آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۰ 
زنبورداری در فصل تابستان
زنبورداری در فصل تابستان نتیجه مدیریت کندو در سایر فصل‌هاست. زنبوردار در این فصل پاداش مدیریت خوب و صحیح خود در پاییز، زمستان و بهار را دریافت می کند. مدیریت تابستانه زنبور عسل اغلب با کار سخت و طاقت فرسا همراه است. کندوها در تابستان از عسل سنگین بوده و بیشتر کارها به برداشت و فرآوری عسل و شهد مربوط می شود. بنابراین نکات ویژهای در هنگام بازدید از کلنیها باید مورد توجه قرار گیرد که در این بخش به بحث پیرامون آنها پرداخته می شود.
جریان اولیه برداشت عسل یا شهد
در بیشتر مناطق، جریان شهد طبیعی با گلدهی گیاهانی چون شبدر، شاه توت، لیموترش و بیدمشک شروع میشود. در ایران، به دلیل گوناگونی آب و هوا در نقاط مختلف، زمان گلدهی گیاهان مذکور متفاوت است. در این فصل، بیشترین و بهترین عسل توسط زنبورها تولید می شود. به همین دلیل، به آن جریان اولیه « شهد با عسل» گفته میشود.
در یک زنبور داری سود آور، نتیجه جریان اولیه شهد باید تولید عسل مازاد در هر کندو باشد. با رعایت اصول صحیح مدیریت کلنیها، می توان جمعیت آنها را تا شروع جریان شهد به بیشترین تعداد ممکن رساند. هرچه جمعیت زنبوران بیشتر باشد، تعداد زنبورهای مزرعه رو که به خارج از کندو میروند، بیشتر خواهد بود و به این ترتیب، شهد بیشتری به کندو آورده و برداشت عسل بیشتری خواهید داشت.
زنبوردار باید زمان و طول مدت گلدهی گیاهان منطقه را به خوبی بداند و از دوره جریان شهد طبیعی در منطقه ای که زنبورستان خود را مستقر می کند، آگاه باشد. یادداشت برداری از تمامی اطلاعات ضروری مربوط به منطقه و به خاطر سپردن آنها منجر به برداشت محصول و برداشت عسل بیشتر در سال های بعد خواهد شد، زیرا به این ترتیب زنبوردار جدید می داند که چه گیاهی در چه زمانی از سال گل میدهد و مدت گلدهی و میزان شهد آن منطقه چقدر است.
برخی از زنبورداران وجود جداگر ملکه را لازم دانسته و بعضی آن را بی مصرف و مانع تهویه طبیعی داخل کندو میپندارند. به نظر می رسد مزایای جداگر ملکه بیش از معایب آن است. استفاده از جداگر ملکه سبب افزایش کیفیت عسل می شود، زیرا منطقه پرورش نوزادان را از محل ذخیره سازی عسل جداکرده و اجازه نمی دهد ملکه در قسمتهای فوقانی کندو تخمگذاری کند.
در غیاب جداگر ملکه، قسمت هایی از شانهای ذخیره عسل در طبقات توسط ملکه تخمریزی شده و در آن قسمت ها نوزادان پرورش داده می شوند. بدیهی است که استفاده از عسل این نوع شانها برای زنبوردار در هنگام برداشت عسل مشکل ایجاد می کند، زیرا در صورت قرار دادن این شانها در دستگاه برداشت عسل یا اکستراکتور اولا نوزادان از بین خواهند رفت و ثانیا به دلیل مخلوط شدن اجساد نوزادان با عسل، از کیفیت عسل کاسته می شود.
توصیه می شود برای تولید بیشتر و استحصال عسل مرغوبتر در طول مدت جریان شهد طبیعی، با استفاده از جداگر ملکه، منطقه پرورش نوزادان از منطقه ذخیره سازی عسل جداشود. جداگر ملکه نباید در اوایل هر فصل بر کلنی تحمیل شود. در واقع به علت مفید نبودن، قبل از اردیبهشت ماه به ندرت از جداگر ملکه استفاده میشود. ضمنا در پاییز باید در اولین فرصت آن را از کندو خارج کرد. این کار معمولا در هنگام برداشت عسل پاییزه صورت می گیرد.
زنبوردارانی که منطقه پرورش نوزادان کلنی های آنها دوطبقه باشد (یعنی دو طبقه روی کندوی اصلی) و شبکه ملکه را در بالای طبقه دوم قرار داده اند، بهتر است در اوایل تیرماه ملکه را در کندو (پایین ترین طبقه) قرار داده و شبکه ملکه را در بالای اولین طبقه پرورش نوزادان بگذارند.
نتایجی که از این کار عاید میشود به شرح زیر است:
١ – معمولا تا اوایل تیرماه بیشترین تخمگذاری ملکه انجام شده است و اگر ملکه مایل به تخمگذاری باشد به اندازه کافی جا برای این کار دارد (یک قاب استاندارد حاوی ۵۰۰۰ حجره است. از طرف دیگر ملکه می تواند حدود ۱۵۰۰ تخم در روز بگذارد. واضح است که میتوان ملکه را وادار کرد تا تمام تخمهایش را در این قسمت بگذارد).
۲- اگر از تخمگذاری ملکه در طبق دوم جلوگیری شود، زنبورها این طبق را پر از عسل می کنند، به طوری که هنگام زمستان گذرانی، کلنی دارای یک طبق پر از عسل و گرده با کیفیت عالی خواهد بود.
موثر ترین و ساده ترین راه برای نگهداشتن ملکه در قسمت تحتانی کندو استفاده از جداگر ملکه است. در هنگام نصب جداگر ملکه در کندو، سه روش برای راندن ملکه به قسمت تحتانی وجود دارد.
۱- با یک ماده دور کننده (Repellent) زنبورها و ملکه را می توان به قسمت پایین راند.
۲- با استفاده از دود می توان مقدار زیادی دود به کلنی داد، به طوری که قسمت اعظم زنبورها به همراه ملکه مجبور به رفتن به قسمت پایین شوند.
٣- با تکاندن زنبورها و ملکه از روی قاب های پرورش نوزاد، در جلوی درب کلنی یا در قسمت پایین کندو.
احتمالا استفاده از یک ماده دور کننده برای این کار، راحت ترین و موثرترین روش است. باید دانست که در روش تکاندن زنبورها، خطر صدمه رسیدن به ملکه وجود دارد.
اضافه کردن ورق پایه شان و ساختن شانهای جدید در هر سال، ساختن چند قاب جدید حاوی ورق موم، یکی از کارهای مدیریتی ضروری رنبورداری در فصل تابستان است، زیرا سلول های واقع در شان های قدیمی با هر چرخه پرورش نوزاد که در آنها صورت می گیرد، به علت اضافه شدن پوسته های شفیرگی و بره موم به دیواره سلولهای نه تنها کوچک می شوند، بلکه به مرور زمان، سیاه، فرسوده و شکننده می شوند. ضمنا شانهای قدیمی اغلب دارای تعداد زیادی سلول نر هستند.
شان هایی که به طور صحیح سیم کشی نشده باشند، شکم میدهند؛ یعنی، وقتی از عسل پر می شوند، به یک طرف متمایل می شوند و در نتیجه حالت مسطح نخواهند داشت. عموما این شکم دادن توأم با طویل شدن سلولهای یک طرف قاب است. هنگام در آوردن این نوع قابها از کندو، ممکن است قسمتی از سطح شان خراشیده یا تخریب شود و تعدادی زنبور تلف شوند. بنابراین هنگام درست کردن قابها، در مراحل سیم کشی و موم دوزی باید دقت شود.
در هر زمان از فصل وفور شهد در طبیعت، تقریبا بیشتر زنبورها به قاب های حاوی ورق موم جلب شده و به خوبی روی آنها کار می کنند، به خصوص اگر با شربت شکر نیز تغذیه شوند. بهترین جا در کندو برای گذاشتن قاب های جدید حاوی ورق موم، درست بالای قسمت پرورش نوزادان است.
شاید بهترین شکل در این حالت، قرار دادن شش قاب جديد پرورش نوزاد با ورق موم در وسط طبق دوم پرورش نوزادان باشد، به طوری که جداگر ملکه در بالای آن نصب شده و ملکه در زیر جداگر و در دو قسمت پرورش نوزادان قرار گیرد. در طرف قاب های حاوی ورق موم، با پوکه ها (drawn comb) پر می شود.
راه دوم برای جلب زنبورها به قابهای جدید حاوی ورق موم در زنبورداری در فصل تابستان ، این است که چهار قاب جدید به طور یک در میان، بین پنج پوکه قرار داده شود. برخی از زنبورداران، در هر طبقی که هنگام جریان شهد به کند و اضافه می کنند، یک یا دو قاب جدید قرار می دهند. قاب های حاوی ورق موم باید در موقع جریان شهد به کندو اضافه شوند، در هنگامی که شهد در دسترس نباشد، زنبورها لبه ورق موم را جویده و آنها را خرد می کنند.
هنگام برداشت عسل از قابهای جدید، باید بسیار مواظب بود و بهتر است بیشتر سلول های جدید، هنگام پولک برداری (تراشیدن درپوش حجرهها) از شانهای جدید برداشته شود. می توان چاقو یا چنگال پولک برداری را طوری به کار برد که تنها ۶ تا ۱۲ میلی متر از طول دیوارۂ حجرهها باقی بماند. به این ترتیب، بیشتر وزن قاب برداشته شده و خطر کمتری از نظر شکستن قابها در هنگام استخراج عسل وجود خواهد داشت. هنگام برداشت عسل از قابهای جدید، شدت دور دستگاه باید آهسته باشد تا به قابها آسیب نرسد.
کوچ دادن یا انتقال کلنیهای زنبورعسل
معمولا پس از تمام شدن گل های یک منطقه، برای دستیابی به منابع دیگر شهد و گرده اقدام به کوچ دادن کلنیها می شود. در ایران، در همه فصول، مناطق مناسب زنبورداری یافت میشود و با کوچ کندوها به آن نقاط، می توان مقادیر قابل توجه ای برداشت عسل داشت . کندوها و بچه کندوها را نیز قوی کرد تا برای زمستان به مقدار کافی غذا و جمعیت فراهم شود.
در بسیاری از نقاط ایران، اوایل تابستان موقع کمبود گل و شهد و در نتیجه وقت کوچ دادن کلنیها به نقاط کوهستانی است. در این نقاط معمولا گیاهان وحشی نظیر گون، آویشن و غیره به وفور یافت می شود.
برای انتقال کلنیهای زنبور عسل و برداشت عسل بیشتر، باید چند نکته مهم را مورد توجه قرار داد:
١- باید قبل از بارگیری کندوها، تمام آنها بازدید شود. هیچ کندویی نباید از لحاظ تعداد قابها ناکامل باشد. در هرکندویی که یک یا چند قاب کم باشد، ممکن است در هنگام بارگیری حمل و نقل و تخلیه، در اثر تکان خوردن قاب ها زنبورها و/یا ملکه تلف شوند یا قابها بشکنند.
۲- تمامی سوراخها و شکافهای کندوها به غیر از سوراخ پرواز و سوراخ تهویه باید با مقداری گل مسدودشوند.
3- در هنگام غروب باید دریچه سوراخ پرواز را نیز ببندید، زیرا با تاریک شدن هوا دیگر زنبوری در بیرون از کندو باقی نمی ماند. درب کندو را نیز باید با میخ به بدنه بکوبید. برای این کار دو عدد میخ بلند و باریک، یکی در جلو و دیگری در عقب و به طور مورب به درب و بدنه کوبیده می شود، ولی برای سهولت خارج کردن میخها با میخکش، بایست چند میلی متر از سر میخ ها را بیرون بگذارید.
۴- برای اطمینان بیشتر از محکم بودن درب کندوها، می توانید درب و بدنه هرکندو را با تسمه فلزی محکم کنید. اگر در کوچ دادن زنبورستان تعدادکندوها زیاد باشد و لازم باشد که در هنگام بارگیری، آنها را در کامیون با تریلر روی هم قرار بدهید، در هنگام تسمه کشی زیر تسمه ها قطعات کوچک چوب قرار دهید تا در مدت انتقال تهویه به خوبی انجام شود.
۵- هنگام بارکردن کندوها، سوراخ پرواز کندوها را به طرف جلوی وسیله نقلیه قرار دهید و بین کندوها از قطعات چوب استفاده کنید تا تهویه به خوبی انجام شود. پس از بارگیری، تمام کندوها را با طناب به قلابهای دیواره خارجی کامیون محکم ببندید.
۶- محل زنبورستان قبلی از محل جدید باید دست کم ۱۰ کیلومتر فاصله داشته باشد تا زنبورها نتوانند طبق عادت به محل قبلی بروند و تلف شوند.
۷- برنامه حرکت را طوری تنظیم کنید که در هنگام شب به محل جدید برسید. در ضمن وسیله نقلیه نباید در بین راه توقف داشته باشد؛ اما در صورت نیاز به توقف، باید مدت توقف کوتاه باشد. اگر هنگام توقف روز باشد، وسیله نقلیه را در سایه پارک کنید. در هوای سرد، برای جلوگیری از سرماخوردن نوزادان، زنبوران خوشه تشکیل میدهند که درون آن گرما تولید می شود و به این طریق، نوزادان از سرما محافظت می شوند. اما زنبوران به راحتی نمی توانند گرم شدن بیش از حد کندو را کنترل کنند. چنان چه گرمای داخل کندو از حد معینی بالاتر رود، براساس غریزۀ طبیعی، گروه بزرگی از زنبوران شروع به بال زدن می کنند تا با روش طبیعی و معمولی فضای درون کندو را خنک کنند، ولی چون هیچ منفذی باز نیست که عمل بال زدن سبب خروج هوای گرم و ورود هوای خنک بیرون شود، فعالیت بال زدن زنبورها که با تولید گرمایی بیشتر از حالت بال نزدن (دراثر افزایش فعالیت همراه است، سبب گرم تر شدن فضای داخل کندو می شود. در کندوهایی که به این صورت گرم می شوند، شانهای مومی ذوب می شود و زنبوران بالغ و نوزادان تلف می شوند.
۸- پس از انتقال و پیاده کردن کندوها، آنها را در جایی مناسب و پشت به باد به فواصل معین از هم قرار دهید و پس از آرام شدن زنبورها دریچه پرواز را باز کنید. برای ممانعت از رفتن حمل و نقل و تخلیه، در اثر تکان خوردن قاب ها زنبورها یا ملکه تلف شوند یا قابها بشکنند.
۹- پس از اینکه ۴ تا ۵ روز از استقرار کندوها در محل جدید گذشت، بازدید از کندوها را آغاز کنید و کلنیهای تلف شده را حذف و کلنیهای بی ملکه شده را ادغام کنید یا یک ملکه جفتگیری کرده داخل آنها قرار دهید. سرعت عادت کردن زنبورهای مزرعهرو به شرایط محل جدید بسیار سریع است. زنبورها در اطراف محل جدید فورا شروع به پروازهای شناسایی می کنند. زنبورهای مزرعهرویی که کوچ داده شدهاند، قادرند در عرض ۱۵ دقیقه پس از کوچ به محل جدید، همراه با بار گرده به کند و بازگردند. در صورتی که به هر علت موفق به کوچ دادن کلنیها نشوید، به دلیل کمبود شهد و گرده در طبیعت، اولا زنبورها شروع به خوردن ذخیره عسل کندو می کنند، و ثانیا ملکه از فعالیت تخمگذاری خود روز به روز کم می کند.
تعداد تخمی که ملکه در هر روز می گذارد، با طول روز و مقدار شهد و گرده ای که زنبورهای مزرعه رو به کندو می آورند، رابطه مستقیم دارد. به طوری که در اوایل بهار که طول روز مرتب زیاد می شود و شهد و گرده فراوان به کندو آورده می شود، تعداد تخم ملکه نیز مرتب زیاد می شود و در اواخر خردادماه به بیشترین تعداد؛ یعنی، ۲۵۰۰ تخم در روز می رسد و با شروع تابستان و کوتاه شدن تدریجی روزها و کم شدن حمل شهد و گرده به کندو، از تعداد تخم ملکه در روز کاسته می شود و در صورتی که طبق زنبورداری در فصل تابستان اگر زنبوردار به فکر چاره نباشد، سرانجام متوقف می شود.
هنر و تجربه زنبوردار در هنگام بروز این نوع مشکلات آشکار می شود. زنبوردار که می داند جمعیت های زمستان گذران کندوهایش دراین زمان شکل گرفته و تقویت می شوند، با تغذیه کلنیها سبب تحریک ملکه به تخمگذاری می شود. تغذیه با شربتی که از یک قسمت شکر و دو قسمت آب تهیه شده باشد، انجام می شود و روزانه تا جایی که امکان داشته باشد، باید ادامه یابد.
همان طور که گفته شد، کلنیهای پرجمعیت، در مقابل بیماریها به خوبی مقاومت می کنند و کندوی خود را با تشکیل گلوله بزرگ تری از زنبورها بهتر گرم میکنند و از همه مهم تر، در اوایل بهار با استفاده از شکوفه های درختان میوه عسل بیشتری تولید می کنند.
این مقاله در 4 بخش ارائه شده است. جهت مطالعه ادامه مقاله به عناوین زیر مراجعه نمایید:
1- زنبورداری در فصل تابستان، برداشت عسل (پارت دوم)
