آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر 21 
نام فارسی: گون
نام علمی: .Astragalus (Tourn) L
گون ها گیاهانی علفی از تیره پروانه واران یا به صورت بوته های چوبی خاردار و یا عاری از خار می باشند. پراکندگی فراوان در کشور ما دارند به طوری که در هر منطقه، نوعی از آن ها به چشم می خورد. انواع مولد کتیرا و به طور کلی، گونه هایی از آن ها که بوته مانند و دارای ساقه های چوبی هستند، گون نامیده می شوند.
این گیاهان عموما برگ هایی مرکب از برگچه های متعدد و غالبا فرد دارند ولی در بین آن ها ندرتا گیاهانی با برگ های ساده نیز یافت می شود. گل های آن ها به رنگ های صورتی، قرمز، آبی، بنفش، زرد، سفید و مجتمع به صورت گل آذین های مختلف خوشه یا سنبله است. بعضی از آن ها نیز گل هایی واقع در محور ساقه دارند.
در ساقه بعضی از نمونه های بوته مانند گون ها، نوعی ماده صمغی فراهم می گردد که خود به خود و یا بر اثر ایجاد شکاف به خارج ترشح می شود. این ماده که به سهولت بر روی ساقه خشک می گردد، پس از جمع آوری تحت نام کتیرا، به بازارها عرضه می شود.
گون های مولد کتیرا بیشتر در مناطق گرم و اراضی خشک و بایر کوهستانی آسیای صغیر، سوریه، ارمنستان مخصوصا ارض روم، آنقره، ایران و غیره می رویند.
گونه های مختلف از گون ها
در ایران، متجاورز از ۵۰۰ گونه Astragalus در نواحی مختلف پراکندگی دارند که تعدادی از آن ها مولد کتیرا هستند. مهم ترین گون های مولد کتیرا به قرار زیر می باشند:
- .Astragalus adscendens Boiss. et Hausskn – در نواحی کوهستانی جنوب غربی ایران، خوزستان و لرستان می روید.
- .Astragalus brachycalyx Fisch – در نواحی کوهستانی کردستان و منطقه حدود آن پراکندگی دارد.
- .Astragalus gummifer Labill – مهم ترین گونه مولد کتیرا می باشد و در لبنان، سوریه، ارمنستان و کردستان می روید.
- .Astragalus microcephalus Willd – در آسیای صغیر، ارمنستان، ترکیه و ایران (پلور در ارتفاعات ۲۵۰۰ متری) یافت می شود.
- .Astragalus pycnocladus Boiss. et Hausskn – در مغرب ایران، دوبراران، شاه چنار، تراران و تفرش (اراک) می روید.
- .Astragalus kurdicus Boiss – در نواحی جنوبی ایران: بوشهر و کوه شورموگ (Chormug) وجود دارد.
- .Astragalus verus Oliv – از یونان تا قسمتی از نواحی غربی ایران مانند کرمانشاه، همدان آورومان و شاهو پراکندگی دارد.
- .Astragalus keratensis Bunge – در مشرق ایران و کوه کرات یافت می شود.
- .Astragalus cyllenus Boiss. et Heldr – در ایران یافت نمی شود.
- .Astragalus creticus Lamk – در ایران یافت نمی شود.
- .Astragalus leioclados Boiss – در کوه های مغرب ایران، الوند، کویر اراک و جاده لنکران انتشار دارد.
- .Astragalus heratensis Bunge – هریرود.
- .Astragalus strobiliferus Royle – دره هریرود.
به طوری که ملاحظه می شود، قسمت اعظم گون های مولد کتیرا در نواحی مختلف ایران یافت می گردند. کتیرا، در بازار تجارت به صورت قطعات مسطح، نوار مانند و چین خورده و یا رشته ای شکل، معمولا نامنظم و به رنگ های سفید یا مایل به زرد و غالبا كدر (به ندرت شفاف) در معرض استفاده قرار می گیرد.
کتیرا، ماده ای است سخت، با مقاومت و بدون بو که در گرمای ۱۰۰ درجه، ۱۵ درصد آب خود را از دست می دهد. از سوختن آن، خاکستری معادل ۳ تا ۴ درصد وزن اولیه، برجای می ماند که شامل کربنات دوشو، فسفات ها و غیره است. کتیرا در آب حل نمی شود ولی با جذب آب، به صورت لعاب چسبنده ای در می آید. اگر مقداری از کتیرا پس از قرار گرفتن در آب، زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار گیرد، سلول های تغییر شکل یافته ای با جدارهای نسبتا ضخیم در آن مشاهده می گردد که در مرکز آن ها، دانه های آمیدون به صورت ذرات کوچک و گرد یا به اشکال دیگر دیده می شود.
ترکیبات شیمیایی گون ها
از هیدرولیز کتیرا، دو قسمت، یکی محلول و دیگر غیر محلول نتیجه می شود. قسمت محلول آن که در سال ۱۹۲۹ توسط Norman به تراگاکانتين (tragacanthine) موسوم گردید، عبارت از اسید اورونیک (ac. uronique) متصل به چند مولکولی آرابینوز است. قسمت غير محلول آن، باسورين (bassorine) نامیده می شود و منحصرا شامل اسید گالاکتورونیک (ac. galacturonique)، متصل به قندهای گالاکتوز و گزیلوز می باشد. به علاوه قندهای آزاد و مشتقات متوکسیل (methoxyle) نیز در کتیرا یافت می شود.
آزمایش: اگر یک گرم کتیرا در ۱۰۰ گرم آب مقطر به مدت ۲۴ ساعت خیس بخورد، مایع لعابی کدری باید از آن حاصل شود که منحصرا مركب از ذرات صمغ تورم یافته باشد. اگر محلول مذکور از کاغذ صافی عبور داده شود، قسمت غیر محلول آن که بر روی کاغذ صافی باقی می ماند باید با آب بد، رنگ آبی حاصل کند ولی قسمت محلول که از کاغذ صافی عبور نموده است نباید این رنگ را بگیرد.
خواص درمانی گون ها
کتیرا حاصل از گون ها، اثر درمانی معینی در پزشکی ندارد. در داروسازی به مصارف تهیه موسیلاژ و گرد کتیرا و همچنین تهیه قرص های مختلف مانند قرص های بم دوتلو، بی کربنات سدیم، شاربن، برات سدیم، کلرات پتاسیم، کلریدرات کوکائین، ایپکاکوانا و غیره می رسد به علاوه چون دارویی است امولسیون دهنده، جهت معلق نگه داشتن گردهای دارویی غیرمحلول در آب به کار می رود.
مصارف صنعتی کتیرا خیلی زیاد است.
