تلقیح مصنوعی ملکه زنبور

تلقیح مصنوعی ملکه های باکره

مطمئن ترین راهی که برای بهتر و فعال تر کردن جمعیت های زنبورعسل امروزه از آن استفاده میشود تلقیح مصنوعی ملکه زنبور است چون معمولا بهترین و فعال ترین ملکه به وسیله متخصصین انتخاب می گردد و برای جفت گیری دادنشان تنها از نرهای جمعیتهای فعال و پر محصول استفاده می شود. یعنی؛ با کنترل صددرصد نرها و ماده ها به هدف مان نزدیکتر شده و نسل های بعدی قوی تر و پر محصول تر خواهند بود.

جفت گیری ملکه زنبورعسل به طور طبیعی، خارج از کنترل انسان است و این عمل را پس از بالغ شدن در حال پرواز و در فاصله ای از کندوی خود با حدود ۷ تا ۱۰ زنبور نر انجام میدهد. بهترین راه کار برای داشتن ملکه تلقیح مصنوعی ملکه های باکره است.

جفت گیری زنبورهای نر با ملکه کاملا اتفاقی و بستگی به رقابت زنبورهای نر موجود در محل دارد. لذا اسپرم وارد شده در واژن ملکه مخلوطی از اسپرم چند زنبور نر خواهد بود.

اگر زنبورهای نر که با ملکه جفت گیری می کنند از نژادها و دو رگه های متفاوت باشند نوزادان حاصل شده از چنین ملکه ای با خصوصیات ژنتیکی متفاوت و از رنگ های مختلف خواهند بود. بنابراین برای کنترل جفت گیری ملکه ها با نژاد خالص باید از دستگاه تلقیح مصنوعی استفاده کرد. تلقیح مصنوعی ملکه زنبور عسل تنها راه حفظ خلوص نژاد و اصلاح نژاد می باشد.

انسان با استفاده از علم ژنتیک می تواند هدف گیری دقیق تری کرده و در بهتر کردن وضع نژادهای جانداران و بالا بردن سطح محصول آنها به نفع خودش بهره گیری کند، همان طوری که شیردهی گاوها را توانست از ۴ کیلو تا ۳۰ کیلو و بیشتر در روز بالا ببرد. برای هدف گیری باید اجبارا، از طرز زندگی و فعالیت، به ویژه خواص توارثی اجداد هر موجود (هم پدر، هم مادر) اطلاعات دقیق و بدون نقصی در اختیار داشت.

در جمعیت هایی از زنبور عسل که به طور طبیعی در جنگلها زندگی می کنند این کار ممکن نیست چون نه از وضع ملکه های آنها اطلاعاتی وجود دارد و نه از طرز زندگی نرها و آنچه جمعیتها خودشان برای اصلاح نژادشان انجام میدهند نیز خیلی کم است.

در قسمت اعظم زنبورداری های امروزی در کشور ما که جمعیت ها خود به خود بچه داده و زیاد می شوند هم عينا وضع به همین منوال است.

در روش های قبلی که برای تولید ملکه آمده بود تنها ملکه تحت کنترل دقیق تولید میشود. ولی جفت گیری اش در هوا و خارج از کنترل تولید کننده است؛ یعنی وی حداکثر فقط از ۵۰ درصد خواص توارثی که مربوط به ملکه است اطلاعات نسبتا دقیق دارد و ۵۰ درصد بقیه مربوط زنبورهای نری است که در هوا با ملکه ای جفت گیری می کنند و هیچ کنترلی روی آنها ندارد به خصوص آن که ملکه نه تنها با زنبورهای نر هر یک از جمعیتهای مختلف زنبورستان خودش بلکه اغلب حتی با نرهایی که از زنبورستان مجاور و یا دور دست می آیند نیز جفت گیری می کند.

در ایستگاه های جفت گیری ملکه که معمولا چندین کندو برای تولید زنبورهای نر مستقر می کنند، پس از جفت گیری معلوم نیست که ملکه با نرهای کدام یک از جمعیتها جفت گیری کرده است. در نتیجه کنترل صد درصد در چنین ایستگاه هایی هم وجود ندارد تا محاسبات توارثی طبق خواص همان جمعیت جفت گیری کننده به خصوص انجام گیرد.

اسپرم یا نطفه به وسیله دستگاهی از داخل بدن چنین زنبورهای نر بالغ و فعالی مکیده شده و به داخل بدن و دستگاه تناسلی بهترین و فعال ترین ملکه ها تزریق می گردد. به این طریق هیچ جای شک و تردید باقی نمی ماند. بنابراین تلقیح مصنوعی ملکه زنبور تنها راهی است که در آن اجداد ملکه و اجداد نرها کاملا معلوم است.

از آن جایی که خواص سالهای پیش توارثی ملکه و نرهای مورد استفاده از بررسی شده اند، در نتیجه خواص جمعیتهایی که ملکه تلقیح شده به زودی تشکیل خواهد داد از قبل معلوم و مقدار محصولی را که در شرایط عادی طبیعی خواهند آورد تقریبا آشکار است.

نقطه ضعف این روش این است که ملکه های تلقیح شده معمولا تنها برای یک سال قادر به تخم گذاری صحیح می باشند که در این مدت، هم تخم نر و هم تخم ماده می گذارند. اغلب از اوایل سال دوم فقط تخم نر می گذارند، چون اسپرم موجود در کیسه ذخیره نطفه ملکه گویا به اتمام می رسد چرا که کیسه ذخیره نطفه قادر به جذب همه نطفه هایی که به طور مصنوعی به بدن ملکه تزریق شده نیست و مقداری را که می تواند جذب کند به زحمت برای یک سال کافی است. امید این است که نقص فوق به تدریج و با پیشرفت علم رفع گردد.

در سالهایی که نخستین آزمایشهای تلقیح مصنوعی زنبور صورت می گرفت متخصصین همیشه با ناکامی مواجه بودند. این وضع سال ها ادامه داشت به طوری که عده ای از محققین ادامه کار را بی نتیجه و تلقیح مصنوعی در ملکه زنبور عسل را غیرممکن اعلام کردند.

در مقابل، عده ای دیگر ناامید نشده و تنها روش تحقیقات را تغییر دادند. به این طریق که با تشریح دقیق دستگاه تناسلی ملکه پی بردند که در قسمت جلوی دستگاه تناسلی آن چینهای زیادی وجود دارد که مانع ورود سوزن دستگاه تلقیح کننده به قسمتی می گردد که نطفه باید در آن جا ریخته شود تا به وسیله ماهیچه های ظریف اطراف کیسه ذخیره اسپرم پمپ شده و به داخل کیسه برای ذخیره شدن فرستاده شود و ملکه از آن در تولید زنبورهای ماده استفاده کند.

با اطلاع از این موضوع امروزه در تلقیح مصنوعی ملکه زنبور به کمک سوزن دستگاه تلقیح چینها را به کناری زده، آن گاه اسپرم یا نطفه را به داخل دستگاه تناسلی ملکه تزریق می کنند تا مستقیما به داخل کیسه ذخیره میکده شوند. ولی همان طوری که پیش از این هم گفته شد ملکه های تلقیح مصنوعی شده فقط یک سال به طرز صحیح تخم گذاری می کنند.

دستگاه تناسلی ملکه باز شده و آماده دریافت نطفه اسپرم یا نطفه را در گرمای ۱۲ تا ۱۵ درجه به مدت ۶ ماه میتوان زنده نگه داشت و از آن در زمان لازم در تلقیح مصنوعی استفاده کرد.

دستگاههای تلقیح مصنوعی ملکه زنبور مختلفی تاکنون درست شده که از آنها استفاده میشود ولی به طور کلی و عمومی طرز کار کردن آنها روی این اصول پایه گذاری شده است:

١- پر محصول ترین، سالم ترین و آرام ترین ملکه ها انتخاب گردند. (جمعیت مادر)

۲- پر محصول ترین، سالم ترین و آرام ترین نرها انتخاب گردند. (جمعیت پدر)

٣- برای دیدن صحیح و انجام کار از بینوکولار استفاده میشود.

۴- ملکه هنگام تلقیح به کمک گاز Co2 بیهوش می گردد.

۵- اسپرم یا نطفه از دستگاه تناسلی نرهای بالغ (بیضه ها) به کمک سوزن های دستگاه تلقیح کننده پمپ میشود..

۶- سوزن دستگاه تلقیح کننده را وارد دستگاه تناسلی ملکه کرده و اسپرم را داخل بدن آن تزریق می کنند.

۷- پس از تزریق، ملکه را از محیط Co2 بیرون آورده و در جعبه ای با هوای معمولی می گذارند تا به هوش آید.

۸- چند دقیقه پس از به هوش آمدن، وی را داخل جمعیتی که از قبل يتيم و آماده دریافت ملکه است، طبق روش ملکه دادن در قفسه ملکه گذاشته به جمعیت میدهند ، حدود ۲ تا ۳ روز بعد ملکه اولین تخمها را خواهد گذاشت.

مهمترین مزایای تلقیح مصنوعی ملکه های باکره نسبت به جفت گیری طبیعی

۱- جفت گیری ملکه های مادری تحت کنترل بوده و لذا ارزشیابی و انتخاب نژاد مفهوم صحیح تر و بهتری خواهد داشت.

۲- انجام جفت گیری یا تلقيح های مشخص بین نژادها و یا گروههای انتخاب شده امکان پذیر می گردد و در نتیجه می توان صفات خاصی را در یک نژاد یا گروه یا هیبرید متمرکز کرد.

۳- تلقیح مصنوعی ملکه های باکره در هر موقع از شبانه روز و تحت هرگونه شرایط اقلیمی در داخل آزمایشگاه امکان پذیر میباشد. به عبارت دیگر این گونه تلقیح بر خلاف جفت گیری طبیعی به زمان و شرایط محیطی وابستگی ندارد.

معایب تلقیح مصنوعی ملکه های باکره

۱- داشتن منبع مداوم و کافی از زنبورهای نر سالم و بالغ از نژاد مناسب.

۲- داشتن دستگاه و لوازم تلقیح مصنوعی.

٣- داشتن مهارت کافی در انجام تلقيح مصنوعی که نیاز به آموزش دارد.

۴- امکان آلوده شدن ملکه های تلقیح مصنوعی شده به انواع بیماریها در جریان تلقيح و لذا باید احتياطات بهداشتی لازم ملکه پس از جفت گیری در حال بازگشت به کندو با علامت آخرین جفت گیری صورت پذیرد.

۵- برنامه ریزی دقیق برای تلقیح مصنوعی ملکه های باکره که مستلزم وقت، امکانات و دقت زیاد می باشد.

به هر حال ثابت شده است در صورتی که ملکه های زنبور عسل به نحو مطلوب و صحیحی تلقیح مصنوعی شده و به کندوها معرفی شوند، پس از پذیرفتن و شروع تخم گذاری عملکرد آنها با ملکه های جفت گیری شده طبیعی قابل رقابت می باشد.

گرچه تلقیح مصنوعی ملکه های باکره یک اقدام تخصصی و دقیق است و امکان استفاده از آن برای همه زنبورداران وجود ندارد ولی تولید کنندگان ملکه زنبورعسل که دارای نژاد خالص بوده و علاقه مند به حفظ نژاد خود می باشند مجبور هستند از آن بهره مند شوند.