آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۸ 
نام فارسی: ختمی
نام علمی: .Althaea officinalis L
نام فرانسه: Bourdon de St. Jacques, Guimauve officinale, Guimauve sauvage
نام انگلیسی: Marsh – mallow, Hollyhoch – Rose mallow
نام آلمانی: Echter Eibisch, Eibisch, Althacawurzel
نام ایتالیایی: Bismalva Buonvischio, Malvaccioni, Altea officinale, Malvavisco
نام عربی: خطمی، الغاسول، العضرس
گیاهی است از تیره پنیرک، علفی، پایا، دارای ساقه ای به ارتفاع ۰.۵ تا ۱.۵ متر و پوشیده از کرک های نرم که ریشه ای دراز، دوکی شکل، به ضخامت انگشت و به رنگ خاکستری مایل به زرد دارد، یک ساله یا چند ساله و خودرو است. در اراضی مختلف مخصوصا در سواحل ماسه ای، زمین های کم و بیش شور و نواحی مرطوب می روید و با آن که امروزه در محیط های مختلف پراکندگی حاصل نموده اما چون محل زندگی آن، بیشتر در اراضی شوره دار است، از آن جا به اماکن دیگر انتشار یافته است.
امروزه تصور می کنند که منشا اصلی این گیاه در نواحی مختلف آسیا بوده، به تدریج از آن جا به منطقه مدیترانه و سپس به نواحی دیگر انتشار یافته است.
از اختصاصات ختمی این است که برگ هایی به رنگ سبز، با پهنک بزرگ، منقسم به ۳ تا ۵ لوب دندانه دار و گل هایی درشت به رنگ های سفید گلی یا مایل به ارغوانی (سفید، صورتی، گلی قرمز، ارغوانی، قرمز تیره، زرد و…) دارد. گل های آن در قسمت های انتهایی ساقه، به صورت دسته های غالبا ۳ تایی ظاهر می گردد. گل ها در فاصله زمانی بین اواخر خرداد تا اواسط شهریور ظاهر می شوند.
میوه آن مسطح و چند لایه است که در اطراف آن بریدگی و شیارهای خاصی وجود دارد. داخل میوه چند دانه لوبیایی شکل، نازک، کوچک به رنگ قهوه ای تا سیاه وجود دارد. بومی مناطق گرم، گرمسیری استوایی و نواحی گرمسیری بین دو مدار شمال و جنوب استوا در جهان است. این گیاه در اطراف تهران، نواحی مختلف البرز، اطراف رودخانه کرج، اراک، آذربایجان، نواحی شمالی ایران، کردستان و اصفهان پراکندگی دارد.
از مشخصات دیگر ختمی آن است که ریشه ای دراز و دوکی شکل، به ضخامت انگشت و به رنگ خاکستری مایل به زرد دارد. پراکندگی آن به حالت وحشی بیشتر در سواحل ماسه ای و زمین های کم و بیش شور نواحی مرطوب است. منشا اصلی گیاه هنوز به تحقیق معلوم نگردیده است اما امروزه عقیده کلی بر این است که ختمی از نواحی مختلف قاره آسیا تدریجا به اروپا، مخصوصا به منطقه مدیترانه انتقال یافته است.
با آن که ختمی، گیاهی دارویی است، اما از نظر یک گیاه زینتی بیشتر مورد توجه مردم قرار گرفته است. از پرورش آن، نمونه هایی با گل درشت تر، به رنگ های متفاوت به دست آورده اند. ختمی به علت دارا بودن گل های درشت و زیبا، مورد توجه زنبور عسل است و در ردیف گیاهان مهم مولد نوش قرار دارد. قسمت مورد استفاده این گیاه، گل، برگ و ریشه آن است.
قسمت های مورد استفاده ختمی
قسمت مورد استفاده ختمی، برگ، ریشه و گل های آن است که عموما اثر نرم کننده دارند. ریشه اش بیشتر از نظر درمانی مورد توجه مردم کشورهای خارج قرار دارد در حالی که مردم ایران، گل ختمی را موثرتر دانشته و استفاده از آن را بر سایر قسمت های گیاه، ترجیح می دهند. ختمی هایی که گل سفید دارند کاربرد درمانی بیشتری دارند. گل ختمی از اواسط خرداد تا اواخر پاییز گل دارد.
اختصاصات تشریحی ختمی
ریشه ختمی
- لایه های چوب پنبه که در زیر بشره واقع است و ریشه را از خارج فرا می گیرد.
- پارانیشم پوستی مرکب از سلول های چند وجهی یا مدور و محتوی ماکل های اکسالات کلسیم که در آن، مخصوصا در قسمت های داخلی تر، سلول های موسیلاژ دار دیده می شود.
- عناصر آبکشی به صورت نوارهایی که هر یک از دیگری به وسیله اشعه مرکزی مرکب از یک ردیف سلول جدا می گردد. در این ناحیه، فيبر آبکشی به صورت دسته هایی واقع بر روی دوایر متحدالمرکز دیده می شود ضمنا وضع فیبرها با عناصر آبکشی در ردیف های طولی، به نحوی است که به صورت متناوب با آن قرار دارند.
- کامبیوم با ظاهر مشخص.
- دسته های چوبی محصور در فیبر که در بین آن ها اشعه مغزی یک ردیفی مخصوصا در ناحیه زیر كامبيوم دیده می شود.
در منطقه چوب، مانند ناحيه آبکش و پارانیشم پوستی، سلول های موسیلاژ دار پراکندگی دارد به علاوه در آن ها، بلورهای اکسالات کلسیم نیز مشاهده می گردد. در مجاور ناحیه مغز، چوب اولیه ریشه قابل رویت است.
برگ ختمی
در هر دو سطح فوقانی و تحتانی بشره دارای روزنه است. سطح بشره آن از تارهای ساده یک یا چند سلولی و غده ای پوشیده می باشد. تارهای غیر غده ای آن، عموما باریک، نوک تیز و دارای وضع غالبا فراهم به صورت دسته های ۲ تا ۵ تایی است. در زیر بشره فوقانی برگ ختمی، دو ردیف سلول نردبانی دیده می شود. پارانشیم حفرهای برگ ختمی، مرکب از سلول های آمیدون دار و اکسالات دار است. در پارانشیم برگ و هم چنین در بشره آن، سلول های موسیلاژ دار وجود دارد.
سابقه تاریخی ختمی
تاریخ استفاده درمانی از ختمی به زمان های خیلی قدیم نسبت داده می شود. تئوفراست (Theophraste)، در قرن چهارم قبل از میلاد، استفاده از نوعی ختمی را که گل زرد داشته، ذکر نموده است ولی به نظر می رسد که این گیاه، ختمی نبوده بلکه یکی از گونه های Abutilon بوده است. طرفداران مکتب بقراط، در قرن ۵ و ۴ قبل از میلاد، ختمی را موثرترین داروی التیام دهنده می دانسته اند ولی چون در توصیف گیاه مورد نظر، دقت کافی به کار نبردند، اطمینان از این که، گیاه مورد استفاده آن ها، همین ختمی امروزه بوده، مشکوک به نظر می رسد.
دیوسکورید در قرن اول میلادی، درباره اثر درمانی ختمی، مطالبی ذکر کرده که به نظر می رسد، گیاه مورد نظرش همان ختمی فعلی بوده است زیرا در توصیف گیاه، اندام آن را پوشیده از کرک و گل های آن را به رنگ گلی، که مشخص ختمی است بیان داشته است.
در قرون وسطی از ختمی برای مصارف مختلف استفاده به عمل می آمده و گاهی نیز به جای آن انواع دیگر ختمی به مصرف می رسیده است. گیاه شناسان قرن ۱۶ میلادی، با توجه به موارد درمانی که دانشمندان قدیم برای ختمی قائل بوده اند آن را در رفع درد معده، ورم معده، سرفه، نزله، ترشحات مهبلی، سنگ کلیه، بیماری های عصبی، درد گلو و لثه دندان ها، گزش زنبور و غیره موثر ذکر نموده اند.
در مصر باستان از دمنوش گل ختمی برای کاهش دمای بدن، درمان بیماری های عصبی و قلبی و افزایش دهنده ادرار استفاده می کردند. در کشورهای آفریقایی نیز دمنوش گل ختمی را برای درمان یبوست، سرطان، بیماری کبد و علایم سرماخوردگی تجویز می کردند. هم چنین خمیر تولید شده از برگ‌های این گیاه برای درمان جراحت روی پوست قرار داده می شد.
در ایران این دم نوش به عنوان روش درمانی برای کاهش فشار خون بالا مورد استفاده بوده است. مطالعات جدید هم حاکی از آن است که گل ختمی می تواند در کاهش فشار خون و کلسترول بالا موثر باشد. هرچند لازم است بررسی های بیشتری در این باره انجام گیرد. در یونان باستان، گل ختمی را با عسل می جوشاندند و برای درمان زخم ها، اسهال خونی، درد سیاتیک و دندان درد استفاده می کردند.
ترکیبات شیمیایی ختمی
تمام قسمتهای گیاه دارای لعاب فراوان است. ریشه ختمی دارای ۳۵ درصد لعاب، ۳۷ درصد آمیدون، ۱۰ درصد ساکارز، ۰.۷۸ درصد قند تبدیل یافته، ۱۰ تا ۱۱ درصد مواد پکتیک، ۱.۷ درصد ماده روغنی، ۰.۸ آسپاراژین، بتائین، آلبومین، لسیتین، نوعی آنزیم، یک ماده معطر فرار، اسید مالیک، تانن به مقدار ۷ درصد، مواد معدنی و فسفات است.
برگ ختمی علاوه بر موسیلاژ، دارای مقدار جزئی اسانس و یک اسید فرار با بوی اسید والرینیک است. گل ختمی علاوه بر ماده قندی، موسیلاژ و غیره، دارای ۰.۰۲۴ درصد اسانس است ضمنا در زمان گل دادن، دارای حداقل موسیلاژ و آمیدون می باشد ولی بعد از گل دادن، مقدار درصد مواد مذکور به تدریج افزایش می یابد. در عوض مقدار درصد ماده قندی آن، در زمان گل دادن، به حداکثر می رسد.
نحوه کاشت و تکثیر ختمی
تکثیر گل ختمی توسط بذر به دو روش مستقیم و غیرمستقیم صورت می گیرد. کاشت مستقیم در اواخر اسفند و اوایل فروردین به صورت ردیفی در زمین اصلی انجام می شود. فاصله ی ردیف‌ها ۶۰ تا ۷۰ سانتی متر است. عمق بذر در هنگام کاشت باید ۳ تا ۳.۵ سانتی متر باشد. پس از کاشت باید بلافاصله زمین را آبیاری کرد. این روش، روش مناسبی برای کشت گل ختمی نیست و کم تر از آن استفاده می شود.
چنان چه گل ختمی به روش مستقیم تکثیر شود و بوته ها در طول ردیف‌ها متراکم باشند آن ها را باید کم کرد، به طوری که در هر متر طولی ۸ تا ۱۰ بوته رشد کند. زمان مناسب برای کم کردن گیاهان در طول ردیف ها در مرحله ۲ تا ۳ برگی است. در کاشت غیر مستقیم، در اوایل مهر ماه اقدام به کاشت بذر در خزانه می شود. بذرها در ردیف هایی به فاصله ۷ تا ۸ سانتی متر کشت می شوند. عمق بذر بین ۱.۵ تا ۲ سانتی متر مناسب است. با آبیاری منظم و وجین علف‌های هرز، بذرها پس از ۱۰ تا ۱۵ روز سبز می شوند.
در صورتی که تراکم گیاهان در طول ردیف‌ها زیاد باشد در اواخر مهر به کم کردن آن ها اقدام می شود. در اواخر پاییز، به منظور جلوگیری از سرما زدگی با پوشش نایلونی سطح خزانه را باید پوشاند. اواخر اسفند زمان مناسبی برای انتقال نشاها به زمین اصلی است. تکثیر گل ختمی به روش غیر مستقیم دارای هزینه های بیشتری است، اما از آن جایی که گیاهان زودتر به گل می روند و گل های به دست آمده از کمیت و کیفیت مناسبی برخوردارند لذا اکثر از این روش بیشتر استفاده می شود.
کشت ختمی، نیاز به نور مناسب و اقلیم هایی که بادهای موسمی شدید نمی وزند، دارد. بذر گیاه در دمای ۸ تا ۱۰ درجه سانتی گراد قادر به رویش است، اگر چه رشد و نمو این گیاه در مناطق خشک نیز به خوبی صورت می گیرد، ولی گیاه در مرحله‌ی ساقه دهی به رطوبت کافی نیاز دارد. نور کافی و هوای خشک سبب تولید مقدار فراوانی گل می شود. خاک‌های نرم رسی با ضخامت زیاد و غنی از مواد غذایی برای کاشت گیاه مناسب است، رطوبت زیاد برای گیاه مناسب نیست و سبب کاهش عملکرد گل می شود.
در فصل پاییز پس از اضافه کردن کودهای حیوانی کاملا پوسیده، زمین را شخم عمیقی می زنند. سپس به مقدار لازم کود پتاس و فسفر اضافه می کنند و به وسیله ی دیسک آن ها را تا عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی متری خاک مخلوط می کنند. در اواخر زمستان زمین را تسطیح و بستر خاک را برای کشت بذر آماده می کنند. کاشت مداوم گیاه در یک زمین مناسب نیست و بهتر است تکرار کشت آن در یک زمین پس از سه سال انجام گیرد.
اواخر اسفند و اوایل فروردین زمان مناسب برای کاشت مستقیم گیاه است. بذرها در ردیف هایی به فاصله ی ۶۰ تا ۷۰ سانتی متر کشت می شوند. عمق بذر در هنگام کاشت باید ۳ تا ۳.۵ سانتی متر باشد. گل ها را باید در هوای خشک و غیر بارانی برداشت کرد. گلبرگ‌ها، بدون کاسبرگ باید جمع آوری شوند، گل‌ها به ندرت به صورت کامل و همراه با کاسه ی گل (کاسبرگ‌ها) برداشت می شوند.
از مرحله ی باز شدن گل‌ها تا پژمرده شدن و ریختن آن‌ها زمان نسبتا طولانی وجود دارد لذا می توان به صورت منظم و به تدریج گل‌ها را برداشت کرد و پس از جمع آوری توسط جریان نسیم ملایم یا خشک کن های الکتریکی در درجه حرارت ۴۰ تا ۵۰ درجه سانتی گراد خشک کرد. دانه ختمی را معمولا در بهار می کارند و گیاه جوان حاصل را در پاییز و یا بهار سال بعد به زمین آماده منتقل می سازند. در پرورش ختمی اگر تکثیر از طریق تقسیمات سوش صورت گیرد، نتیجه بهتر حاصل می شود.
برای جمع آوری ریشه، قطعات آن را در پاییز به وسیله چنگال های فلزی مخصوص از زمین خارج می کنند و پس از شستن، به کمک چاقو های نیمه تیز، قسمت های خارجی یعنی ناحیه چوب پنبه ای شده ریشه را می تراشند. عده ای معتقدند که ریشه ختمی را نباید پس از خارج کردن از خاک، شست زیرا با این عمل، مواد لعابی ریشه که به حد فراوان در سطح خارجی آن جای دارد از بین می رود. در اینم مورد عقیده عده ای بر آن است که به جای شستشوی ریشه با آب، باید آن را پس از خارج کردن از خاک به خوبی تکان داد و سپس با استفاده از برس های مویی، خاک و آلودگی های دیگر را از آن دور نمود.
ریشه های قطور و طویل ختمی را معمولا پس از پاک کردن، ابتدا طولا به قطعاتی تقسیم می کنند و سپس هر یک از قطعات حاصل را به قطعات کوچک به طول ۲.۵ تا ۸ سانتی متر در می آورند اگر ریشه های ختمی قطور نباشند منحصرا آن ها را عرضا به قطعاتی تقسیم می کنند. خشک کردن قطعات ریشه ختمی در دستگاه های مخصوص و یا در کوره های نانوایی پا از انجام عمل پخت نان، صورتر می گیرد. بدیهی است در مورد اخیر همیشه موقعی که حرارت کوره زیاد نیست، اقدام به این کار می کنند.
طرز استفاده و مقدار مصرف ختمی
گل ختمی را که مصرف آن در ایران بیشتر از سایر قسمت های گیاه است، معمولا هنگام شکفتن، جمع آوری می نمایند. خشک کردن گل نیز باید با رعایت نهایت دقت و در سایه صورت گیرد. برگ های ختمی نیز در همین زمان چیده می شود.
گل‌ها را باید در هوای خشک و غیر بارانی برداشت کرد. اگر بخواهید به شکل سنتی از این گیاه استفاده کنید ۵ تا ۱۰ گرم از آن را در قوری بریزید و به مدت ۱۵ دقیقه بر روی شعله غیر مستقیم قرار دهید. برخی از گیاهان دارویی که دارای ترکیبات لعاب دار هستند مانند گل ختمی و گل بنفشه را نباید روی شعله مستقیم قرار داد؛ زیرا حرارت مستقیم باعث تغییر ترکیبات گیاه می شود.
هم چنین می توانید گلبرگ‌های آن را خشک و آسیاب کنید سپس برای هر بار استفاده یک قاشق مرباخوری از پودر آسیاب شده را در یک لیوان آب جوشیده که سرد شده باشد یا عرق کاسنی برای مدت ۸ ساعت خیس و سپس مصرف کنید. برگ‌ها و گلبرگ‌های گل ختمی را می توان به شکل دمنوش و عرقیات مصرف کرد که برای درمان انواعی از بیماری‌ها مفید است.
برای دم کردن ریشه ی این گیاه ابتدا ریشه ی آن را تمیز و خرد کنید و در ۱ لیتر آب جوش بریزد و اجازه دهید که به مدت ۳۰ دقیقه دم بکشد. پس از سرد شدن آن را از صافی عبور دهید و در صورت تمایل آب آن را با عسل شیرین کنید و بنوشید.
خواص درمانی و طبیعت ختمی
استفاده درمانی از ختمی، مدت هاست که در طب عوام بین مردم معمول می باشد به طوری که هنوز هم از ارزش درمانی آن، بین مردم کاسته نشده است.
طبیعت گل ختمی سرد و تر است. گیاهان لعاب دار گیاهانی هستند که سرشار از ترکیبات قندی به نام موسیلاژ هستند، گل ختمی جزو این گیاهان است. این گیاهان برای نرم کردن مجرای تنفسی بسیار اهمیت دارند. خیلی از افراد زمانی که دچار سرماخوردگی می شوند مجاری تنفسی آن ها خشک و تحریکات آن کاهش پیدا می کند، به همین دلیل افراد مدام سرفه های خشک می کنند. بیشترین کاربرد ختمی برای درمان مشکلات تنفسی و برونشیت است.
خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از: درمان ورم بناگوش، رعشه، درد سیاتیک، التیام شکستگی، دمل‌ها و ورم‌ها، گاز گرفتگی و سوختگی، سرماخوردگی و گلو درد. ضد سرفه، التهاب دستگاه گوارش، التهاب لثه نوزادان در هنگام نیش زدن دندان، کاهش قرمزی و سوزش اگزما، جلوگیری از چاقی و چرب شدن کبد، ضدعفونی زخم‌ها و معده، شادابی پوست، عفونت ریه، سوزش معده، سوء هاضمه، زخم معده و درمان زرد زخم.
گل ختمی اثر رفع تحریکات جلدی و نرم کننده داشته در مداوای بیماری های سینه، سرفه و درد گلو به کار می رود. از گل ختمی در رفع ورم ملتحمه نیز استفاده به عمل می آورند. می توان جوشانده گل ختمی را با یک قاشق عسل مصرف کرد که این محلول ضد سرفه قوی است و تاثیر آن را دو برابر می کند. ریشه گیاه ختمی برای درمان سرماخوردگی، گلو درد و دیگر مشکلات تنفسی بسیار مفید است.
گل ختمی در درمان مشکلات مربوط با التهاب دستگاه گوارش موثر است و می تواند در کاهش التهاب لثه نوزادان در زمان دندان در آوردن آن ها مفید باشد. عصاره ریشه و ساقه ختمی را برای درمان سوختگی‌ها و زخم های پوستی می توان استفاده کرد. هم چنین عصاره ریشه و ساقه گل ختمی، درمانی موثر برای کاهش قرمزی و سوزش ناشی از اگزما است. گل ختمی برای درمان مشکلات گوارشی از جمله سوزش معده، سوء هاضمه، کولیت زخمی و زخم معده بسیار مفید است.
برای شستشوی زخم‌ها در گذشته از گل ختمی استفاده می کردند و هنوز هم برای زرد زخم معمول است و هیچ یک از داروهای امروزی جای آن را نگرفته است. گل ختمی در درمان امراض کبدی و جوش صورت اثر مفیدی دارد.
عصاره گل ختمی روی سوخت و ساز بدن اثر می گذارد و از چاقی و تشکیل چربی در کبد جلوگیری می کند. گل ختمی برای درمان عفونت های ریوی بسیار مفید است. لعاب گل ختمی برای شوره سر مورد استفاده قرار می گیرد و هم چنین برای طراوت و شادابی پوست صورت از ماسک آن استفاده می شود. در گذشته از گل ختمی برای ضد عفونی کردن زخم ها استفاده می کردند. و تنقیه گل ختمی معده را ضد عفونی می کند و زخم های آن را التیام می دهد.
برگ ختمی دارای موسیلاژ فراوان و اثر نرم کننده در مصارف داخلی است. در استعمال خارج به صورت ضماد، از آن استفاده به عمل می آید. جوشانده برگ ختمی را به صورت حمام، لوسیون، کمپرس گرم، غرغره، تنقیه و غیره در موارد مختلف به کار می برند.
ضماد برگ های این گیاه برای درمان گاز گرفتگی و سوختگی شفا بخش است. ضماد برگ ختمی در برطرف کردن دمل ها و ورم ها موثر است. برای التیام شکستگی‌ها، برگ ختمی را به صورت ضماد در آورید و روی محل شکستگی بگذارید. ضماد برگ ختمی در برطرف کردن درد سیاتیک مفید است. ضماد برگ ختمی رعشه را برطرف می کند. ضماد برگ ختمی ورم بناگوش را درمان کنید.
ریشه ختمی نیز اختصاصاتی شبیه برگ و گل آن داشته، از آن به عنوان نرم کننده، رفع کننده تحریکات جلدی، آرام کننده و غیره استفاده به عمل می آورند. مصرف ریشه ختمی در تمام موارد التهاب، سرفه های شدید، نزله ها، آنژین، برونشیت، بیماری های منشا التهاب سینه، ورم معده و روده، شکم روش، دیسانتری، دل پیچه ها، يبوست، ترشح زیاد زرد آب، بیماری های مثانه، سنگ کلیه، عدم دفع ادرار، کمی ترشحات ادرار، ترشحات مهبلی، مسمومیت های حاصل از مواد محرق و غیره توصیه شده است.
در اولسر معده، به ریشه ختمی، یک ماده تانن دار مانند Potentilla tormentilla و یا یک گیاه اسانس دار مانند بابونه اضافه نموده مصرف می نمایند. شربت ختمی در بیماری های اطفال مخصوصا به منظور تسهیل خروج ترشحات سینه و هم چنین تسکین سرفه و از بین بردن تحریکات شش به کار می رود.
در استعمال خارج، جوشانده ریشه ختمی و برگ آن، به صورت غرغره در رفع التهاب اعضای مختلف مانند ورم مخاط دهان، آبسه لثه ها، ممانعت از خشکی گلو در دوران تب، به کار می رود. ضماد آن در رفع آماس، التیام زخم ها و اولسرها، رفع دانه های صورت و نقاط دیگر بدن، بادسرخ و غیره موثر است. برای تسریع دندان بندی اطفال، از ریشه خشک ختمی، به صورت جویدن استفاده به عمل می آورند. این عمل در بین مردم نواحی مختلف معمول است.
صور دارویی ختمی
گل ختمی به صورت دم کرده ۱۰ تا ۳۰ گرم در یک لیتر آب و برگ ها یا ریشه آن به صورت خیسانده مصرف می شود. در این جا باید توجه داشت که دم کرده مذکور به حالت بسیار گرم و یا بسیار سرد، اثر تحریک کننده پیدا می کند.
برای تهیه دم کرده از ریشه ختمی، بهتر آن است که پس از شستن ریشه، مقدار یک لیتر آب جوش بر روی ۱۰ تا ۳۰ گرم آن بریزند و پس از آن که تدریجا درجه گرما به ۲۰ تا ۳۰ رسید، آن را ثابت نگه دارند. بعدا صاف کرده کمی قند یا عسل بدان بیافزایند. مقدار مصرف این دم کرده سه فنجان در روز است. در رفع یبوست ها، معمولا کمی پوست Bourcline، شیرین بیان و انیس (Anis)، بدان می افزایند. برای رفع سرفه نیز مقدار کمی Bouillon blanc، شیرین بیان و Tussilago Fafara بدان اضافه می کنند.
شربت ختمی یکی دیگر از صور دارویی این گیاه است. برای تهیه آن ۳۰گرم ریشه را به قطعاتی تقسیم کرده، مدت ۵ تا ۶ ساعت در مخلوط ۲۰ گرم الکل ۹۰ درجه و ۶۰۰ میلی لیتر آب می خیسانند ضمنا در فواصل معین، آن را مرتبا تکان می دهند. سپس صاف کرده را با ۱۵۰ گرم قند به ملایمت می جوشانند به طوری که بر اثر این کار، مایع به ۶۰۰ گرم تقلیل یابد.
روش دیگر آن است که دو قسمت از قطعات ریشه را در مخلوطی از یک قسمت الكل و ۵۰ قسمت آب وارد کرده، به مدت ۳ ساعت تحت اثر گرمای ملایم قرار می دهند و گاهی آن را تکان می دهند بعد صاف کرده قند به آن اضافه می کنند. افزایش قند باید به صورتی باشد که به هر ۴۰ گرم محلول، ۶۰ گرم قند افزوده گردد.
جوشانده برگ و ریشه ختمی برای غرغره، شستشو، حمام و غیره به نسبت ۳۰ تا ۵۰ در هزار آن ها در آب تهیه می شود برای تهیه غرغره و لوسیون جهت رفع ناراحتی های مخاط دهان، جوشانده ای از مخلوط ۲۰گرم ریشه ختمی، ۵ گرم Salvia officinalis و ۳ گرم گل شقایق را در ۲۵۰ سانتی متر مکعب آب به دست می آورند.
از خیساندن قطعات ریشه ختمی در آب، محلولی به دست می آورند که جهت شستشوی قسمت های مختلف بدن در موارد التهاب به کار می رود. برای رفع یبوست و تحریکات روده می توان گرد ختمی را به مقدار ۲ گرم، مخلوط با یک گرم شیرین بیان و یک گرم لاکتوز برای هر بسته به مقدار ۲ بسته صبح ناشتا به کار برد.
از جوشاندن گل و حتی برگ ختمی، به مدت ۱۰ دقیقه در نیم لیتر آب، محلولی به دست می آید که اثر نرم کننده پوست بدن دارد و به صورت لوسیون و مالیدن آن بر روی پوست، آرامش و نرمی خاص به افرادی که پوست حساس و لطیف دارند می بخشد. از ریشه و ساقه ختمی، الیافی به دست می آید که از آن در تهیه کاغذ و بعضی بافتنی ها استفاده می شود.
عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف ختمی
در برخی از مطالعات آمده است گل ختمی می تواند به جای استامینوفن مصرف شود، هرچند این تاثیر گذاری احتمالا بسیار ضعیف است. زنان باردار و مادران شیرده باید از خوردن آن پرهیز کنند. کسانی که سرد مزاج هستند باید ختمی را با عسل بخورند.
محل رویش ختمی
این گیاه در اطراف تهران، نواحی مختلف البرز، اطراف رودخانه کرج، اراک، کوه رزوند، آذربایجان، محمد آباد، سائین قلعه، نواحی شمالی ایران، گیلان: اطراف رشت، شمال گرگان، خراسان، لرستان، اصفهان (زاینده رود) می روید. غالبا پرورش می یابد.
گونه های دیگر ختمی
گونه های دیگر ختمی مانند.Althaea hirsuta L و .Althaea cannabina L نیز دارای صفات درمانی مشابه ولی با اثر ضعیف تر هستند. در ایران به ندرت از این دو گیاه استفاده درمانی به عمل می آید.
گونه اول از دو گیاه مذکور، ساقه ای یک ساله و اعضای پوشیده از تارهای خشن دارد ولی ریشه اش به خلاف ختمی، کوچک است. محل رویش آن در منطقه البرز، گیلان: رودبار، دره – سفیدرود. گرگان: بین تپه مراوه و بجنورد. مازندران: دره هراز، نوشهر آذربایجان: جنگل حسن – بیگلو. مغرب ایران: کردستان، قصرشیرین و قزوین است.
گونه دوم، گیاهی، پایا، دارای برگ هایی با بریدگی های عمیق و گل های گلی رنگ است. اعضای هوایی آن نیز پوشیده از تارهای کوتاه می باشد. محل رویش آن در نواحی مختلف البرز، کنار رودخانه کرج، باغ های شمال تهران، قلهک، گیلان، مازندران: سیاه بیشه، دره چالوس. آذربایجان: قره داغ، حسن بگلو. مشرق ایران. خراسان: بین بجنورد و مراوتپه در ارتفاعات ۱۳۰۰ متری، ارتفاعات بینالود به سمت نیشابور و همچنین در کتل یک چنار است.
