آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۸ 
نام فارسی: آستراگالوس گومی فر ، گون
نام انگلیسی: Astragale یا Tregacanth
نام علمی: Astragalus gummifer
نام دیگر: کتیرا
گون، آستراگالوس گومی فر که آن را اسطراغالیس نیز می نامند گیاهی از تیره‌ی نخود است. گون‌ها گیاهانی یک ساله یا دایمی اند از تیره پروانه واران که ارتفاع آن ها به ۷۵ تا ۱۰۰ سانتی متر نیز می رسد.
ساقه های کامل و رشد یافته آن به رنگ بنفش تیره و دارای خارهای بسیار است. برگ‌های آن تشکیل شده است از برگچه هایی که به صورت متقابل به تعداد ۱۱ تا ۳۰ جفت در محور هر برگ قرار گرفته اند که این برگ‌ها اکثرا فرد هستند. گل‌های آن معمولا به رنگ ارغوانی، گاهی آبی یا سفید است و نزدیک به انتهای شاخه های گل دهنده و به شکل مجتمع و گل آذین می رویند.
ریشه گیاه گون راست و عمیق و در برابر خشکی و شرایط نا مساعد محیطی بسیار مقاوم است. گیاه گون به دو صورت علفی و بوته ای دیده می شود که نوع بوته‌ای آن به نواحی کوهستانی تعلق دارد و عموما خاردار است. این گیاه برای مناطق خشک، مناطق بیابانی و کویری مناسب است؛ قابل رشد در خاک‌های شور. دارای بوی تند سلنیوم است. بسیاری از گون‌ها سمی هستند و باعث مسمومیت گاوها، گوسفندان و اسب‌ها می شوند. در نقاط مختلف ایران انواع مختلفی گون وجود دارد که مهم ترین آن ها عبارتند از:
- Astragalus adscendens است که در نواحی کوهستانی در جنوب غربی ایران، خوزستان و لرستان می روید.
- Astragalus brachycalyx که در نواحی کردستان وجود دارد.
- Aastragalus microcephalus
- Astragalus kurdicus
- Astragalus virus
- Astragalus gymnocladus
گونه های مختلف گون که مورد استفاده دارویی است، گل هایی به رنگ های صورتی، قرمز، آبی، بنفش، زرد و یا سفید هستند. گل هایش به صورت مجتمع، خوشه یا سنبله مانند است و گاهی در محور ساقه قرار دارند. مشهورترین گونه گون کتیرایی گونه آستراگالوس گومی فر (Astaraglus gummifer) است. گون از علف‌های هرز مناطق کویری، زمین‌های بایر، مزارع چغندر قند و نیشکر است و بومی آسیای صغیر، ایران، سوریه و یونان است.
کتیرا که به نام‌های علمی Tragacanth یا Gum tragacanth مشهور است، مهم ترین محصول این گیاه گون است. ترشحات صمغی خشک شده که در اثر خراش دادن قسمت پایینی ساقه گیاه به دست می آید را کتیرا گویند.
صمغ در مجاورت هوا در اثر تبخیر آب به تدریج سفت و خشک می شود. کتیرا دارای اشکال نامنظمی است که شکل آن بستگی به نوع شکافی که بر روی ساقه ایجاد می شود و دارای رنگ‌های مایل به قهوه ای و یا بی رنگ وجود دارد. کتیرا را می توان در سال اول زندگی گیاه به دست آورد اما درجه ی مرغوبیت آن‌ها از نظر تجارتی خوب نیست، به طوری که ترجیح داده می شود کتیرا در نیمه دوم تابستان از گیاه ۲ ساله بهره برداری شود.
خاک اطراف يقه گیاه را تا عمق ۵ سانتی متری خالی می کنند و در قسمت بدون حفاظ توسط یک چاقوی تیز، شکاف طولی ایجاد کرده سپس به وسیله‌ی یک قطعه چوب شبیه گوه با فشار شکاف باز می کنند تا صمغ به راحتی تراوش شود. ۲۰ روز پس از برش به جمع آوری کتیرا می پردازند و این عمل را مجددا تکرار می کنند.
کتیرای خوب کتیرایی است که از شاخه های قدیمی گیاه به دست می آید. هرچه زمان خشک شدن صمغ ترشح شده کوتاه تر باشد به همان نسبت کتیرای حاصل سفیدتر و شفاف تر خواهد بود و کتیراهای درجه ۲ و ۳ دارای رنگ کدر هستند. مهم ترین تامین کنندگان کتیرا در جهان در درجه اول ایران و سپس ترکیه و سوریه هستند.
هرچه کتیرا شفاف و بی رنگ و نازکتر باشد، دارای کیفیت بهتر و قیمتی گران تر است. کتیرا به اشکال و رنگ‌های مختلف وجود دارد که نوع ورقه‌ای بیرنگ یا سفید، بهترین مرغوب ترین و گران ترین محصولات کتیرا است. با توجه به این که ژل تهیه شده از کتیرا و آب ممکن است پس از مدتی خراب شود، بهتر است اولا آن را دور از گرما نگه داشت و ثانيا تازه به تازه تهیه کرد. هر چه مقدار آب بیشتری به کتیرا اضافه شود، محلول به دست آمده دارای غلظت کم تری خواهد شد. قسمت های مورد استفاده این گیاه صمغ و ریشه گیاه است.
ترکیبات شیمیایی آستراگالوس گومی فر
کتیرا دارای آب، مواد معدنی و نشاسته است. کتیرا دارای باسورین است. باسورین دارای گالاکتورونیک اسید متصل به قندهای گالاکتوز و گزیلوز است. باسورین جسمی است که در آب، به خصوص در آب سرد غیر محلول ولی به خوبی در آن متورم می شود.
کتیرا همچنین دارای تراگاکانتینکه جسمی محلول و از سه ملکول اسید گلوکورونیک و یک ملکول آرابینوز تشکیل می شود. صمغ کتیرا در ضمن حاوی مقادیر کمی سلولز و پروتیین است. ترکیب شیمیایی ریشه ی گون شامل پلیسی کاریدها، فلاونوئیدها، گلیکوزیدهای تری ترین است.
نحوه کاشت و تکثیر آستراگالوس گومی فر
تکثیر آستراگالوس گومی فر از طریق بذر صورت می گیرد.
طرز استفاده و مقدار مصرف آستراگالوس گومی فر
کتیرا آستراگالوس گومی فر اثر درمانی معینی در پزشکی ندارد. ولی مصارف صنعتی کتیرا خیلی زیاد است. در داروسازی به مصارف تهیه موسیلاژ و گرد کتیرا و همچنین تهیه قرص‌های مختلف می رسد.
به علاوه چون دارویی است امولسیون دهنده برای معلق نگهداشتن گردهای دارویی غیر محلول در آب به کار می رود.
کتیرا ممکن است به فرآورده های دارویی افزاینده حجم اضافه شود.
همچنین به عنوان نرم کننده و تسکین دهنده در فرآورده های آرایشی – بهداشتی و به عنوان سوسپانسیون کننده و امولسیون کننده و به هم چسباننده در صنایع دارویی مورد مصرف قرار می گیرد.
خواص درمانی و طبیعت آستراگالوس گومی فر
کتیرا آستراگالوس گومی فر طبیعت گرم و تر دارد. خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از: کمک به هضم غذا، تقویت مغز استخوان، تحریک سیستم ایمنی بدن، مفید برای طهال، پاکسازی روده ها، عفونت لثه ها، مهار رشد تومور، بهترین شوینده برای موهای خشک، درمان قند و نفریت، کنترل اسهال، ضد سرفه و سرما خوردگی.
کنترل عوارض جانبی شیمی درمانی، کمک به هضم غذا، ضد استرس، حالت دادن و نرم کردن موی سر. ریشه گیاه «گون» در درمان عوارض جانبی شیمی درمانی موثر است. و نیز ضد استرس است. ریشه گون به عنوان کمک هضم مطرح است. در طب سنتی چین این گیاه مغز استخوان انسان را تقویت می کند و بدن انسان را از عوامل بیماری زا محافظت می کند.
پژوهش ها نشان می دهند که گون می تواند سلول های ایمنی را از حالت استراحت به اوج فعالیت سوق دهد. استفاده طولانی از این گیاه (به مدت ۳۵ روز) فعالیت سلول های طهال را تشدید می کند و به اوج می رساند. مقداری کتیرا را در آب به مدت ۱ ساعت خیس کرده پس از طی شدن این مدت قبل از هر وعده غذایی مقدار کمی از آن را میل نمایید. روده را در اسرع وقت پاکسازی می کند.
مقداری از کتیرای برگ را روی محل درد قرار داده و نگه دارید این عمل حتی باعث باز شدن محل عفونت در لثه و جذب و در نهایت درمان عفونت دندان می شود. ریشه گون دارای توانایی مهار رشد تومور است. از کتیرا در فرآورده های سرماخوردگی به عنوان نرم کننده و ضدسرفه استفاده میشود. مقداری کتیرا را در آب جوش یا شیر بز مخلوط کرده و پس از حل شدن در آب میل شود.
استفاده دیگر کتیرا آستراگالوس گومی فر در کنترل اسهال است؛ چون میتواند مقدار زیادی آب را جذب کند و از خروج آن از بدن جلوگیری کند. استفاده دیگر از آن به علت خاصیت چسبندگی کتیرا در محصولات چسب دندان است. و ریشه ی آن به عنوان مقوی و درمان افراد دارای قند و نفریت مصرف می شود. مقدار ۱ قاشق مرباخوری کتیرا را پس از آسیاب کردن با یک استکان آب مخلوط و هم بزنید به مدت ۱ الى ۲ ساعت به حال خود رها کنید تا کاملا آب را جذب کند و آماده شود.
مقدار یک سر شیشه از شامپویی که به صورت روزانه برای شستشوی سر استفاده می کنید به کتیرای آماده شده اضافه کنید و در حمام سر خود را با مخلوط به دست آمده بشویید این ترکیب یکی از بهترین شوینده ها برای موهای خشک است.
مقدار ۲ قاشق سدر را با ۱ قاشق کتیرای آسیاب شده مخلوط و با ۱ لیوان آب هم بزنید به مدت ۱ الى ۲ ساعت به حال خود رها کنید تا کاملا آب را جذب کند.
مقدار یک سر شیشه از شامپویی که به صورت روزانه برای شستشوی سر استفاده می کنید به کتیرای آماده شده اضافه و در حمام سر خود را با مخلوط به دست آمده بشویید این ترکیب یکی از بهترین شوینده ها برای موهای چرب است.
مقدار ۵ گرم کتیرای صدفی را به همراه یک لیوان آب جوش هم بزنید تا کاملا آب را جذب کند و سفت شود سپس ژل به دست آمده را پس از خنک شدن داخل پمپ و یا بطری خالی بریزید و در جای خنک نگه دارید و به دفعات کمی از آن را استفاده کنید. این ژل برای حالت دادن و نرم کردن مو بسیار مفید است
سابقه تاریخی آستراگالوس گومی فر
کتیرا از زمان دیوکسورید و تئوفراست مورد شناسایی و مصرف بوده است. در قرون وسطی از کشور ایتالیا به مناطق دیگر صادر می شده است. ریشه ی گون یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و رسمی چین است که در فارماکوپه چین ذکر شده است.
