آلوئه ، صبر زرد (Aloe)

نام فارسی: آلوئه ، صبر زرد

نام علمی: Aloe

نام فرانسه: Aloes

نام انگلیسی: Aloes

نام آلمانی: Aloe

نام ایتالیائی: A. ordinario ،Aloe

نام عربی: الصبر (As saber)، صبر، المقر

آلوئس که به فارسی صبر یا صبر زرد نامیده می شود، شیرابه سفت شده ای است که از برگ گوشت دار انواع متنوعی از آلوئه ها، به طریقی که شرح داده می شود به دست می آید. این ماده دارای اثر مسهلی و از مشتقات آنتراکینونیک (Anthraquinonique) است.

آلوئه ها گیاهانی از تیره لاله و مخصوص نواحی حاره اند و منشا اصلی آن ها نیز کاپ و مناطق حاره افریقا بوده است. عموما فاقد ساقه و یا دارای ساقه کوتاه هستند. برگ های آن ها ضخیم، گوشت دار و به رنگ سبز یا مایل به قرمز است. عاری از دمبرگ ولی دارای پهنکی با قاعده پهن و نوک باریک هستند. گل های آن ها بر روی محوری به صورت گل آذین سنبله گرد آمده است. مهم ترین گونه های آن به شرح زیرند:

۱- .A. barbadensis Mill.، Aloe vera L، در افریقای شمالی و جزایر آنتیل می روید. برگ های ضخیم و دراز، با لکه های قابل تشخیص و کناره پیچ و خم دار، منتهی به تیغ دارد. گل های آن به رنگ سبز مایل به زرد و مجتمع به صورت خوشه زیبایی در انتهای محورگل آذین است. آلوئس (صبر زرد) حاصل از آن، به این نام های موسوم می باشد: Aloe sde l’ Inde، Aloe sdu Curag ao و Aloe sdes Barbades

تفاوت اصلی آلوئه و آلوئه ورا،طبقه بندی علمی آن ها است. Aloe به عنوان رده و آلوئه ورا تنها یکی از ۴۰۰ گونه این گیاه می باشد.

۲- .Aloe ferox L و دورگه های متعدد آن، هم چنین .A. africana Mill ،A. spicata Thunb و گونه های مختلف دیگر که عموما در افریقای جنوبی می رویند، نوعی آلوئس به نام Aloe sdu cap تولید می کنند که دارای اهمیت زیاد است.

۳- .Aloe perryi Bak، که در جزایر سوکوترا (Socotra) و .A. succotrina Lam و واریته های آن که در سوکوترا و جزایر دیگر اقیانوس هند می رویند، نوعی آلوئس به نام Aloe ssocotrina می دهند. نوعی آلوئس دیگر نیز به نام Aloe sdu Natal وجود دارد که گیاه مولد آن را احتمالا .Aloe Candelabrum Tod تصور می نمایند. آلوئس های دیگری نیز وجود دارد که از نظر درمانی بی ارزش و یا دارای ارزش کم هستند و از ذکر آن ها خود داری به عمل آمده است.

اختصاصات تشریحی آلوئه

برگ گونه های مختلف آلوئه از نظر تشریحی، ساختمان یکسان دارند و در برش عرضی، قسمت های زیر را نشان می دهند:

• بشره برگ که دارای کوتیکول ضخیم است و در فواصل مختلف آن، روزنه دیده می شود.
• پارانشیم کلروفیل دار زیر بشره در ردیف اول، ساختمانی شبیه برگ سایر گیاهان، مرکب از سلول های دراز منشوری شکل دارد. در این ناحیه و زیر بافت مذکور، سلول های دراز با بلورهای سوزنی شکل اکسالات کلسیم (رافید) مشاهده می شود.
• ضخامت برگ از پارانشیم بی رنگ، موسیلاژ دار و محتوی شیره چسبنده تشکیل می یابد.
• دسته های چوب – آبکش که بلافاصله در زیر سلول های کلروفیل دار قرار دارند، به صورت دو قوس دیده می شوند. یکی از این دو قوس، حالت مقعر (دسته های چوب – آبکش مربوط به سطح فوقانی پهنک) و دیگری حالت محدب (دسته های چوب – آبکش مربوط به سطح تحتانی پهنک) دارد. بافت پارانشیمی برگ، از سه طرف، این دسته ها را در برمی گیرد.

آلوئس به طرق مختلف به شرح زیر تهیه می شود:

الف – برگ های گیاه آلوئه را پس از جدا کردن از ساقه (يا يقه)، به حالت ایستاده یا مورب و متکی بر روی یک دیگر، در درون یک ظرف یا در حفرای که آن را از پوست بز مفروش می نمایند، قرار می دهند. با این ترتیب، شیره ای از آن ها خارج می شود که به سهولت جمع آوری شده پس از تغليظ، می تواند به مصارف مختلف برسد.

آلوئسی که بدین نحو به دست می آید، از سایر انواع خالص تر و با ارزش است. به تفاوت در بعضی نواحی نیز برگ ها را از قاعده، درون ظرفی به شکل V قرار می دهند و پس از جمع شدن شیره در ته ظرف، آن را به حال خود می گذارند تا پس از جدا کردن ناخالصی ها، تغلیظ کرده و به حالت گرم، درون کالباس یا داخل جعبه هایی به گنجایش ۱۰ تا ۳۰ کیلوگرم وارد نمایند. شیره نسبتا خالص مذکور، در داخل ظرف انجماد حاصل می کند و بعدا وارد بازار تجارت می شود.

ب – برگ های گیاه آلوئه را به قطعاتی تقسیم کرده پس از له کردن می فشارند سپس شیره حاصل را به مدت ۲۴ ساعت به حال خود می گذارند تا قسمت مورد نظر آن در سطح مجزا، از موادی نظیر موسیلاژ، تانن، آلبومین و قطعات خرد شده بافت ها، قرار گرفته به سهولت از آن ها جدا شود. این نوع الوئس، از انواع ناخالص به شمار می آید.

ج – برگ گیاه آلوئه را به قطعاتی تقسیم نموده پس از له کردن، در آب سرد قرار می دهند و پس از آن که مدتی در آب قرار گرفت آن را صاف کرده به باقی مانده ته ظرف نیز مقدار آب افزوده به حالت جوش می رسانند. با این عمل مقدار دیگری شیره به دست می آید که آن را با شیره حاصل از عمل اول، مخلوط و سپس تغلیظ می کنند.

د – قطعات کوچک برگ را در درون سبدی که از سیم های آهنی ساخته شده قرار می دهند سپس سبد را در دیگ آب جوش قرار داده، پس از ۱۰ دقیقه از آن خارج می سازند و پس از تخلیه، قطعات برگ های جدیدی در درون سبد جای می دهند. این عمل قرار دادن قطعات برگ درون سبد، در داخل آب جوش را تا موقعی ادامه می دهند که آب مذکور غلظت قابل ملاحظه و رنگ تیره حاصل کند. آب تیره رنگ حاصل را سپس در محلی به حال خود باقی می گذارند تا قسمت مورد استفاده آن از ناخالصی های مختلف جدا گردیده در دو سطح مختلف قرار گیرند.

بعدا به روش کج کردن ظرف، شیره را از ناخالصی ها جدا می سازند. عمل تغليظ شیره های حاصل، به کمک گرمای خورشید و یا گرمای مستقیم صورت می گیرد. در حالت اخیر، ظرف مسی محتوی شیره را بر روی آتش قرار داده گاه گاهی آن را به هم می زنند تا ضمن انجام این عمل، ناخالصی های آن همراه با کف قسمت های سطحی خارج شود.

صفات ظاهری آلوئس

چون آلوئس به روش های مختلف تهیه می شود، از این جهت نمونه های آن از نظر شکل ظاهری و برخی صفات با یک دیگر تفاوت دارند. آلوئس به صورت توده های بی شکل و نامنظم وارد بازار تجارت می شود مانند آن که برخی از آن ها به صورت ورقه های نازک و شفاف (Aloe stranslucide) و بعضی دیگر کدر، به رنگ تیره با منظره جگر سیاه (Aloe she patique) می باشند.

به علاوه قطعاتی از آلوئس که در عین حال دارای صفات همراه دو نوع مذکور باشند نیز دیده می شود. در این نوع آلوئس (Aloe smixte)، قسمت های شفاف، در داخل توده کدر و تیره رنگ یا برعکس دیده می شود. دو نوع اولیه که بدان ها اشاره شد، دارای ارزش تقریبا یکسان در بازارهای دارویی می باشند. نوع دیگری از آلوئس که به Aloes Caballin موسوم است نیز وجود دارد که به صورت توده هایی به رنگ قهوه ای و دارای ناخالصی های بسیار است و چندان مورد توجه نیست.

رنگ انواع آلوئس از قرمز تا قهوه ای تیره تغییر می کند. برخی از انواع آن ها نیز دارای مشخصات خاص می باشند مانند آن که قطعات آلوئس کاپ (Aloesdu Cap) ، دارای تلالوئی به رنگ مایل به سبز ولی قطعات آلوئس سوکرترن (Aloesde Soccotrin) به رنگ قرمز یاقوتی است. قطعات آلوئس اگر به خوبی خشک شده باشند، سخت و شکننده اند و به سهولت به حالت گرد در می آیند. در مجاورت حرارت، ابتدا نرم و ذوب می شوند و سپس با شعله درخشانی می سوزند. پس از سوختن نیز معادل ۱.۵ درصد وزن خود، خاکستر بر جای می گذارند.

آلوئس تقریبا به طور کامل در الکل ۸۰ درجه حل می شود. به مقدار کم در آب سرد و به طور کامل در آب دارای قلیاییات یا در آب جوش حل می گردد و به صورت محلولی در می آید که پس از سرد شدن، ته نشینی به نام Résined’ Aloes از آن به دست می آید. آلوئس دراتر، سولفورکربن و اسانس دوپترول و غیر محلول است. طعم آن مشخص و بسیار تلخ ولی بوی آن متفاوت و در تشخیص انواع آلوئس موثر می باشد.

انواع تجارتی آلوئس

۱- آلوئس سوکوترن (Aloes Soccotrin)، نوع افي سينال ذکر شده به آلوئس بمبئی یا آلوئس زنگبار نیز موسوم است. از مشخصات آن این است که حالت خمیری دارد و به دو صورت «شفاف» و «کدر یا جگری» می باشد. نوع مرغوب آن، شفاف و به رنگ قرمز عقیقی است و اگر شکسته شود، در محل شکستگی، شفافیت آن بهتر جلوه می کند. بوی آن در صورت خشک بودن، مطبوع و شبیه بوی میر و زعفران است. نوع کدر و جگری آن تقریبا کم تر یافت می شود. نوع مرغوب این آلوئس، پس از گرد شدن، رنگ زرد طلایی پیدا می کند.

۲-آلوئس کاپ (Aloesdu Cap) که مهم ترین نوع افیسینال آلوئس به حساب می آید، به صورت قطعاتی بزرگ به رنگ قهوه ای تیره با تلالو مایل به سبز است و اگر شکسته شود، محل شکستگی آن، شفاف و شیشه ای است. قطعات نازک آن رنگ مایل به قرمز یا کهربایی شفاف دارند و در زیر میکروسکوپ، فاقد هر گونه بلور دیده می شوند. گرد آن به رنگ زرد مایل به سبز است. طعم آن بسیار تلخ و تهوع آور و بوی آن قوی، ترشیده و مشخص می باشد.

آلوئس اوگاندا (Aloesde1′ Ouganda) که در واقع نوع جگری آلوئس مذکور به حساب می آید، به شکل قطعاتی به رنگ قهوه ای مایل به زرد است و به صورت توده ای واقع در داخل پوست میمون، وارد بازار تجارت می گردد. ارزش آن قابل ملاحظه نیست.

۳- آلوئس کوراسائو (Aloesde Curacao)، یک نوع جگری دیگر آلوئس است. رنگ آن از قهوه ای مایل به زرد تا قهوه ای شکلاتی و حتی سیاه رنگ (نوع نامرغوب)، تغییر می نماید. بوی آن نامطبوع و یا به اصطلاح، دارای بوی عرق تن سیاهان است.

۴- آلوئس ناتال (Aloesdu Natal)، در نواحی کوهستانی ناتال تهیه می شود و در صندوق های چوبی کوچک به انگلستان حمل می گردد. از نظر تجارتی، نوع جگری به حساب آمده، رنگ مایل به سبز تیره یا قهوه ای مایل به خاکستری دارد. بوی آن شبیه آلوئس کاپ است.

۵- آلوئس بارباد (Aloe sdes Barbades)، به صورت توده کدر، سخت و به رنگ متغیر قهوه ای مایل به زرد یا مایل به قرمز قهوه ای شکلاتی و حتی تیره است. گرد آن در آغاز، رنگ زرد مایل به قرمز دارد ولی در مجاورت نور، تدریجا قرمز قهوه ای می شود. بوی آن شبیه بوی توام میر و ید می باشد. انواع حقیقی آن امروزه در بازارهای دارویی نایاب است.

۶- Aloesde Jafferabad که در بمبئی فروخته می شود، از Aloe sabyssinica تهیه می گردد. مصرف آن بیشتر در هندوستان است. این آلوئس به صورت قطعات حجیم به رنگ تیره و قهوه ای شکلاتی است و بویی شبیه بوی آلوئس کوراسائو دارد.

ترکیبات شیمیایی آلوئس

در آلوئس ها موادی به شرح زیر یافت می شود:

۱- اسانس به مقدار کم که بوی مخصوص انواع آلوئس مربوط به آن است.

۲- رزین به مقدار ۱۲ تا ۱۳ درصد که غیر محلول در کلروفرم است و قسمت غير مسهلی آلوئس را تشکیل می دهد.

۳- یک امودين (Emodine) به نام آلوئه – امودين (Aloe – emodine) که جزئی از آن به حالت آزاد و قسمت زیادتر آن به حالت گلوکزیدی وجود دارد. این آلوئه امودین، ایزومری از فرانگولاامودین است که یک متیل تریاکسی آنتراكينون (Methyltrioxyanthraquinone) می باشد.

آلوئه – مودين (را باربه رون rhabarberone)، به فرمول C_۱۵H_۱۰O_۵ است و به صورت ذرات سوزنی شکل به رنگ نارنجی در تولوئن به دست می آید. در گرمای ۲۲۳ – ۲۲۴ درجه ذوب می شود. به مقادیر زیاد در الكل گرم، اتر، بنزن (رنگ زرد ایجاد می کند)، محلول امونیاک و اسید سولفوریک ( رنگ مرجانی ایجاد می کند) حل می شود. دارای اثر مسهلی قوی است.

۴- آلوئين ها (Aloines) که مطالعات بسیاری درباره آن ها صورت گرفته و خلاصه آن به شرح زیر است:

در سال ۱۸۴۶ دانشمندی به نام Robiquet، از آلوئس سوکوترن، ماده آمرف و تلخی به دست آورد که آن را آلوئتين (Aloetine) نام نهاد. سپس H. Smith در سال ۱۸۵۱ از آلوئس بارباد، ماده متبلور و تلخی با اثر مسهلی به دست آورد که آن را آلوئين (Aloine) نامید. به همین نحو ضمن بررسی آلوئس های مختلف، آلوئين ها متفاوتی به دست آمده برای تمیز دادن آن ها از یک دیگر، به ناچار خلاصه نام منشا این آلوئس ها، به کلمه آلوئين افزوده شد مانند آن که آلوئين حاصل از آلوئس بارباد، به باربالوئين (Barbaloine) و به همین نحو سوکالوئین (آلوئس سوکوترن) و ناتالوئين (آلوئس ناتال) نام گذاری گردیدند.

ناتالوئين، در گرمای ۲۰۳ درجه ذوب می شود و به صورت بلوری های فلس مانند و زرد روشن نیز متبلور می گردد. با اسید سولفوریک دارای بیکرمات پتاسیم، رنگ سبز و با سود دارای پرسولفات آمونیاک، رنگ بنفش می دهد. از مجموعه بررسی هایی که در آلوئس ها به عمل آمد این نتیجه حاصل شد که همه آلوئس ها دارای مخلوطی به نسبت های مختلف از باربالوئین و دوایزومر آن می باشند به استثنای آلوئس ناتال که دارای یک آلوئين متفاوت با سایر انواع، به نام ناتالوئين و ماده مشابه دیگری به نام هرموناتالوئین است.

باربالوئين (Barbaloine)، به صورت بلوری های سوزنی منشوری شکل ظریف و زیبا، به رنگ زرد درخشان، متبلور می شود. در اسید کلریدریک، برمیدریک و استیک به سهولت ولی در آب و الکل، به حالت گرم حل می گردد.

۵- مواد آمرف که ۶۰ تا ۶۵ درصد آن را تشکیل می دهند و قابلیت حل شدن در آب سرد را دارند.

خواص درمانی آلوئس

شیرابه سفت شده برگ گیاهان مذکور که آلوئس یا صبرزرد نامیده می شود، دارای دو اثر مقوی و مسهل است. مقدار کم یعنی ۰.۰۵ تا ۰.۱۰ گرم آن اثر محلل و مقوی دارد و به عنوان تقویت کننده دستگاه هضم به کار می رود و تصور می کنند که این عمل برای آن است که این ماده به طور خفيف، مخاط روده را تحریک کرده از توقف مواد در آن جا جلوگیری به عمل می آورد. از این نظر در موارد سوء هاضمه هایی که منشا آن ها ضعف عمل دستگاه گوارش باشد و هم چنین به عنوان مقوی معده، به مقدار کم مصرف می شود.

ضمنا مقدار متوسط آلوئس به عنوان ملین به کار می رود. مقدار زیادتر آن دارای اثر مسهلی قوی و قاعده آور است. آلوئس مانند تمام مسهل های دسته آنتراکینونیک عمل می کند با این تفاوت که عمل آن بطئی تر است و به علاوه اثر ضد کرم (کرمک) نیز دارد.

آلوئس را نباید برای زنان باردار و در موارد خون روی در فواصل قاعدگی یا در حالاتی از بیماری که خون در ادرار ظاهر می شود و یا برای مبتلایان به بواسیر تجویز کرد. آلوئس اثر ضدعفونی کننده و التیام دهنده قوی نیز دارد و در پانسمان زخم ها مخصوصا در دام پزشکی و هم چنین در سوختگی ها به کار می رود. آلوئس و فراورده های آن نباید به اطفال داده شود مگر در موارد لزوم، آن هم به صورت تنقیه، جهت دفع کرمک.

علاوه بر آلوئس که شیرابه سفت شده حاصل از برگ انواع مختلف آلوئه می باشد، برگ این گیاهان نیز مصارف درمانی دارد. مانند آن که از آن ها به عنوان نرم کننده و درمان سوختگی های سطحی بدن استفاده به عمل می آورند و به علاوه آن ها را جهت پاک کردن سطح زخم ها و اولسرهای عفونی به کار می برند. له شده قطعات برگ آلوئه ها را اگر به پوست بدن در محل اگزما اثر دهند و این عمل را به طور فاصله دار، چند بار تکرار کنند، ناراحتی های مذکور درمان می پذیرد.

صور دارویی آلوئس

گرد آلوئس به صورت کاشه یا حب و به عنوان مقوی معده به مقدار ۰.۰۲ تا ۰.۱۰ گرم قبل از غذا، یا ملین به مقدار ۰.۱۵ تا ۰.۶۰ گرم و به ندرت به عنوان مسهل و به مقدار ۰.۶۰ تا ۱.۵ گرم مصرف می شود. تنطور ساده ۱/۵ آن که هر ۵۴ قطره آن یک گرم وزن دارد به مقدار ۰.۵۰ تا ۳ گرم و تنطور مرکب آن يعني اليكسير دولونگ وی (E. de Longue ve) به مقدار ۵ تا ۲۰ گرم مصرف می شود. تنطور اخیر به عنوان مقوی معده و مسهل نیز می تواند به کار رود.

١- نسخه برای دفع کرمک اطفال

صبر زرد	۰.۵ تا یک گرم
زرده تخم مرغ	یک عدد
آب نیم گرم	۵۰ تا ۱۰۰ گرم

مخلوط فوق را پس از هم زدن و یک نواخت کردن، به صورت تنقیه باید مورد استفاده قرار داد.

۲- نسخه تقویت کننده و هضم کننده با اثر مسهلی

صبر زرد	۱۰ گرم
عصاره کنکینای قرمز	۵ گرم
دارچین	۲ گرم
عسل بدون موم	به مقدار کافی جهت تهیه ۱۰۰ حب

مقدار مصرف آن، یک یا دو حب قبل از غذاست.

هیچ یک از گیاهان مولد صبر زرد در ایران نمی رویند.