اسفناج کوهی (Atriplex hortensis)

نام فارسی: اسفناج کوهی

نام علمی: .Atriplex hortensis L

نام فرانسه: Follette، Belle – dame، Bonne – dame، Arroche – des – jardins

نام انگلیسی: Orach، Butter – leaves, Garden – Orach، Mountain spinach

نام آلمانی: Gartene – Melde، Wilder – spinat، Grunkraut، Gartenmelde

نام ایتالیایی: Bietone، Bella – dama، Atriplice – domestica، Spinacione

نام عربی: حسن المراه (Husn el marah)، قطف ابيض

نام‌های دیگر: اسفناج رومی – سلمه – سرمه – سرمک – آتریپلکس – قطف – سرمق – قطف ابيض

اسفناج کوهی گیاهی است از تیره اسفناج، علفی، به ارتفاع ۰.۳۰ تا ۱.۵ متر که منشا اصلی آن مناطق مختلف کشورهای آسیایی بوده، بعد از آن جا به سایر نواحی مخصوصا قاره اروپا انتقال یافته است. برگ های آن عموما منفرد، به رنگ سبز مایل به کبود، مثلث شکل و دارای پهنکی با دندانه های فاصله دار و نامنظم است.

گل های آن که در فاصله ماه های تیر و شهریور ظاهر می گردد، رنگ سبز مایل به زرد دارد و به صورت گل آذین خوشه مركب ظاهر می شود. میوه اش، کفه ای شکل، به طول ۱۰ میلی متر و حتی بیشتر است. محل رویش این گیاه نیز در مزارع و اماکن سایه دار می باشد. قسمت مورد استفاده این گیاه، برگ، سرشاخه های جوان و هم چنین دانه های آن است.

ترکیبات شیمیایی اسفناج کوهی

در اعضای مختلف این گیاه طبق تحقیقات R. Kobert و L. Kroebert، مقدار زیادی ساپونین یافت می شود و از این جهت است که بر روی دستگاه های هضم و تنفس و همچنین مجاری ادرار تاثیر می نماید. در اعضای این گیاه مقداری اسید تانیک وجود دارد. خاکستر حاصل از آن نیز دارای املاح معدنی است.

خواص درمانی اسفناج کوهی

طبیعت برگ های اسفناج کوهی سرد و تر است. طبیعت تخم آن نه گرم است ونه سرد، ولی خشک می‌باشد. برگ های این گیاه دارای طعم ناپسند ولی اثرات درمانی مدر و نرم کننده است. از برگ آن جهت رفع اخلاط خونی، بیماری های کبدی و مثانه و همچنین رفع زردی، دیسانتری، تنگی نفس و دفع اسکاریدها استفاده می شود و اگر منظور، ایجاد لینت نیز باشد، مقداری سلمه تره (Mercurialis annua) بدان می افزایند.

مصرف جوشانده اعضای مفید گیاه اسفناج کوهی در آب جوجه یا آبگوشت گوساله بدون چربی، جهت رفع بیماری های التهابی مجاری ادرار و لوله گوارش توصیه گردیده است. در استعمال خارج، با مخلوط کردن برگ یا سرشاخه برگ دار وله شده آن در عسل، نوعی ضماد نرم کننده تهیه می شود که از آن، جهت رفع آماس و ناراحتی های محل ضرب دیده بدن استفاده می گردد به علاوه آن را بر روی محل دردناک عضو، در نقرس اثر می دهند. دانه اش اثر مسهلی و قی آور دارد ولی این اثرات به نحو منظم ظاهر نمی شود.

دیگر خواص درمانی اسفناج ‌کوهی

اگر پخته برگ اسفناج کوهی خورده شود، سريع‌ الهضم و خون ساز است، برای رفع گرمی و التهاب کبد و برای اشخاص صفراوی بسیار مفید می‌باشد.
آب تازه‌ برگ اسفناج کوهی را بگیرید و با شکر شیرین کنید و بخورید. ملین مزاج است، برای تحلیل ورم طحال مفید می‌باشد و اگر با ادویه خشک و گرم خورده شود، برای افزایش نیروی جنسی موثر است.
برگ اسفناج کوهی را با آب غوره و انار بخورید. عطش را رفع می‌کند، تب‌های گرم را کاهش می‌دهد، برای درمان ورم‌های گرم حلق و سایر ورم‌های داخلی مفید است و نرم کننده‌ی سینه می‌باشد.
پارچه‌ای را با آب برگ تازه برگ اسفناج کوهی خیس کنید و روی ورم‌های گرم بگذارید و تکرار کنید، ورم را تحلیل می‌برد.
تذکر: خوردن برگ اسفناج کوهی برای اشخاص سردمزاج مضر است و ایجاد نفخ می‌کند.
به مدت بیست روز هر روز چهار تا هشت گرم آرد تخم اسفناج کوهی را با آب گرم و عسل مخلوط کرده بخورید. برای باز کردن انسداد مجاری، رفع استسقا و یرقان یا زردی مفید است، کم ادرار کردن وقطره قطره ادرار کردن را رفع می‌کند، مدر و مسهل می‌باشد، ورم‌های خارجی را تحلیل می‌برد و برای کمبود ویتامین A بسیار موثر است.
اگر پس از زایمان مشیمه خارج نشد، برای خارج کردن آن پانزده گرم از تخم اسفناج کوهی را در نیم‌ لیتر آب بجوشانید تا آب به نصف برسد، بعد خوب آن‌ها را مالیده سپس صاف کنید آب آن را بنوشید. مشیمه راخارج می‌کند.
تخم اسفناج کوهی را با هم ‌وزنش شکر مخلوط کرده و بسایید. برای رفع جرب زیر چشم نافع است و اگر خورده شود، برای افزایش نیروی جنسی گرم مزاج ها مفید می باشد.

صور دارویی ‌اسفناج کوهی

از برگ گیاه، جوشانده ۳۰ تا ۶۰ در هزار با آب تهیه می نمایند که از آن به صورت خوردن یا تنقیه استفاده می گردد. مقدار مصرف دانه به عنوان مسهل ۲ تا ۸ گرم است.

گیاه اسفناج کوهی از علوفه بسیار خوب برای چهارپایان مخصوصا گاو است. از کلیه اعضای گیاه نیز معمولا نوعی ماده رنگی لاجوردی تهیه می شود که اگر پارچه پشمی آلوده بدان، به محلول از تات بیسموت وارد گردد، تغییر رنگ حاصل کرده، به رنگ سبز زیتونی در می آید.

این گیاه چون در غالب نواحی آسیا پراکندگی دارد، ممکن است در بعضی از نواحی ایران نیز وجود داشته باشد. واریته ای از آن در بعضی از نواحی شمال شرقی و همچنین در مشرق ایران پراکنده است.

گونه های مفید دیگر Atriplex ها

Atriplex deltoidea Bal. A hastata L

گیاهی علفی با ساقه ای به ارتفاع ۰.۲۰ تا یک متر است. در زمین های سنگلاخی، اراضی ماسه ای، مزارع و کنار جاده ها می روید. برگ های آن ظاهر مثلث شکل، دمبرگ دراز و به هر دو صورت متناوب و متقابل بر روی ساقه دیده می شود. گل های آن به رنگ مایل به سبز و میوه اش محتوی یک دانه قهوه ای یا سیاه و شفاف است.

تشخیص گیاه به سهولت از روی شکل برگ های آن صورت می گیرد. برگ آن اثر نرم کننده و میوه اش اثر مسهلی دارد . برگ آن مانند اسفناج در اغذیه مصرف می شود.

نام های عربی آن سرمج (Sarmag)، سرمق (Sarmaq)، قطف (Qataf) است.

Atriplex deltoidea - گونه ای از اسفناج کوهی

محل رویش

نواحی شمال غربی ایران: آذربایجان.

.Chenopodium Halimus Thunb. Atriplex Halimus L

گیاهی درختچه مانند، پرپشت و دارای ظاهری به رنگ سفید نقره ای است. در نواحی جنوب و جنوب غربی اروپا پراکنده است ولی در ایران نمی روید. خاکستر آن دارای مقدار زیادی املاح سدیم می باشد. برگ آن اثر نرم کننده دارد. خاکستر حاصل از گیاه در صابون سازی مصرف می شود. نام های عربی آن قطف بری و ملوح (Malahh) است.