مروارید عطری (Asperula odorata)

نام فارسی: مروارید عطری

نام علمی: .Asperula odorata L

نام فرانسه: Hepatiqueodorante، Reine des bois، Aspe ruleodorante

نام انگلیسی: Sweetsented، Sweet grass، Mugwet، Sweet Woodruff

نام آلمانی: Mariengrass، Wohlriechender Waldmeister، Waldmeister

نام ایتالیایی: Raspello odoroso، Piccolo mughetto، Asperella odorata

نام عربی: اسبروله العطريه (Asbertlah el etri yah)

مروارید عطری گیاهی است علفی، زیبا، پایا، به ارتفاع ۱۰ تا ۳۰ سانتی متر از تیره روناس که در دشت ها و دامنه های کم ارتفاع تا ۱۸۰۰ متری نواحی مختلف اروپا و آسیا می روید. پراکندگی آن به صورتی است که در وسعت پهناوری از دو قاره اروپا و آسیا و همچنین شمال افريقا یافت می گردد. در طول ساقه راست و چهار گوش آن، جا به جا برگ های فراهم به تعداد ۶ تا ۸ تایی ولی به ابعاد مختلف، به نحوی قرار دارند که هرچه به قاعده ساقه نزدیک می شود، شکل و اندازه آن ها کوچک تر می گردد. در ناحیه زیر گل آذین آن نیز، برگ هایی به ابعاد متوسط جای دارد. گل های آن سفید رنگ، معطر و مجتمع به صورت نوعی چتر مرکب است.

ترکیبات شیمیایی مروارید عطری

اعضای مختلف گیاه مروارید عطری دارای کومارین (coumarine) است. این ماده پس از خشک شدن گیاه، به مقدار زیادتر در آن ایجاد می شود. بررسی های مختلف نشان داده است که مقدار این ماده در پاییز کم تر از بهار و در حدود ۱/۶ آن است. علاوه بر کومارین، یک ماده تلخ، اسید آسپرتانیک (ac. asportannique) و یک گلوکزید به نام آسپرولوزيد (asperuloside) در گیاه یافت می شود.

کومارین، نه تنها در گیاه فوق بلکه در تعداد زیادی از گیاهان از جمله انواع زیر یافت می شود:

• .Orchis piirpurea Huds. ، Melilotus officinalis (L.) Medik
• .Anthoxanthum odoratum Linn. , Dipterix odorata Willd

در ریشه Asperula odorata، ماده ای به رنگ قرمز نیز وجود دارد. آسپرولوزيد (Asperuloside) [اسید روبی کلریک (rubichloric acid)]، گلوکزیدی به فرمول C_۱۸H_۲۲O_۱۱ و به وزن ملکولی ۴۱۴.۳۸ است. در گیاهان زیر یافت می گردد و از آنها استخراج شده است:

1. .Asperula odorata L از تیره Rubiaceae
2. .Galium Aparine L از تیره Rubiaceae
3. بعضی از گونه های Coprosma از تیره Rubiaceae

آسپرولوزید به صورت بلوری های سوزنی شکل در الکل یا استن به دست می آید. نقطه ذوب آن، در گرمای ۱۳۱ – ۱۳۲ درجه است. در آب، متانول، اتانول، استات اتیل، دی اوکسان (Dioxane)، پیریدین (Pyridine) و اسید استیک حل می شود. در اتر، بنزن، کلروفرم و Ligroin غیر محلول است.

خواص درمانی مروارید عطری

بیشتر اختصاصات درمانی گیاه مروارید عطری ، مربوط به کومارین است که به مقدار ۱ تا ۲ درصد در آن یافت می شود. کومارین به حالت خالص، اثر آرام کننده دردهای عصبی و خواب آور دارد و این اعمال نیز بر اثر از بین رفتن قابلیت تحریک رفلکس ها و فلج برخی مراکز عصبی مغز پیش می آید، بدون آن که این ماده تاثیری بر روی اعصاب سطحی داشته باشد. در عوض باعث پیدایش حالت تهوع، استفراغ، سردرد، سرگیجه، کندی حرکات قلب و پایین آمدن درجه گرمای طبیعی بدن می گردد. مصرف مقادیر زیاد گیاه مذکور مانند Melilotus officinalis، عوارضی نظیر فوق به وجود می آورد.

گیاه مروارید عطری در رفع بی خوابی کودکان، افراد مسن و همچنین در رفع بی خوابی های دوره نقاهت، هیستری، حالات مالیخولیایی، دفع رسوبات ادراری و در تب های دانه ای مانند سرخک و مخملک نتایج مفید ظاهر می کند. برای دم کرده ۳۰ تا ۵۰ در هزار این گیاه (مدت دم کردن ۱۰ دقیقه) اثر مدر، معرق، آرام کننده، رفع کننده دردهای منشاء عصبی، همچنین قابض، ضد عفونی کننده مجاری ادرار و غیره قائل هستند. در زمان قدیم، از آن برای معالجه بیماران مبتلا به هاری استفاده به عمل می آورده اند.

در استعمال خارج، اثر آرام کننده و التیام دهنده زخم دارد. برگ های تازه و له شده آن، به صورت ضماد جهت رفع التهاب و ورم اعضای بدن، بهبود آبسه ها و التيام زخم ها بر روی آن ها اثر داده می شود.

دم کرده ۲۰ درصد اعضای خشک گیاه Asperula odorata را به صورت کولیر برای رفع ورم پلک چشم و ورم ملتحمه توصیه نموده است. تزریق محلولات ۳۰ تا ۴۰ در هزار آن به حالت نیم گرم و به صورت شست شو، در رفع ترشحات مهبلي، موثر است.

از مصارف دیگر گیاه مروارید عطری آن است که از آن برای معطر ساختن لیکورها و حفاظت پارچه ها از گزند حشرات، استفاده به عمل می آورند و چون گل های زیبا و قشنگ دارد، به عنوان زینت نیز آن را در حاشیه باغچه ها می کارند. انواع پرورش یافته این گیاه، ظاهری زیباتر از نمونه های وحشی آن دارند.

از مخلوط برگ های خشک شده این گیاه با نعناع و توسيلاژ (Tussilago Farfara)، نوعی توتون معطر تهیه می کنند.

تهیه بخور

یک مشت از اعضای خشک گیاهان فوق را باید در آب جوش وارد کرده به مدت ۱۵ دقیقه بخور بدهند.

محل رویش مروارید عطری

نواحی شمالی ایران، ارتفاعات ۱۸۰۰ متری شمال هرزویل در زیر درختان راش، عمارلو: چرم کش در ۱۸۲۰ متری در زیر درختان راش، شمال شرقی ایران، ارسباران و بندرگز. این گیاه در اراضی مارنی – سیلیسی می روید و از زمین های آهکی گریزان است.