علف چنگ (Agrostemma Githago)

کاربر 21

13 اسفند 1399

1,097 بازدید

نام فارسی: علف چنگ

نام علمی: .Agrostemma Githago L

نام فرانسه: N. des blés, Nielle bâtard, Oeillet des champs, Lychnide Nielle

نام انگلیسی: Corn cockle, Corn flower

نام آلمانی:Korn Ri sslein, Korn – Rade

نام ایتالیایی: Git, Gittone, Gittajone, Agr ostemma

نام عربی: حبه البركه، حبه سوداء

علف چنگ از تیره گل میخک گیاهی علفی، به ارتفاع ۴۰ سانتی متر (حتی یک متر) و دارای برگ های دراز و نوک تیز است. در غالب مزارع غلات می روید. از مشخصات آن این است که اولا تمام اعضای گیاه حتى کاسه گل آن، پوشیده از تارهای نازک و سفید رنگ است و ثانیا گل های درشت، زیبا و ارغوانی رنگ آن، دارای کاسه ای است که به ۵ دندانه باریک و دراز، طویل تر از گلبرگ ها ختم می شود.

پراکندگی خارج از حد این گیاه در کره زمین بدین علت است که دانه آن همراه دانه غلات، پیوسته به نواحی مختلف انتقال پیدا می کند. ادامه این وضع، باعث گردیده که این گیاه امروزه در ردیف انواعی قرار گیرد که در هر منطقه ای یافت می گردند.

ترکیبات شیمیایی علف چنگ

تمام قسمت های گیاه علف چنگ دارای ساپونین است. این ماده در دانه آن به صورت نوعی گلوکزید [ساپوتوکسین (sapotoxine)] در جنین یافت می شود. ساپوتوکسین، ماده ای است که بر اثر هیدرولیز تجزیه حاصل کرده، موادی نظیر ژیتاژین (githagine) و ژیتاژنین (githagenine) یا ژیپسوژنین از آن نتیجه می شود.

ژیپسوژنین (Gypsogenine) [ژیتاژنین (gitagenin)، آلباساپوژنین (albasapogenin)، ژیپسوفيلا ساپوژنین (gypsophilasapogenin)]، به فرمول C_۳۰H_۴۶O_۴ و به وزن ملکولی ۴۷۰.۶۷ است. استخراج آن از گیاهان زیر صورت گرفته است:

.Agrostenima Gith ago L از تیره Caryophyllaceae
Gypsophila oldhamiana از تیره Caryophyllaceae

مشابهت ژیپسوژنین با ژیتاژنین، توسط Kon و Soper محقق شده است.

ژیپسوژنین موجود در علف چنگ ، به صورت بلوری های سوزنی شکل و یا ورقه های نازک در متانول به دست می آید. در گرمای ۲۷۴ – ۲۷۶ درجه نیز ذوب می شود. استات آن به فرمول C_۳۷H_۴۸O_۵ است و به صورت بلوری هایی با ظاهر قرصی شکل و چهارگوش، در متانول به دست می آید. در گرمای ۱۷۶-۱۷۷ درجه ذوب می شود. در دانه این گیاه علاوه بر موادی که ذکر شد، مقدار فراوانی در حدود ۶۰ درصد آمیدون یافت می شود.

اگر دانه این گیاه، به مقدار زیاد در دانه غلات وجود داشته باشد، آرد حاصل از آن ها مسموم کننده خواهد بود. مصرف نانی که با آرد مذکور نیز تهیه شود، خطرناک است زیرا با آن که مقدار زیادی از ماده سمی مذکور ضمن پختن و بر اثر حرارت زیاد از بین می رود اما ایجاد مسمومیت می کند.

مسمومیت با علف چنگ

وجود دانه گیاه علف چنگ در دانه غلات باعث می گردد که اگر از آرد آن، نان تهیه گردد مسمومیت فراهم شود. عوارض مسمومیت از آن عبارت از زیاد شدن آب دهان، تحریک مخاط گلو، احساس دردهای شدید، حالت تهوع، دل پیچه و شکم روش است ولی پس از آن که سم وارد جریان خون گردید، حالات شدیدی نظیر سر درد، سرگیجه، تب، اضطراب، هذیان، حالات تشنجی، ضعف ضربان نبض و اختلالات مربوط به گردش خون پیش می آید. بدیهی است که ادامه این حالات در اطفال، معمولا موجبات مرگ را پس از پیدایش یک حالت خفگی، فراهم می سازد.

در موارد مسمومیت، بهترین راه پس از انجام کارهای مقدماتی، خوراندن محلولات لعاب دار به مسموم است. ضمنا باید توجه داشت که از خوراندن مسهل به شخص مسموم اجتناب گردد، در عوض مواد نیرو دهنده و تقویت کننده به کار رود.

خواص درمانی علف چنگ

با آن که دانه و قسمت های مختلف گیاه علف چنگ ، به علت دارا بودن ساپونین، اثر سمی دارند اما در گذشته از آن ها برای درمان بیماری های مختلف استفاده به عمل می آمده است. ریشه آن در گذشته جهت رفع خون ریزی ها و بواسیر به کار می رفته است. جوشانده گیاه کامل نیز جهت رفع اولسرها، زخم های دير علاج، بیماری های پوستی مختلف و غیره، با اثر دادن آن بر روی پوست بدن، مصرف داشته است.

مصرف دانه آن با همه سمیتی که دارد به عنوان مدر، خلط آور و دفع کرم آسکاریس، حبس البول و زردی (Jaunisse) توصیه گردیده است. امروزه، مصرف آن به کلی متروک شده است.