آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۰ 
با شروع فصل پاییز، دیگر از شهد گل در طبیعت خبری نیست. در فاصله زمانی مرداد تا مهر، گاهی اوقات در مناطقی با علفهای هرز کافی، امکان تولید مقداری عسل وجود دارد. طبق زنبورداری در فصل پاییز ، زنبوردار حداکثر تا اواخر مردادماه باید به فکر وضعیت عمومی کلنیهایش باشد و آنها را برای فصل پاییز آماده کند. یک کلنی خوب باید دارای ملکههای جوان و قوی باشد که تا اواخر پاییز تخمگذاری کند و زنبوران جوان تازه متولد شده بتوانند برای زمستان گذرانی، خوشه بزرگی تشکیل دهند.
وجود ملكه جوان در بهار نیز مهم است، زیرا در اوایل سال جدید شروع به تخمگذاری خواهد کرد و کلنی پرجمعیتی را ایجاد می کند که با آغاز جریان شهد در طبیعت، قادر به جمع آوری مقادیر قابل توجه ای شهد و تولید عسل خواهد بود. به همین دو دلیل، اغلب گفته می شود که سال زنبورداری در مردادماه شروع می شود. بنابراین تعویض سالیانه ملکه نیز بهتر است در این زمان صورت گیرد که روش آن در ادامه همین بحث زنبورداری در فصل پاییز تشریح خواهد شد.
در پاییز، زنبورها به ندرت تولید بچه می کنند. از اوایل تیرماه به بعد، زنبوردار نباید زیاد نگران تهیه کندو برای پرورش نوزاد باشد، ولی به هرحال برای ذخیره عسل، به تعداد کافی کندو نیاز دارد.
بهتر است از اواسط تیرماه شبکه ملکه «جداگر ملکه» را در بالای منطقه پرورش نوزادان نصب کنیم و با شروع فصل پاییز عسل آن را برداشت کنیم. بیشتر زنبورداران در مورد استفاده از شبکه ملکه تردید دارند و اظهار میکنند که شبکه ملکه حرکت زنبورها را در کلنی کند می کند و مانع تهویه عادی داخل کندو می شود، ولی هیچ سابقه تحقیقاتی برای تأیید این اظهارات وجود ندارد. به هر حال از نظر عملی به نظر می رسد که شبکه ملکه مدیریت پاییزه را در زنبورستان آسان تر می کند.
در اثر افزایش جمعیت در کندو و فشار آوردن زنبورها به یکدیگر «ازدحام» به وجود می آید. شاید یکی از مهم ترین دلایل بچه دادن کندو، ازدحام زنبورها باشد. به هرحال پس از گذشت زمان ازدحام زنبورها در روزهای اول تیرماه، به ندرت یک کندو تولید بچه می کند. در پاییز گاهی اوقات جریان شهد حاصل از علفهای هرز بیشتر از جریان شهد بهاری است ولی این جریان و به گل نشستن علف های هرز، هر ساله و در همه جا اتفاق نمی افتد. به هر حال زمانی که علف های هرز به گل نشینند، محصول عسل یک کلنی پرجمعیت و قوی در حدود ۱۸ کیلوگرم خواهد بود.
اگر کلنی های ما در منطقه ای فاقد علف هرز قرار داشته باشد و به دلایلی در قبل هم موفق به کوچ دادن زنبورها نشده باشیم، باید زنبورها را با شربتی که از یک قسمت شکر و یک قسمت آب تشکیل می شود، تغذیه کنیم و این کار را آنقدر ادامه دهیم تا زنبورها غذای کافی برای زمستان خود ذخیره کنند. مقدار این ذخیره بستگی به جمعیت کلنی دارد و درهرحال نباید از ده کیلوگرم کمتر باشد.
نکات مهم زنبورداری در فصل پاییز
١- کمبود شهد در طبیعت و گرسنه بودن زنبورها سبب بروز رفتارهای نیش زنی و غارتگری در آنها می شود. بنابراین توصیه میشود که حتما در عصرها و شبها به تغذیه جمعیتها اقدام شود تا حس غارتگری آنها تحریک نشود.
٢- سوراخ پرواز کندوها باید تنگ تر شود، به طوری که زنبوران محافظ بتوانند به راحتی از کندوی خود دفاع کنند.
تعویض ملکه
یک ملکه جوان نسبت به ملکه پیر، تخمهای بیشتری می گذارد و کلنی قوی تری را تشکیل می دهد. ملکه تقریبا نیمی از تخم هایی را که در طول عمر پنج ساله خود می گذارد، در سال اول تولید می کند. یک کلنی پرجمعیت و قوی، قادر است در مقابل بیماری ها مقاومت بیشتری داشته باشد. ملکه جوان در اواخر پاییز و اوایل بهار همچنان تخمگذاری می کند و برای حفظ نظم اجتماعی در کلنی، بیشترین مقدار فرمون را ترشح می کند.
فرمونهای زنبورعسل مواد متعددی هستند که وقتی ملکه هریک از آنها را ترشح کند، نشانه خواسته مخصوصی است که جمعیت کندو آن را احساس کرده و خواسته ملکه را اجابت می کنند. ترشح فرمونها توسط حشرات مهم ترین وسیله ارتباطی بین آنها است.
در کلنی زنبور عسل، قدرت ترشح فرمون توسط ملکه به عنوان فرمانده کندو بسیار بیشتر از کارگران است. در یک کلنی زنبور عسل، قدرت ترشح فرمون ها توسط ملکه، کارگران و زنبورهای نر بسیار متفاوت است. برخی از فرمونها ممکن است منحصرا توسط یک یا دو گروه از سه گروه زنبوران مستقر در کندو ترشح شود و چنان فرمونها توسط یک یا دو گروه دیگر ترشح نشود یا کم ترشح شود یا وظایف آنها ایجاب نکند که چنان فرمون هایی را ترشح کنند. زنبوران کارگر در سنین مختلف وظایف متفاوتی را به عهده دارند و در هر سن، فرمونهای مربوط به وظایفی که در آن سن انجام میدهند را ترشح می کنند.
وقتی در یک کلنی ملکه جوانی وجود داشته باشد، عمل بچه دادن صورت نمی گیرد؛ زیرا ملكه جوان فرمون های خاصی را ترشح می کند که کارگران را وادار به انجام وظایف معمولی می کند و آنها در صدد بچه دادن برنمی آیند.
تعویض سالیانه ملکه در کلنیها عملی است که در بیشتر کتاب های زنبورداری توصیه شده است. بنابراین زنبورداران حرفه ای به طور مرتب و هر ساله این کار را انجام میدهند. زنبورداران مبتدی ترجیح می دهند که به تماشای دقیق گلنیهای خود بپردازند و اگر یک گگنی ملكه خود را از دست داده باشد، به آن کلنی ملکه جدید معرفی کنند.
بهتر است تعویض سالیانه ملکه در مردادماه انجام شود. تعویض ملکه در شهریور ماه ممکن است خوب باشد، ولی در شهریور، مدت زمان کمی برای جفتگیری و تخمگذاری ملکه وجود دارد. اگر تعویض ملکه در اوایل مردادماه انجام شود، در صورت از بین رفتن ملکه جدید در کلنی، می توان ملکه دیگری را جایگزین آن کرد. برای تعویض ملکه، چندین روش وجود دارد که برخی از آنها آسان تر و عملی است.
روش رایج تعویض ملکه
١- پیدا کردن ملکه پیر در کلنی و کشتن آن.
پرورش نوزادان که متعاقب این عمل، زنبورها ظرف یکی دو روز، ملکه را از قفس آزاد می کنند. موفقیت این روش بستگی به عواملی دارد که یکی از آنها، وجود جریان شهد در طبیعت است. در این صورت ملکه توسط کللنی در مدت کوتاهی پذیرفته می شود، ولی این روش برای زنبور داران مبتدی که با رفتار زنبورها آشنایی ندارند، توصیه نمی شود.
روش بهتر تعویض ملکه
١ – ملكه جوانی را در یک کلنی هسته ای قرار دهیم (کلنی هسته ای از یک قاب نوزاد و دو یا سه قاب زنبور متولد شده در اواخر تیرماه تشکیل می شود). ملکه جوان تقریبا همیشه در چنین وضعیتی مورد قبول زنبورها واقع می شود.
۲ – سقف کنی ای که قرار است ملکه پیرش را تعویض کنیم، برمی داریم و یک ورق روزنامه روی سطح فوقانی قاب های مستقر در آن قرار می دهیم.
٣ – با یک سنجاق تعدادی سوراخ در روزنامه ایجاد می کنیم.
۴- کلنی هسته ای را روی روزنامه قرار می دهیم.
۵- در صورت وجود طبقات عسل، آنها را در بالای کلنی هسته ای قرار می دهیم.
۶- پس از چند روز، روزنامه توسط زنبورها جویده می شود و بوی کلنیها با هم یکی می شود. معمولا ملکه پیر نیز توسط ملکه جوان کشته می شود.
نگهداشتن چند عدد کلنی هسته ای برای مواقع ضروری تعویض ملکه، از کارهای مدیریتی خوب در زنبورداری در فصل پاییز است. در هنگام ادغام دو کلنی، راحت ترین روش، استفاده از یک ورق روزنامه است. برای تسریع کار زنبورها، می توان چند سوراخ ریز در روزنامه ایجاد کرد، ولی این کار چندان ضرورت ندارد.
کیفیت عسل پاییزه یا شربت به عنوان غذای زمستانه زنبورها
زنبوران عسل در زمستان به صورت خوشه (cluster) در می آیند. با تشکیل خوشه، فضای بین دو شان پر می شود. اما شمار زیادی از زنبورها وارد خوشه نمی شوند و ترجیح می دهند به تنهایی درون یک حجره وارد شوند. خوشه زنبورها شبیه توپی است که سطح خارجی آن را جمعیت متراکمی از زنبورها تشکیل می دهد، درحالی که داخل آن خالی است.
برای مشاهده خوشه زنبوران عسل یک کلنی، در یک روز سرد پاییزی می توان درب کندو را برداشت و خوشه زنبوران را مشاهده کرد. زنبورها در مرکز خوشه با خوردن عسل و انجام حرکاتی که به طور فیزیکی تولید گرما می کند، خوشه را گرم کرده و مرتبا جای خود را با زنبوران موجود در سطح خوشه عوض میکنند. زنبوران در حالت خوشه شدن مقدار زیادی عسل مصرف می کنند تا بتوانند با ایجاد گرما، سردی زمستان را تحمل کنند، یا به تعبیری زمستان گذرانی .
اما با محاسبات ریاضی دقیق، ثابت شده است که در صورت عدم تشکیل خوشه، زنبوران به مقادیر بسیار بیشتری از عسل پاییزه برای زمستان گذرانی نیاز دارند. البته علت این امر بسیار واضح است. درحالت تشکیل خوشه، چون زنبورها به طور تنگاتنگ و متراکم هستند، گرمای ایجادشده در بدن هر زنبور مستقیما به فضای داخل کندو منتقل نمی شود، بلکه به اطراف؛ یعنی، زنبورهای دیگر خوشه منتقل می شود و اساسا اتلاف گرما فقط از طریق زنبورهایی صورت می گیرد که در سطح خارجی خوشه قرار دارند.
اما در حالت انفرادی، گرمای ایجادشده توسط بدن هر زنبور، به فضای اطراف منتقل می شود. بنابراین، در حالت خوشه شدن، اتلاف گرمای تولیدشده در بدن زنبورها به مراتب کمتر از استقرار انفرادی زنبورها است. به همین ترتیب مقدار غذای موردنیاز برای ایجاد گرمای کافی، درحالت خوشه شدن کمتر از حالت انفرادی است. به عبارت دیگر، در حالت خوشه شدن، مصرف انرژی نگهداری در کمترین مقدار ممکن است.
در زمستان، زنبوران عسل برای حفظ نظم اجتماعی و بقای کلنی، تحت شرایط معمولی به هیچ وجه درون کندو مدفوع نمی کنند. از آنجا که در طول زمستان زنبورها مقدار زیادی عسل پاییزه مصرف می کنند و مدفوع قابل ملاحظه ای در انتهای روده آنها جمع می شود که باید دفع شود، کیفیت غذای زمستانه از نظر قابلیت هضم و جذب اهمیت بیشتری از کیفیت غذای بهاره دارد.
چنان چه کیفیت غذای زنبورها مناسب نباشد و غذای مصرفی منجر به تولید مدفوع زیاد شود، زنبورها مجبور خواهند بود به طور مکرر پرواز های دفع مدفوع داشته باشند. اما اگر شرایط به شکلی باشد که زنبورها در عین نیاز به دفع، نتوانند از کندو خارج شوند؛ مثل، شرایط یخبندان و بسیار سرد در زمستان مناطق سردسیر، زنبورها دچار مشکلات گوارشی می شوند.
در این حالت، مصرف غذا بسیار کم میشود و با کاهش مصرف غذا، توان زنبورها برای تولید حرارت و گرم کردن کندو کم می شود و سردشدن بیش از حد فضای داخل کندو باعث بروز تلفات در کلنی می شود.
به طور کلی، عسل پاییزه که عمدتا از شهد علفهای هرز منطقه تولید می شود، حاوی مواد غیر قابل هضم بیشتری نسبت به عسل روشن و صاف تولید شده در اوایل بهار است. شاید بهترین تصمیم برای جلوگیری از مصرف عسل پروتئین دار علفهای هرز توسط زنبورها، دادن ۱۰ تا ۱۲ کیلوگرم شربت شکر به هر کلنی باشد.
همان طور که قبلا نیز گفته شد، عسل برخی از گیاهان بسیار سریع تر از عسل های دیگر شکرک می زنند. عسل پیچک چسب (ivy honey) برای تغذیه زمستانه زنبورها بسیار نامناسب است، زیرا به قدری سفت و متبلور (شکرک زده می شود که برداشتن آنها از درون حجره های شان برای زنبوران مشکل است. بنابراین اهمیت کیفیت غذای زمستانه در مناطق سردسیر با روزهای بسیار سردی که امکان خروج زنبورها از کندو وجود ندارد، بیشتر از مناطقی است که در زمستان آنها، روزهای نسبتا گرم و آفتابی برای پروازهای دفع مدفوع وجود دارد.
در زمستان، زنبورهای داخل یک کلنی باید قادر به استفاده از ذخایر عسل درون کندو باشند. همچنین زنبورها باید بتوانند عمل دفع مدفوع را به طور مرتب انجام دهند. لذا قابلیت زنبورها در تغذیه از عسل و یا شربت مرغوب و نیز امکان دفع منظم مدفوع، دو عامل بسیار مهم در زمستان گذرانی کلنی های زنبور عسل محسوب می شوند.
برای زنبور دار شناخت منطقه زنبورستان اهمیت زیادی دارد، زیرا با آگاهی داشتن از گیاهان یک منطقه، وی می تواند برنامه غذایی مناسب تری را برای زمستان گذرانی زنبورهای خود طراحی کند.
آماده کردن کلنیها برای زمستان گذرانی
باسرد شدن هوا در اواسط پاییز، زنبوردار باید به فکر آماده کردن کلنیهای خود برای زمستان گذرانی باشد. با آگاهی از نکات زیر و رعایت آنها توسط زنبوردار، دیگر جایی برای نگرانی وجود نخواهد داشت.
١- نظافت داخل کندوها و تخلیه زواید، اجساد زنبوران مرده، خرده مومها و غیره.
۲- مرتب کردن و چیدن قابها – زنبورها بیشتر دوست دارند روی قابی زندگی کنند که دست کم یک بار در حجره های آن، عمل پرورش نوزاد صورت گرفته باشد. از این رفتار زنبورها نتیجه می گیریم که باید قاب های حاوی ورق موم و حتی قابهای بافته شده ای که ملکه در سلول های آن ها تخمگذاری نکرده باشد را از کندوها بیرون آورده و حذف کنیم.
این قاب ها را می توان در کندوهای خالی و عاری از تخم و شفیره پروانه موم خوار گذاشته و برای بهار ذخیره کرد (البته کندوهای خالی را باید از قبل با استفاده از شعله آتش ضد عفونی کرد، سپس قاب ها را در حالی که یک ورق روزنامه به دور هر یک از آنها پیچیده شده است، درون کندو گذاشت. پروانه های موم خوار از روزنامه خوششان نمی آید و در صورت آلودگی یک قاب به این آفت، سرایت آنها به قاب های دیگر صورت نمی گیرد یا گند می شود.
استفاده از سموم تدخینی حشره کش که به صورت گاز در فضا منتشر می شود نیز بلامانع است). سپس قاب های باقی مانده را در مرکز کند و می چینیم؛ اما بهتر است در دو طرف قاب ها، از قابهای تیره که در حجره های شان آنها چندین بار عمل پرورش نوزادان صورت گرفته است استفاده شود تا به عنوان عایق جلوی سرما گرفته شود.
٣- برای تنگ کردن کندو پس از چیدن قاب ها به روش فوق، به دلیل این که جمعیت زنبورهای هر کندو در این فصل کم است و در کندو زنبوران نر نیز وجود ندارد، برای پرجمعیت و قوی کردن کلنی در فصل بهار، فقط ۵ یا ۶ قاب را که دو طرف آنها از زنبور هستند، در کندو میگذاریم و نیازی به قاب های اضافی برای پرکردن کندو نیست به این ترتیب مقداری فضای خالی در کندو به وجود می آید که اگر کندو را به طریقی تنگ نکنیم، مقداری از تولید گرما توسط زنبورها به علت فضای خالی تلف خواهد شد.
بنابراین برای جلوگیری از مصرف غذای اضافی توسط زنبورها برای گرم کردن فضای خالی، می توان از تخته های مخصوص استفاده کرد و یا در دو طرف قابها، دو عدد قاب معمولی که در دو طرف آنها تخته یا فیبر کوبیده شده است، قرار داد. همچنین جای خالی کند و در دو طرف قابها و پشت قاب های تخته کوبی شده را می توان با کاغذ مچاله شده، پارچه و ایاگونی پر کرد.
روی قسمت فوقانی قابها نیز باید ابتدا یک گونی یا پارچه کتانی و سپس چند برگ روزنامه گذاشت و درب کندو را در جای خود قرار داد. به جای گونی و روزنامه می توان از کاغذهای سیاه رنگ ضد آب که قدری از هوای مرطوبت را از خود عبور می دهد، استفاده کرد.
۴- قرار دادن کلنیها در محلی مناسب در اواخر پاییز و زمستان که زنبورها به دلیل سردی هوا از کندو خارج نمیشوند و برای گرم نگهداشتن خود و مبارزه با سرما به صورت خوشه یا گلوله مجتمع می شوند، می توان کندوها را در محلی مناسب روی هم چید، به طوری که سوراخ پرواز همه آنها در یک جهت و پشت به باد باشد. برای جلوگیری از نفوذ باد و سرما به داخل کندوهای کلنی دار، می توان کندوهای خالی را در اطراف آنها چید، ولی سمت سوراخ پرواز کندوها باید باز باشد.
در هر حال چه به این طریق عمل کنیم و چه بخواهیم کندوها را تک تک و به طور پراکنده در زنبورستان قرار دهیم، باید مطمئن باشیم که زنبورها در جایی خشک و عاری از رطوبت زمستان گذرانی کنند، زیرا زنبورها سرما را با خوردن عسل بیشتر و زنبورها از مبارزه با رطوبت عاجزند. خوشه شدن جبران می کنند، ولی رطوبت باعث مضاعف شدن سرمای داخل کندو می شود و کیفیت مدیریت پاییزه و آماده سازی کندوها برای زمستان گذرانی، در بهار قابل قضاوت است. چنان چه در بازدید بهاره با کندوهایی خشک، عاری از بیماری و وضعیت مطلوب بوده است. کلنیها مواجه شدیم، مشخص می شود که کیفیت مدیریت پاییزه خوب و رضایتبخش بوده است.
شرایط مناسب کندو برای زمستان گذرانی کلنی های زنبور عسل
هوای سرد برای زنبوران عسل مشکلی ایجاد نمیکند. غریزه خوشه شدن برای محافظت آنها در مقابل سرمای زیاد کاملا کارآمد است. تغذیه کردن زنبورها با عسل و گرده گل، سبب جمع شدن مواد دفعی در انتهای دستگاه گوارش آنها می شود. زنبورها مدفوع خود را باید از کندو تخلیه کنند تا نظافت کلنی حفظ شود. زنبور سالم، تنها در حال پرواز در خارج از کندو مدفوع می کند.
در مناطقی که در زمستان نیز برخی از روزها آفتابی و گرم است، زنبورهای هر کلنی می توانند برای دفع مدفوع در چنان روزها از کندو خارج شوند. بنابراین در فصل زمستان، زنبورها در روزهای آفتابی و نسبتا گرم با سرعت از کندو خارج می شوند و پس از تخلیه مدفوع فورا به کندو مراجعت می کنند.
در روزهای برفی، قبل از فرار رسیدن شب باید سوراخ پرواز را تمیز و عاری از برف کرد. در غیر این صورت، گرمای داخل کندو سطح برف موجود جلوی سوراخ پرواز را آب کرده که در هنگام شب، در اثر سرما تبدیل به یخ می شود. در این حالت تنفس زنبوران کلنی دچار اختلال شده و گاهی سبب مرگ آنها می شود.
بنابراین، در هر زمان، متعاقب بارش برف، زنبور دار باید قبل از فرارسیدن شب، جلوی سوراخ پرواز کندوها را از برف پاک کند؛ چرا که غفلت از همین کار ساده، ممکن است سبب تلفات سنگین در کلنیها شود.
توزین کندوهای زنبور عسل در پاییز
توزین کلنیها با ترازوی مناسب یا قپان، تنها روشی است که با آن می توان فهمید که در هر کلنی چه مقدار غذای ذخیره برای زمستان وجود دارد. برای زمستان گذرانی خوب، معمولا یک کلنی دو طبقه با تخته معمولی کف کندو، درپوش (سقف)، شانها و زنبورهای داخل آن باید حدود ۴۵ کیلوگرم وزن داشته باشد.
برخی از زنبورداران با بلند کردن کندوها از یک طرف و سنگین و سبک کردن آن، از مقدار تقریبی ذخیره زمستانی هر کندو آگاه می شوند. البته این روش توصیه نمی شود، زیرا عمل به آن، اولا به تجربه زیادی نیاز دارد؛ ثانیا برای خریدن یک قپان به سرمایه زیادی نیاز نیست؛ ثالثا با خریدن یک قپان، می توان سالیان سال از آن استفاده کرد.
در واقع سود حاصل از استفاده صحیح از اطلاعات دقیقی که از توزین کندوها با قپان به دست می آید، به مراتب بیشتر از پول موردنیاز برای خریدن یک قپان است؛ خاصه آنکه با خرید یک قپان، می توان سالهای سال از آن استفاده کرد. لذا صرفه جویی در خرید یک قپان توسط زنبوردار، یک تصمیم بسیار غیراقتصادی است.
در زمستان که نمی توان درب کندوها را باز کرد، گاهی با وزن کردن کلنیها و محاسبه اختلاف وزن توزین اخیر با توزین قبلی در هر کلنی، می توان به وضعیت داخلی کندو پی برد. به طور مثال، وقتی در فاصله ۲۰ روز شما دوبار یک کندو را توزین می کنید و در می یابید که کندو ۱۰ کیلوگرم کاهش وزن داشته است، به مقدار مصرف غذای کلنی در آن کندو پی خواهید برد.
البته با توجه به جمعیت کلنی،در صورتی که این کاهش وزن معقول نباشد، یک احتمال قوی غارت شدن ذخایر کلنی است. به هر حال در صورت نیاز به جبران غارت یا کاهش وزن غیر عادی یک کندو زنبوردار باید در اسرع وقت، برحسب مقدار نیاز کلنی، یکی دو قاب عسل داخل کندو بگذار و کلنی غارت شده را از مرگ حتمی نجات دهد.
تغذیه پاییزه زنبوران عسل
زنبورها در روز شهد را به کندو می آورند و درون حجره های شان ذخیره می کنند. در شب که تمام زنبورها در کندو بیکار هستند، زنبوران کارگر عسل نارس درون حجره ها را با خرطوم خود به داخل کیسه عسل می کشند و پس از جذب آب کافی از آن و افزودن مقداری آنزیم و مواد دیگر به آن، عسل تغلیظ شده را به داخل حجره ها بر میگردانند.
در حقیقت زنبورها با تغليظ عسل تازه و رقیق، آن را قابل ذخیره و غیر قابل فساد می کنند. اما وقتی زنبورها به تغذیه از عسل می پردازند، قبل از مصرف، آن را با آب رقیق می کنند. از آن جا که جریان شهد از اواخر اسفند ماه توسط شمار اندکی از گیاهان؛ مثل، درختان بیدمشک شروع میشود و به تدریج با شهدآور شدن گونههای دیگر افزایش می یابد، در فصل بهار زنبورها به مقادیری از شهد برای تغذیه جمعیت کلنی دسترسی دارند و زنبودار کمبود غذا را با شربت شکر تامین می کند.
اما در زمستان هیچ یک از گونه های گیاهی شهد آور نیستند و زنبوردار باید بداند که تمام غذای موردنیاز کلنیها باید برای آنها تامین شود. به همین دلیل، زنبوردار شربت شکر زمستانه را با دو قسمت شکر و یک قسمت آب و شربت بهاره را با یک قسمت شکر و یک قسمت آب تهیه می کند.
زنبورها نمی توانند انواع قندهای قابل استفاده برای انسان را هضم کنند؛ به همین دلیل زنبورداران تنها با شکر معمولی (sucrose) که قند نیشکر است، زنبورهای خود را تغذیه می کنند. استفاده از خاکه قند که ممکن است حاوی ناخالصی های غیر قابل استفاده برای زنبورها باشد، در تهیه شربت بهاره بلامانع است، اما شربت زمستانه باید منحصرا از قند نیشکر شکر معمولی) تهیه شود. تغذیه زنبورها با شربت شکر معمولا با استفاده از ظروف شربت خوری، ریختن شربت روی شانهای خالی یا ریختن شکر خشک روی پارچه مستقر روی سطح فوقانی قابها (زیر سقف کندو) یا به روش های دیگر صورت می گیرد.
اگر تغذیه پاییزه کلنیها به طور صحیح و کافی انجام شود، علاوه بر این که زنبورها به خوبی زمستان گذرانی میکنند، در اواخر بهمن و اسفند که ملکه شروع به تخمگذاری می کند، ذخیره کافی در اختیار کلنی خواهد بود، زیرا برای پرورش نوزادان، حداقل دمای درون کند و باید ۵/ ۳۳ درجه سانتیگراد باشد تا نوزادان سرما نخورند.
در مدت زمستان گذرانی، زنبورها برای این که در دمای ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی گراد هوا، بتوانند دمای داخلی کندو را به ۵/ ۳۳ درجه سانتی گراد برسانند، باید مقدار زیادی عسل بخورند. بنابراین مصرف عسل در این زمان به شدت زیاد میشود. در صورت نداشتن ذخیره غذایی لازم، باید به فکر چاره افتاد و کلنیها را با یکی دو قاب عسل که از پیش ذخیره شده است، تقویت کنیم.
اگر قاب پر از عسل نداشته باشیم، باید مقداری خمیر شیرین (پودر شکر + عسل) داخل کندو در جایی که زنبورها به صورت توده و به تعداد زیاد دیده می شوند، قرار دهیم. برای تهیه خمیر شیرین، باید چهار قسمت پودر شکر را با یک قسمت عسل داغ مخلوط کنیم و آن را مثل خمیر با دست ورد بدهیم تا کاملا حالت خمیری به خود گیرد و به ظرف نچسبد.
به این ترتیب پس از قرار دادن خمیر شیرین در کندو، زنبورها به راحتی روی آن راه می روند، بدون اینکه پاهایشان به آن بچسبد. تغذیه با خمیر شیرین را می توان از اوایل اسفندماه شروع کرد و در صورت نیاز، تغذیه چنین غذایی را چند بار تکرار کرد.
دانستن زمان شروع گلدهی درختان میوه و گیاهان دیگر در منطقه استقرار کندوها، می توان زمان تغذیه زنبورها با عسل یا خمیر شیرین را تنظیم کرد. پس از تخمگذاری ملکه، سه هفته طول می کشد تا نوزادان متولد شوند و این نوزادان مجبورند سه هفته دیگر در کندو باقی بمانند تا قادر به پرواز شوند. بنابراین شش هفته قبل از شروع گلدهی گیاهان، باید اقدام به تغذیه زنبورها کرد که این تغذیه سبب تحریک ملکه به تخمگذاری نیز می شود.
یک زنبوردار خوب که تصمیم دارد عسل بیشتری به دست آورد، زمان گلدهی و طول مدت آن را در مورد هر گیاه می داند و به موقع اقدامات لازم را انجام می دهد. توصیه میشود برای شناخت گیاهان منطقه ای که کندوها در آن قرار دارند و یا منطقه ای که قرار است زنبورها به آن کوچ داده شوند، زمان شروع و ختم گل دهی تک تک گلهای منطقه یادداشت شود.
به این وسیله صاحب یک تقویم گل دهی می شویم که طی سالهای آینده نیز با دقت بر میزان اطلاعات موجود در آن می افزاییم. چنان چه تقویم خوبی از نوع گیاهان، میزان گلدهی و مدت گل دهی مناطق مختلف داشته باشیم، می توانیم در هر زمان زنبورستان خود را در نقطهای شهدخیز مستقر کنیم و بیشترین بهره را از منابع شهد و گرده آن مناطق ببریم.
