابل نیش زنبور محافظت می کنند. قسمتی از کلاه توری که مقابل صورت قرار می گیرد، باید به رنگ سیاه باشد، در غیر این صورت به مشکل می توان بیرون را دید.

بعضی از زنبورداران دستکش به دست می کنند. پوشیدن دستکش کار را سخت می کند، به علاوه پس از مدتی که از دستکش استفاده شود، مقادیری موم، بره موم یا عسل به آن می چسبد که در صورت آلودگی یک کلنی به بیماری یا کنه، دستکش های آلوده سبب انتقال آلودگی به کلنی های دیگر می شود.

از طرف دیگر، شخصی که دستکش به دست نمی کند، ممکن است نیش بخورد که برای یک زنبور دار حرفه ای تحمل چند نیش اتفاقی چندان دردناک نخواهد بود. اما مزایای عدم استفاده از دستکش این است که زنبور دار به راحتی و در اسرع وقت قاب ها را از کندو در آورده، بازدید می کند و در صورت لزوم آنها را جابه جا می کند.

۲ – کلاه توری

کلاه توری نیز از ابزار زنبورداری می باشد. کلاهی است مخصوص که وقتی بر سر گذاشته می شود، توری آن روی سر و صورت و گردن را می پوشاند و مانع نیش زدن زنبور عسل در این نواحی از بدن می شود.

۳- دستکش چرمی

برای زنبورداران مبتدی استفاده از دستکش چرمی با آستین پارچه ای توصیه می شود. اما بهتر است وقتی بدن به زهر نیش زنبور عادت کرد، از دستکش استفاده نشود، زیرا کار کردن با دستکش بسیار مشکل است. دستکش های لاستیکی مناسب کار روی کندو نیست.

۴- دودی

وسیله ای است که در انبار آن ماده ای مثل علف خشک، کاه، پارچه کهنه، تراشه چوب و غيره سوزانده می شود تا دود تولید شود. دودی در انواع دستی، فنری، دهانی و باطری دار به بازار عرضه می شود. در هنگام باز کردن درب کندو، باید کمی دود به زنبورها داده شود تا زنبورها دور شوند و کار کردن روی کندو ممکن شود. دود زیاد باعث عصبانیت زنبورها شده و ممکن است باعث حمله و نیش زدن آنها شود.

۵- اهرم

از اهرم برای برداشتن سقف یا سر کندو و جدا کردن قاب های چسبیده به هم توسط موم با بره موم و خارج کردن قابها از کندو استفاده می شود.

۶- کاردک

برای تراشیدن موم و بره موم اضافی چسبیده به دیواره کندو و قاب ها از کاردک استفاده می شود.

۷- برس

برای هل دادن و ریختن ملایم زنبورهای موجود روی قاب برداشته شده به داخل کندو، از یک برس نرم، پر مرغ یا پر غاز استفاده می شود. پر غاز نسبت به پر مرغ به علت بزرگتر بودن و سهولت کار برتری دارد.

ب – وسایل لازم برای کندو

ا – ظروف غذاخوری

ظروف غذاخوری از جنس چوب یا پلاستیک و در انواع مختلف به بازار عرضه شده است. سه نوع رایج آن عبارتند از: سطلی، فشاری و قابی.

ظرف غذاخوری سطلی عبارت است از یک سطل پلاستیکی که روی درب آن سوراخی تعبیه شده و دهانه سوراخ با توری سیمی سوراخ ریز پوشیده شده است. برای استفاده از این نوع ظرف، باید روی کندو یک طبقه خالی گذاشت و سطل پر از شربت شکر را پس از درب بندی محکم، وارونه در طبقه بالای کندو قرار داد. شربت به علت غلظتی که دارد از سوراخ های توری عبور نمی کند، اما زنبورها قادرند که با خرطوم خود از شربت تغذیه کنند.

نوع دیگر ظرف غذاخوری تشکیل می شود از یک قاب که دو طرف آن تا نیمه با تخته فيبر پوشانده شده و با سریشم تمام درزهای آن گرفته شده باشد. به طوری که شربت نتواند از منافذ آن خارج شود. این قاب داخل کندو قرار می گیرد و زنبورها از آن تغذیه می کنند.

یک نوع ظرف غذاخوری فشاری هم وجود دارد که پایه آن از راه سوراخ پرواز وارد کندو می شود و مخزن آن در خارج کندو قرار می گیرد. به تدریج که زنبورها شربت شکر موجود در مجرای پایه را می خورند، شربت مخزن وارد مجرای پایه می شود. این ظرف هیچ مشکلی برای عبور و مرور زنبورها از سوراخ پرواز ایجاد نمی کند.

۲- ترازو (قپان یا باسکول)

از ترازو یا قپان به منظور کنترل میزان گرده آوری در بهار و کنترل ذخیره غذایی کندو در زمستان استفاده می شود. در فصل وفور جریان شهد در طبیعت که کار زنبوران مزرعه رو با شدت هر چه بیشتر در شرف انجام است (بهار و تابستان)، یک کندو را روی ترازو یا قپان قرار می دهیم و آن را از باد و باران و آفتاب محافظت می کنیم. هر روز در یک ساعت معین وزن کندو را یادداشت می کنیم.

چنانچه در چند روز متوالی متوجه شدیم که کندوی مذبور افزایش وزن کافی نداشته است، معلوم می شود که کندوها باید به نقاط پرگل تری کوچ داده شود. در زمستان هم باید هر ۱۵ روز یک بار وزن کندوها یادداشت شود تا بتوانیم از روی وزن کندوها به میزان ذخیره غذایی آنها پی ببریم و در صورت لزوم به آنها شربت شکر یا شربت شکر و عسل بدهیم.

۳ – شبکه ملکه (queen screen)

شبکه ملکه یکی دیگر از ابزار زنبورداری به شمار می رود. این وسیله از سیم هایی به فاصله ۴/۰۷۵ تا ۴/۱۷۵ میلی متر از یکدیگر یا صفحه ای از جنس روی (Zn) با سوراخ هایی به فواصل یکسان تشکیل شده است. شبکه ملکه وسیله مهمی برای بیشتر زنبورداران است. زنبوران کارگر به راحتی از سوراخ های شبکه عبور کرده، ولی ملکه و زنبوران نر قادر به عبور از این سوراخ ها نیستند. اگر شبکه ملکه در بالای قسمت پرورش نوزادان (طبقه اول) قرار داده شود، ملکه در طبقه اول حبس می شود و نمی تواند وارد طبقه یا طبقات فوقانی که مخصوص ذخیره عسل است، بشود و در آن تخمگذاری کند.

شبکه ملکه فقط باید ۳ یا ۴ هفته قبل از برداشت عسل در یک کندو گذاشته شود، زیرا رشد و نمو زنبور کارگر، از مرحله تخم تا خروج از حجره، ۲۱ روز و رشد و نمو زنبور نر ۲۴ روز طول می کشد. بنابراین در صورت وجود تخم در طبقه ذخیره عسل، پیش از برداشت عسل از کندو، این تخم ها به لارو و سپس زنبورهای جوان تبدیل شده و از حجره های خود خارج می شوند.

استفاده از شبکه ملکه به دلیل به دست آوردن شان هایی که فاقد لارو و تخم هستند و نیز آسان تر شدن برداشت عسل از کندوها، توصیه می شود. زنبورها شان های حاوی تخم و لارو را دیرتر رها می کنند، با این وجود برخی از زنبورداران مایل به استفاده از این وسیله نیستند، چون تصور می کنند شبکه سبب کندشدن مراحل ذخیره عسل و ایجاد وقفه در تهویه درون کندو می شود.

هر طبقه کندو ۹ تا ۱۰ قاب دارد. برای آسان کردن حرکت قاب ها در زمان بازرسی تخم ها و لاروها، می توان یکی از قاب ها را حذف کرد، ولی برای جلوگیری از ساخته شدن شان های پره شکل توسط زنبورها، یک تخته کاذب به کار برده می شود. به هر حال باید مرتب قاب های طبقه اول را جابه جا و بازرسی کرد تا بتوان از وجود شان های بی عیب با حجره های کارگری برای تخم گذاری ملکه مطمئن شد.

توصیه می شود شان هایی که در اثر استفاده طولانی سیاه و آلوده شده اند و نیز شان هایی که به آنها شان های پره شکل متصل است هرچه زودتر از کندو حذف شوند. شان های پره شکل که ناخواسته توسط زنبورها ساخته می شود، اغلب حاوی حجره های بزرگی هستند که تنها زنبوران نر در آنها به عمل می آیند.

در منطقه ذخیره عسل نیز می توان از ۹ تا ۱۰ شان با فواصل یکسان استفاده کرد. با رعایت فضای مساوی و یکنواخت برای شان هایی که در آنها عسل ذخیره می شود، زنبورها حجره ها را عمیق تر می سازند و در نتیجه مقدار بیشتری عسل ذخیره می کنند و برداشت عسل از آنها نیز آسان تر است.

۴- جعبه برداشت عسل

جعبه برداشت عسل نیز جزو ابزار زنبورداری است و نوعی جعبه است که ۳ تا ۵ قاب پر از عسل در آن جای می گیرد. از این جعبه در هنگام برداشت قاب های پر از عسل استفاده می شود. وقتی قاب پر از عسل را از کندو خارج کردیم و با برس نرم یا پر غاز زنبورهای روی آنها را به داخل کندو تكاندیم، این قاب ها را در یک یا چند تا از این جعبه ها قرار میدهیم و به اتاق یا محل عسل گیری منتقل می کنیم تا سر فرصت و وقتی تعداد کافی قاب عسل جمع شد، به کمک دستگاه استخراج عسل (اکستراکتور)، عسل مایع را از شان خارج می کنیم. از این نوع جعبه برای بچه گیری نیز استفاده می شود. اما برای بچه گیری جعبه باید واجد سوراخ های پوشیده از توری سیمی باشد.

پ – وسایل و تجهیزات عسل گیری

ا- چنگال عسل

نوعی چنگال مخصوص و پر دندانه است که نوک دندانه های آن تیز و تیغه ای است و از آن برای زدودن موم از سطح شان های سربندی شده با موم و آماده سازی شان برای قرار دادن در دستگاه استخراج عسل استفاده می شود.

۲ – دستگاه استخراج عسل (اکستراکتور)

یکی از ابزار زنبورداری دستگاه یا وسیله‌ای است بشکه مانند که می توان قاب های آماده شده پر از عسل را برای استخراج عسل مایع درون آن قرار داد. این دستگاه در انواع بزرگ و کوچک، دستی و برقی در بازار موجود است. کار کردن با انواع برقی آن بسیار راحت تر است و ظرفیت های بیشتری دارند. به طور کلی اساس کار این دستگاه نیروی گریز از مرکز است که با آن عسل موجود در شان های پر از عسل خارج شده و در کف آن جمع و قابل برداشت می شود.

۳ – سطل های پلاستیکی

برحسب تعداد شان پر از عسل و ظرفیت تولید زنبوردار، تعدادی سطل های پلاستیکی لازم است که عسل جمع شده در مخزن اکستراکتور را وارد آنها کنند. سطل های پر از عسل را به مدت ۲۴ ساعت یا بیشتر در محلی قرار می دهند و روی آنها را با یک تنظیب می پوشانند. در این مدت، ذرات موم معلق در عسل رو می آید که می توان آنها را جمع آوری کرده و از آنها عسل گیری کرد.

۴- صافی

مضاعف پس از برداشتن مومهای بالا آمده در سطح سطل های پر از عسل، با استفاده از صافی های مضاعف که شامل یک توری روی توری دیگر است، عسل را تقریبا از موم عاری می کنند. عسل مایع عاری از موم، آماده ریختن در شیشه هایی با ظرفیت استاندارد برای عرضه به بازار است.

۵- بهمزن عسل (عسل بهم زن)

وسیله ای است از جنس آلومینیم که از آن برای به هم زدن عسل برای جلوگیری از شکرک زدن آن استفاده می شود. مصرف عسل شکرک زده از دید مردم خوشایند نیست. به همین لحاظ به محض شروع شکرک زدن، عسل را روزی ۱۰ دقیقه به هم می زنند تا پس از سفت شدن؛ مثل، کره روی زبان نرم احساس شود.

برای مشاهده ادامه ابزار زنبورداری لطفا به مقاله ابزار زنبورداری (پارت دوم) مراجعه کنید.