بلادون ، شاهبيزک (Atropa belladonna)

نام فارسی: بلادون ، شاهبيزک

نام علمی: Atropa belladonna

نام فرانسه: Belladone، Belle – dame، Morelle furieuse، marine، Bouton noir M

نام انگلیسی: Belladonna، Raging nightshade، Dwale، Deadly nightshade

نام آلمانی: Wolfskirsche، Tollkirsche، Belladonna، Echte tollkirsche

نام ایتالیایی: Belladonna، Solano maggiore، Solano insano، Erba bella donna

نام عربی: ست الحسن (Sit el hhusn)

نام‌‌های ديگر: بلادن، بلادانه، شاه‌بيزك ، شابيزك، گياه لفاح، ست الحسن، جمشيدكش

بلادون از تیره سیب زمینی گیاهی است پایا و به ارتفاع یک تا یک و نیم متر که معمولا در اماکن مرطوب و سایه دار یا در محل عاری از درخت جنگل ها ، بر روی خاک برک اشجار و یا در زمین های آهکی مناطق مختلف کره زمین مانند نواحی مرکزی و جنوبی اروپا تا کریمه و قفقاز به حالت وحشی و خودرو می روید و به منظور استفاده های درمانی، در بعضی نقاط پرورش می یابد.

بلادون ، ریشه ای دراز، منشعب، ضخیم، گوشت دار و به رنگ حنایی دارد. ساقه استوانه آن، پوشیده از تار و در انتها دارای تقسیمات ۲ تایی یا ۳ تایی است. برگ هایی منفرد با دمبرگ کوتاه، بیضی شکل و نوک تیز دارد ولی اگر به قسمت فوقانی ساقه آن توجه شود، هر دو برگ آن در مجاور یک دیگر، آن هم به اندازه های نامساوی مشاهده می گردد. بلادون، گل هایی درشت و به وضع منفرد در کناره برگ ها دارد.

کاسه گل آن پایاست به طوری که پس از ظاهر شدن میوه نیز قسمتی از آن را فرا می گیرد. جام گل آن، رنگ قهوه ای چرک یا مایل به بنفش دارد و به شکل استوانه ای است که در انتها به ۵ لوب کوتاه و برگشته ختم می شود.

میوه بلادون ، سته ، به بزرگی یک گیلاس و در آغاز، سبز رنگ است ولی پس از رسیدن، تدریجا قرمز و سیاه رنگ می شود. از مشخصات آن این است که قاعد میوه گیاه، چنان که ذکر شد از کاسه گل پوشیده باقی می ماند و اگر شکافی در میوه داده شود، دانه های کوچک، مسطح و تیره رنگ در داخل قسمت گوشت دار آن دیده می شود. قسمت مورد استفاده این گیاه کلیه قسمت های آن یعنی، برگ، ریشه، میوه و دانه آن است.

چون در قرن ۱۶ میلادی، زنان ایتالیایی از میوه گیاه برای تامین زیبایی خود استفاده می نموده اند از این جهت نام گیاه از دو کلمه Bella donna (زیبایی دهنده) نتیجه شده است.

تکثیر این گیاه از تیره سیب زمینی به طرق مختلف قلمه زدن یا بذر پاشیدن و یا کاشتن قطعات ریزوم دار ساقه در اراضی اصلاح شده، صورت می گیرد. زمین های آبرفتی، برای پرورش و زراعت آن بسیار مناسب است. اگر کودی که به زمین زراعتی اضافه می شود دارای نیترات پتاسیم باشد، مقدار نسبی الکالوییدهای گیاه در مقایسه با گیاه وحشی، افزایش می یابد. برداشت محصول از اعضای مختلف گیاه به طریق زیر انجام می گیرد:

I- ریشه بلادون را در اواخر تابستان، از گیاه دو ساله به دست می آورند و در این هنگام نیز، پس از آن که ریشه گیاه از زمین خارج گردید، بقایای ساقه هوایی را قطع کرده، آن را به خوبی می شویند و در صورت بزرگ بودن ریشه، آن را به قطعات کوچک تقسیم و سپس در گرمای ملایم، یا در اتو (etuve) و یا در دستگاه های ساده، خشک می نمایند.

اختصاصات تشریحی بلادون

ریشه بلادون در برش عرضی، اختصاصات تشریحی زیر را نشان می دهد:

خارجی ترین بخش پوست ریشه بلادون را لایه های چوب پنبه ای تشکیل می دهد که مرکب از سلول های مستطیلی شکل و واقع در امتداد یک دیگر است به طوری که مجموعا به صورت لایه های منطبق با ظاهر منظم و مشخص جلوه می کند. جدار سلول های آن نازک و رنگ آن مایل به زرد است.
پارانشیم پوستی، مرکب از سلول های نامنظم و محتوی دانه های آمیدون که در آن، جابه جا بلورهای اکسالات به صورت ذرات ریز و مجتمع دیده می شود.
عناصر آبکشی که از سلول های ریز تشکیل یافته، مجموعا در امتداد نوارهای شعاعی دیده می شود. در حد واسط آن ها با منطقه چوبی شده ریشه، کامبیوم بالا به زاینده استوانه مرکزی مشاهده می گردد. در منطقه آبکش، منحصرا در ریشه های مسن ممکن است فیبر دیده شود.
در زیر کامبيوم، عناصر چوبی به صورت قشرهای منطبق بر یک دیگر دیده می شود که نوارهای باریکی، مرکب از یک تا ۳ ردیف سلول، آن ها را قطع کرده تا آخرین حد عناصر آبکشی ادامه می یابد. در حد واسط طبقات چوبی معمولا دسته هایی از فیبر دیده می شود.
ریشه بلادون به خلاف ریزوم آن، فاقد دسته های فیبر در اطراف مغز است و این خود یکی از وسایل تشخیص آن از ریزوم گیاه می باشد.

II- برگ بلادون را در اواخر خرداد تا تیر ماه یعنی زمانی که گل ها در شرف پژمرده شدن است، می چینند زیرا در این هنگام، برگ گیاه دارای حداکثر مقدار الكالویيدها است.

خشک کردن برگ بلادون باید به سرعت انجام گیرد و اگر در این عمل دقت شود، رنگ سبز زیبای آن حفظ خواهد گردید.

III- ميوه بلادون را در دو مرحله می چینند، یکی هنگامی که هنوز میوه سبز رنگ است و دیگری زمانی که میوه کاملا رسیده و سیاه رنگ می باشد. میوه های سبز به مصارف استخراج نوعی ماده رنگی مورد استفاده در نقاشی می رسد. برای خارج کردن دانه بلادون از میوه، باید میوه های تازه را به روی آبکشی که سوراخ های ریز داشته باشد به خوبی له نموده با آب شستشو دهند تا قسمت گوشت دار میوه به خوبی از دانه جدا گردد. پس از خارج شدن کامل دانه ها از میوه، آن ها را مجددا شسته و خشک می نمایند و در معرض استفاده قرار می دهند.

برگ تازه بلادون اگر به سرعت خشک نگردد، بعدا تغییر رنگ حاصل می کند. بدین نحو که سطح فوقانی پهنک آن، به رنگ قهوه ای مایل به سبز و سطح تحتانی آن، به رنگ سبز روشن به حالت طبیعی و برش قائم یا مایل به خاکستری در می آید ولی اگر به سرعت در سایه و یا در جریان هوا، خشک شود اگر این کار در دستگاه های خشک کننده، تحت اثر گرمای ۴۵ درجه صورت گیرد به طوری که منحصرا در طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت انجام شود، رنگ سبز زیبای برگ حفظ خواهد گردید. برگ بلادون پس از خشک شدن، فاقد بو می شود. طعم آن ناپسند و کمی تلخ است.

ریشه بلادون که همیشه همراه با مقداری ریزوم گیاه، به صورت قطعاتی به درازای ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر و به قطر ۱ تا ۴ سانتی متر در بازرگانی عرضه می شود، رنگ خاکستری چرک یا مایل به زرد دارد و بر روی آن خطوط طولی کم و بیش مشخص دیده می شود. قطعات خشک ریشه بلادون به سهولت شکسته می شود و هنگام شکسته شدن نیز غبار سفید رنگی از آن ها خارج می گردد. طعم این قطعات، ابتدا ضعیف و نامحسوس است ولی بعدا سوزاننده و تلخ ( مخصوصا ریشه های تازه) می شود.

اثر درمانی بلادون مربوط به الكالوییدهای آن است که در اعضای مختلف گیاه، مانند ریشه های جوان، ساقه، دمبرگ، برگ (در کلیه سلول ها مخصوصا سلول های بشره فوقانی)، میوه و دانه یافت می گردد.

مقدار نسبی این الكالویيدها به تناسب اعضای گیاه و همچنین برحسب آن که گیاه، از نوع وحشی یا پرورش یافته و یا آن که جوان یا مسن باشد، تفاوت می کند.

Lefort و Gerrad در ۱۰۰۰ گرم برگ و ریشه خشک بلادون نمونه های وحشی و پرورش یافته، مقدار کلى الكالویيدها را، در پایه های ۲ تا ۴ ساله به شرح زیر به دست آوردند:

سن گیاه	ریشه گیاه پرورش یافته	برگ گیاه پرورش یافته	ریشه گیاه وحشی	برگ گیاه وحشی
۲ ساله	۲.۶۰	۳.۴۱	۲.۰۷	۳.۲۰
۳ ساله	۲.۸۱	۴.۰۷	۳.۷۰	۴.۵۷
۴ ساله	۴.۱۰	۵.۱۰	۳.۱۳	۵.۹۱

در ریشه بلادون ، بطوری که بررسی گردیده، مقدار کلی الکالویید ها از ۱ تا ۶ در هزار و حتی بیشتر، تغییر می نماید و چون این اختلاف، در برگ گیاه کم تر است از این نظر در کدکس، مصرف برگ بلادون توصیه شده است. به علت وجود همین اختلاف در مقدار کلی الکلالویید های ریشه بلادون است که همیشه در مصارف درمانی آن را به مقادیر کم به کار می برند. اختلاف مذکور، در برگ بلادون نیز برحسب سن گیاه و همچنین برحسب جنس زمین زراعتی و شرایط مختلف محیط زندگی ممکن است دیده شود مانند آن که مقدار کلی الکالویید های برگ بلادون از ۲.۳۲ تا ۶.۵۳ در هزار تغییر می کند.

ترکیبات شیمیایی بلادون

در اعضای مختلف بلادون ، الكالویید های مهمی نظیر آتروپین (atropine) و هيوسيامين (hyoscyamine) یافت می شود. به علاوه بلادون دارای بلادونین (bellaldonine) ، آتروپامین (atropamine)، آپوآتروپین (apoatropine) و آسپاراژین، اسکوپوله تین (scopolé tine)، اسید کریزاتروپیک (ac. Chrysatropique)، مواد رزینی، پکتیکی، آمیدون و کولین می باشد. دربرگ بلادون، وجود آتروسین (atroscine) نیز ذکر شده است. آتروپین (Atropine)، تروپین تروپات (tropine tropate)، هيوسيامين راسمیک (dl – hyoscyamine)، به فرمول C_۱۷H_۲۳NO_۳ و به وزن ملکولی ۲۸۹.۳۸ است.

در گیاهان مختلف تیره Solanaceae مانند .Hyoscyamus niger، Atropa belladonna L، Duboisia ، Datura Stramonium Lها و انواع دیگر آن ها وجود دارد و استخراج شده است. از طریق سنتز نیز با راسمیک کردن، هيوسيامين لووژیر تهیه می گردد.

آتروپین در سال ۱۸۸۳ و تقریبا به طور هم زمان، توسط محققینی مانند Geiger، Mein و Hesse کشف شد. تعیین فرمول گسترده و سنتز آِن توسط Ladenburg انجام گرفت.

آتروپین، به صورت بلورهای منشوری دراز و ارتورومبیک در استن به دست می آید. در گرمای ۱۱۴-۱۱۶ درجه ذوب می شود. به حالت ذرات ریز متبلور نیز به دست می آید. هرگرم آن در ۴۵۵ میلی لیتر آب، ۹۰ میلی لیتر آب ۸۰ درجه، ۲ میلی لیتر الكل، ۱.۲ میلی لیتر الکل ۶۰ درجه، ۲۷ میلی لیتر گلیسرول، ۲۵ میلی لیتر اتر، یک میلی لیتر کلروفرم و همچنین در بنزن و اسید های رقیق حل می شود. هیدروکلراید آن، به فرمول C_۱۷H_۲۴CINO_۳ و به صورت ذرات متبلور است.

در گرمای ۱۶۵ درجه ذوب می شود و در آب و الکل نیز محلول می باشد. دارای املاح سولفات ، متیل نیترات و غیره است.

بلادونين Belladonine (تروپیل ایزاتروپات tropyl isatropate ، دیتروپیل – ایزاتروپات ditropyl isatropate)، به فرمول C_۳۴H_۴۲O_۲N_۴ و به وزن ملکولی ۵۴۲.۶۹ است. از .Atropa Belladonna L و گیاهان دیگر این تیره استخراج شده است. در استات اتيل به حالت متبلور به دست می آید. در گرمای ۱۲۹ درجه ذوب می شود. به مقدار کم درآب و اتر۔ دو پترول ولی به مقادیر زیاد تر در الكل، بنزن، کلروفرم و استات اتيل محلول است.

آپوآتروپین Apoatropine ( آتروپامین atropyltropeine، atropamine)، به فرمول C_۱۷H_۲۱NO_۲ و به وزن ملکولی ۲۷۱.۳۵ است. در ریشه بلادون یافت می شود. سنتز آن نخستین بار توسط Ladenburg در سال ۱۸۸۳ و سپس محققین دیگر مانند Merck و Hesse (۱۸۹۱) و غیره انجام گرفت. آپوآتروپین به صورت بلورهای منشوری شکل در کلروفرم به دست می آید.

در گرمای ۶۲ درجه ذوب می شود. در الكل، اتر، کلروفرم، بنزن و سولفور کربن، به مقادير زیاد ولی در اتردوپترول به مقدار کم حل می شود. در آب تقریبا غیر محلول است. از نظر درمانی، اثر ضد تشنج دارد.

آتروسین (Atroscine)، به فرمول C_۱۷H_۲۱NO_۴ و به وزن ملکولی ۳۰۳.۳۷ است. سنتز آن توسط Fodor و همکارانش در سال ۱۹۵۶ انجام گرفته است. برومیدرات آن، با ۳ ملکول آب به حالت متبلور به دست می آید و حالت جوشان دارد.

خواص درمان بلادون

بلادون ، خواص درمانی بسیار مهم دارد. از این نظر در بیماری های مختلف به شرحی که ذکر می گردد، مورد استفاده قرار می گیرد:

بلادون در مصارف داخلی، بر روی سلسله اعصاب تاثیر کرده، اثر آرام کننده و ضد تشنج ظاهر می کند. از بلادون در درمان بیماری های مختلف مانند آسم، سیاه سرفه، داالرقص، سرطان، صرع، بی اختیاری دفع ادرار، سرعت انزال، دردهای معده، قولنج های ناشی از مسمومیت سرب، يبوست های مقاوم، دردهای آپاندیسیت، ناراحتی های بواسیر، دریا گرفتگی (به علت دارا بودن آتروپین)، سرگیجه، قولنج های کبدی و کلیوی، اسپاسم های ناحیه مقعد و واژن، ترشح فراوان عرق، عرق شبانه مسلولین و در بسیاری موارد دیگر استفاده به عمل می آید.

و در استعمال خارج، به عنوان باز کننده مردمک چشم (به علت دارا بودن آتروپین) و همچنین آرام کننده موضعی بکار می رود. به صورت ضماد یا پماد و یا بخور دادن، در آسم مورد استفاده قرار می گیرد. میوه‌ی بلادون را در روغن زيتون حل كنيد و به عضو بماليد، گرفتگى و ضربه‌خوردگى عضو را درمان مى‌كند.

بعضی افراد تحمل مقادیر نسبتا زیاد بلادون را ندارند چنان که در آن ها عوارضی نظیر باز شدن مردمک چشم، خشک شدن مخاط ها، تحریکات مغزی و افزایش ضربان نبض پیش می آید. این عوارض با به کار بردن تدریجی و روزافزون بلادون نیز در مداوای اطفال مبتلا به سیاه سرفه، پیش آمده است.

سابقا از برگ، ریشه و دانه بلادون، بدون درنظر گرفتن این که مقدار کلى الكالویيدها در اعضای مختلف گیاه تغییر می نماید و به علاوه این مواد به نسبت متفاوت ممکن است در یک عضو معین گیاه وجود داشته باشد، استفاده به عمل می آمده است ولی بعدا که محقق شد، اختلاف کلی مقدار الكالویید در برگ بلادون کمتر از اعضای دیگر گیاه می باشد، مصرف برگ گیاه در درمان بیماری ها توصیه گردید.

صور دارویی بلادون

از برگ بلادون به صور مختلف زیر استفاده به عمل می آید:

گرد برگ به مقدار ۰.۰۵ تا ۰.۲۰ گرم در روز برای اشخاص بالغ است.
عصاره الکلی برگ (عیار شده و دارای ۲.۵ درصد از الكالویيدها) به مقدار ۰.۰۱ تا ۰.۰۵ گرم در روز برای اشخاص بالغ (مصرف حداکثر مقدار آن، ۰.۰۳ گرم در هر دفعه و ۰.۱۰گرم در ۲۴ ساعت).
تنطور الكلی ۱/۱۰ برگ که با الكل ۷۰ درجه تهیه می گردد و هر ۵۶ قطره آن یک گرم وزن دارد، به مقدار ۰.۵۰ تا ۳ گرم در روز برای اشخاص بالغ و ۵ قطره برحسب هریک از سنين عمر در اطفال (حداکثر مصرف آن در اشخاص بالغ، یک گرم در هردفعه و ۴ گرم در ۲۴ ساعت است).
شربت بلادون که دارای ۱/۲۰وزن خود از تنطور است و هر قاشق سوپ خوری با ۲۰ گرم آن، برابر با یک گرم تنطور می باشد، به مقدار معمولی ۵ تا ۳۰ گرم در روز برای اشخاص بالغ مصرف می شود.
در استعمال خارج، به صورت ضماد، پماد (۱۰ درصد با عصاره الکلی برگ)، شیاف، سیگارت برای مبتلایان به آسم و غیره بکار می رود.

علاوه بر آنچه که ذکر شد، فراورده های دیگری از بلادون نیز مورد استفاده قرار می گیرد که در کدکس ۱۹۳۷ قید نشده است. مانند گرد ریشه بلادون، عصاره و تنطور الكلي دانه ( کدکس ۸۴)، الكلاتور برگ های تازه (با الكل ۹۰ درجه)، تنطور اتره حاصل از برگ های خشک گیاه و غیره. برگ بلادون در فرمول برخی از فراورده های دارویی مانند بم ترانکی و اونگان پوپولیوم وارد می گردد. بلادون از داروهای موثر ولی سمی است (تابلوی A) و مصرف فراورده های آن باید در نهایت احتیاط و طبق دستور پزشک صورت گیرد.

آتروپین دارای اثر ضد تشنج و کاهش دهنده ترشحات بدن است. از آتروپین در مصارف داخلی، جهت رفع لرزش در پارکینسونیسم، رفع نزله بینی در (Coryza)، رفع عرق مسلولین، دریا گرفتگی (برای جلوگیری از قی)، اسپاسم اثنی عشر و یبوست های مقاوم استفاده به عمل می آید. در استعمال خارج، در چشم پزشکی به عنوان بازکننده مردمک چشم، درمان ورم قرینه و عنبیه، سوراخ شدن قرنیه و غیره می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

آتروپین در مصارف داخلی، به مقدار نیم تا یک میلی گرم در ۲۴ ساعت (به دفعات و به مقادیر کمتر از نیم میلی گرم) در اشخاص بالغ در یک پوسیون، شربت یا گرانول و در استعمال خارج، به صورت پماد (۰.۱۰ تا ۰.۵۰ درصد) و کولیر روغنی ۰.۰۱ بکار می رود. روغن زیتونی نیز که برای تهیه این کولیر انتخاب می شود باید در الكل، شسته شده و کاملا استریل گردیده باشد.

سولفات آتروپین، به صورت گرد سفید رنگ و بسیار محلول در آب است. در مصارف داخلی به مقدار نیم تا دو میلی گرم (به دفعات ۱ تا ۵ میلی گرم)، به صورت محلول و گرانول مصرف می شود. در استعمال خارج محلول ۱/۱۰۰۰ تا ۱/۲۰۰ آن به صورت کولیر و پماد ۱/۱۰۰۰ تا ۱/۵۰۰ به کار می رود. حداکثر مصرف آتروپین و همچنین سولفات آن، یک میلی گرم در هر دفعه و ۲ میلی گرم در ۲۴ ساعت برای اشخاص بالغ است.

نسخه برای رفع درد معده شربت بلادون

شربت بلادون	۳۰ گرم
آب کلروفرمه	۱۰۰ گرم
عرق نعناع	۲۰ گرم

مخلوط مواد مذکور باید به مقدار یک قاشق در موقع درد برای اشخاص بالغ مصرف گردد.

نسخه برای رفع سیاه سرفه کودکان ۲ تا ۵ ساله

تنطور بلادون	۱۰ تا ۲۵ قطره
آنتی پیرین	۰.۵ تا ۱.۵ گرم
شربت دیا کد	۵ تا ۱۵ گرم
شربت بهار نارنج	۱۰ گرم
آب	به مقدار کافی تا ۷۵ سانتی متر مکعب

مواد مذکور را باید به خوبی مخلوط کرد و پس از یک نواخت شدن به مقدار یک قاشق قهوه خوری در هر ساعت مصرف نمود.

نسخه برای رفع آسم

گرد برگ بلادون	۵ گرم
گرد برگ تاتوره	۵ گرم
گرد برگ ژوسکیام	۵ گرم
نیترات پتاسیم	۵ گرم

پس از مخلوط کردن مواد مذکور، یک قاشق قهوه خوری آن را در موارد ضروری سوزانده دود آن را استنشاق می نمایند.

نوعی مرهم (Cé rat) بازکننده گردن رحم و حالب

عصاره بلادون	۱۰ گرم
مرهم گالین (C. Galien)	۹۰ گرم

دو ماده مذکور را در یک هاون داروسازی می سایند تا به خوبی مخلوط گردیده به صورت مرهم درآید. از این مرهم که ( Cé rat belladone) نامیده می شود، جهت باز کردن گردن رحم و حالب و رفع انقباض های تشنجی استفاده می شود. مرهم گالین (Ce ratde Galien) که در فوق ذکر شد دارای فرمول زیر است:

موم سفید	۱۸۰ گرم
روغن بادام شیرین	۵۳۵ گرم
آب مقطر گل سرخ (Eau de roses)	۳۳۰ گرم
برات سدیم	۵ گرم

ابتدا موم را به صورت قطعاتی درآورده و آن را توام با روغن بادام شیرین، درگرمای بن ماری ذوب می نمایند. سپس به حالت گرم و روان، درهاون چینی گرم وارد می سازند و مرتبا به هم می زنند و پس از آن که تقریبا سرد شد، آب مقطر گل سرخ که قبلا برات سدیم را بدان افزوده اند، به طور تدریجی و به مقادیر کم وارد می کنند و مرتبا به هم می زنند تا حالت کاملا یک نواخت پیدا نماید.

اگر در فرمول مذکور به جای آب مقطر گل سرخ، آب مقطر لوریه سریز وارد گردد مرهمی با اثر آرام کننده به دست می آید که از آن در سوختگی ها و رفع ناراحتی های پوستی استفاده می شود.

نسخه برای رفع حالت زکامی

افدرین	۰.۰۵ گرم
گرد برگ بلادون	۰.۰۱ گرم
عصاره بلادون	۰.۰۱ گرم

برای یک حب و استفاده از آن، ۲ مرتبه در روز.

ناسازگاری ‌بلادون

تانن، ید و به طورکلی موادی که با ساير الكالویيدها ناسازگاری دارند.

نحوه کاشت و تکثیر بلادون

تکثیر بلادون در زمین های حاصلخیز رستی – سیلیسی،‌ از طریق کاشتن دانه یا قطعات سوش انجام می گیرد. اراضی آبرفتی که کمی آهکی باشد، برای رشد گیاه مناسب تر است. کود حیوانی برای تقویت زمین و به دست آوردن محصول فراوان تر بسیار خوب می باشد. مشروط بر آن که این عمل در زمستانصورت گیرد و در بهار منحصرا نیترات سدیم به زمین افزوده گردد.

دانه گیاه را معمولا در اواخر دی – بهمن بر روی قشری از خاک مساعد با گرمای معتدل می کارند و پس از آن که رویش مقدماتی حاصل شد و گیاه ۳-۴ برگی ظاهر گردیدآن ها را نشا می کنند. انتقال گیاهان جوان رشد یافته به زمین زراعتی در اردیبهشت ماه بر روی شیار هایی به فواصل ۰.۸۰ تا یک متر به نحوی صورت می گیرد که هر یک گیاه لااقل ۷۰ تا ۸۰ سانتی متر از دیگری فاصله داشته باشد. با این روش معادل ۳۰ تا ۵۰ هزار پایه در هر هکتار زمین کاشته می شود.

برداشت محصول به نحوی است که در سال اول، یک بار آن هم در آخر مرداد، برگ های گیاه چیده می شوند. در این هنگام راندمان عمل بسیار خوب است. در سال دوم از هر دو پایه گیاه، یکی را با ریشه از زمین خارج می کنند و ۲ بار برداشت محصول به عمل می آورند. یکی در اواخر اردیبهشت با جدا کردن برگ هایی که رشد کامل حاصل نموده اند. و دیگری در اواخر مرداد که در این هنگام گیاه را از ۴-۵ سانتی متری سطح زمین قطع می کنند و سپس برگ های سالم آن را با دست از ساقه جدا می سازند.

معمولا از هر هکتار زمین معادل ۵۰۰۰ کیلو گرم برگ سبز که برابر با ۹۰۰ تا ۹۵۰ کیلو گرم برگ خشک شده است، به دست می آید. خشک کردن برگ های بلادون در گرم خانه و تحت اثر هوای گرم، صورت می گیرد. از امتیازات این نوع خشک کردن آن است که در مواقع لزوم اگر برگ های خشک شده به مدت ۳ تا ۵ روز در محل خشک قرار گیرند،‌ نرمی خاصی پیدا می نمایند. راندمان عمل در سال سوم از نظر به دست آوردن برگ گیاه، حداکثر می باشد.

ریشه بلادون را از گیاه دو ساله و در اواخر تابستان از زمین خارج می نمایند و پس از تمیز کردن آن ها را به انبار منتقل ساخته و خشک می نمایند. میوه بلادون به حالت سبز جهت تهیه نوعی ماده رنگی به منظور استفاده در نقاشی و یا پس از رسیدن کامل (جهت مصارف درمانی) چیده می شود. بلادون را در بعضی کتب بلادانه می نامند.

محل رویش بلادون

بلادون در ارتفاعات كوه‌‌ها و در امتداد پرچين‌‌‌ها و در جنگل‌‌های شاخه ‌زار مى‌رويد. به ‌طور وحشى در مناطق مختلف اروپا و آسيا به‌ خصوص هند و ايران انتشار دارد و در برخى كشور‌‌ها كاشته مى‌شود، در مناطق شمالى ايران در كوهستان‌‌ها جلفگ، گرگان و مازندران و در گردنه حيران به‌طور وحشى ديده مى‌شود. بلادون در نواحی شمالی ایران، گیلان: طوالش، اسالم، راه اسالم به خلخال. در ارتفاعات ۱۲۵۰-۱۵۰۰ متری، مغرب آستارا به سمت گردنه حیران در ۵۰۰ متری.

روغن ‌بلادون

دانه بلادون ، رنگ زرد و معادل ۲۵ درصد روغن قابل استخراج دارد. جدا کردن دانه ها از قسمت گوشت دار میوه بدین نحو صورت می گیرد که میوه های رسیده را برروی الک (با منافذ ریز) له می کنند و سپس به ملایمت آب می ریزند تا با شسته شدن قسمت گوشت دار میوه و عبور محلول از منافذ الک، دانه ها بر سطح آن باقی بمانند. در این موقع دانه ها را جدا کرده، پس از شستن مجدد، خشک می کنند.

روغن حاصل از دانه بلادون، حالت روان دارد و در دمای ۲۷- درجه انجماد حاصل می کند. بدون مزه، به رنگ زرد و دارای وزن مخصوصی برابر ۰.۹۲۵ در گرمای ۱۵ درجه است اندیس انکسار آن در گرمای ۲۵ درجه معادل ۱.۴۷۲۶، اندیس صابونی شدن آن ۱۹۱.۲ و اندیس ید آن، ۱۴۵.۲ است. روغن دانه بلادون به علت عدم انحلال الكالویيدها، فاقد همه آن هاست. از این نظر چون مواد سمی در خود همراه ندارد، در بعضی نواحی مانند Wurtemberg به مصارف تغذیه می رسد.

روغن دانه بلادون ، روغنی خشک شونده است ولی خشک شدن آن به تانی صورت می گیرد. تفاله ای که پس از روغن کشی از دانه ها به دست می آید، نمی تواند به مصرف حیوانات برسد زیرا به علت داشتن الکالوییدهای مختلف، سمیت شدید ایجاد می کند مگر از آن ها به عنوان کود استفاده به عمل آید. در ایران گونه های دیگری از Atropaها، به شرح زیر جمع آوری گردیده که بررسی های شیمیایی بعضی از آن ها به منظور تعیین مواد موثره در مرحله انجام است:

A. acuminata Royle، در راه گرگان به مشهد، جنگل گلستان، نزدیک ناحیه ای به نام تنگ راه در ۱۰۰۰ متری می روید.
A. Komarovii Blin . & Sohal، در گرگان، رامیان، رباط قزلق، بین نوده و شاهرود در ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ متری و مازندران: رامسر می روید.
A. pallidiflora Scho – Themsey،‌ در مازندران: کره زنگ، نوشهر، بين عباس آباد و قائم شهر در ۴۰۰ متری، جنوب آمل، ۶ کیلومتری جنوب چالوس در ارتفاعات ۲۰۰ متری می روید.

استفاده های درمانی و یا استخراج مواد موثره از گیاهان مختلف دیگر تحت نام ‌بلادون

الف – .S. atropoides B. et Persi.، Scopolia carniolica Jacq ، گیاهی است علفی، پایا و دارای ریزوم گره دار که به حد وفور در اروپای مرکزی می روید و مدت ها نیز از آن برای تهیه هیوسیامین به منظور به دست آوردن آتروپین در صنعت استفاده به عمل می آمده است. از مشخصات آن این است که برگ هایی شبیه بلادون دارد و از این نظر نیز، بلادون هنگری Belladone de Hongrie نامیده شده است. برگ های ناحیه فوقانی ساقه گیاه دارای دمبرگی با ظاهری کشیده و نوک تیز ولی برگ های قاعده ساقه آن، عاری از دمبرگ می باشد.

گل هایی به رنگ زرد روشن یا مایل به سبز و میوه ای کپسولی شکل (وجه امتیاز آن با بلادون که دارای میوه سته است) دارد. میوه این نوع بلادون به علت دارا بودن اسكوپولامين (هيوسين) و هیو سیامین، اسکوپولين (scopoline) ، اسکوپوله تین (scopolé tine)، اختصاصاتی شبیه بلادون و داتورا دارد. وجود مقدار کمی بتایین (Be taine) نیز در میوه آن محقق شده است. اسکوپولین scopoline ( اوسین Oscine)، به فرمول C_۸H_۱۳NO_۲ و به وزن ملکول ۱۵۵.۱۹ است. از تجزیه اسكوپولامین نیز به دست می آید.

فرمول منبسط آن توسط Fodor و همکارانش در سال ۱۹۵۵ تعیین گردیده است. اسکوپولین، به حالت متبلور در اتردوپترول به دست می آید. در گرمای ۱۰۷-۱۰۹ درجه ذوب می شود. در آب، الكل و اتر محلول است املاح کلریدرات و استات آن، به حالت متبلور به دست آمده است. برای آن اثر درمانی ذکر نشده است.

ب – .S. japonica Maxim، در ژاپن می روید و از قاعده ساقه ریشه دار آن، تحت نام بلادون ژاپن (Belladone de Japon)، در بعضی نواحی برای مصارفی شبیه بلادون، استفاده به عمل می آید. در اعضای این گیاه الکالوییدی به نام نور- هيوسيامين (nor-hyoscyamine) وجود دارد.

نور – هيوسيامين Nor – hyoscyamine ( پسودوهيوسيامينpseudo – hyoscyamine سولاندرين Solandrine)، به فرمول C_۱۶H_۲۱NO_۳ و به وزن ملکولی ۲۷۵.۳۴ است. از گیاهان مختلف تیره Solanaceae به دست آمده و سنتز شده است. نور – هيوسيامين، به حالت متبلور به دست آمده و نقطه ذوب آن در ۱۴۰.۵ درجه است. به مقدار کم در آب ولی به مقادیر زیاد در الكل و کلروفرم حل می شود. از نظر درمانی دارای اثر هورمونی پروژسترون (progesterone) است.

ج – .S. lucida Dunal، یکی از گونه های دیگر این گیاهان است که در هند می روید و اثر درمانی مشابه دارد.