شاه بلوط هندی (Aesculus hippocastanum)

نام فارسی: شاه بلوط هندی

نام علمی: .Aesculus Hippocastanum L

نام فرانسه: Chataignier de mer, Chataignier d’ Inde, M. d’ Inde, Marronnier

نام انگلیسی: Horse chesnut, Conqueror – tree

نام آلمانی: Gemeine rosskastanie

نام ایتالیایی: Castagno ippocastano, Marrone d’ India, Castagno d’ India

نام عربی: قسطنه هندی، ابوفروة الحصان

درختی است زینتی از تیره شاه بلوط هندی و به ارتفاع ۲۰ تا ۲۵ متر که منشا آن، شمال هندوستان، بالکان و ایران ذکر شده است. از مشخصات آن این است که برگ هایی بزرگ، شامل دمبرگ دراز و مرکب از ۵ تا ۷ برگچه مجتمع، به رنگ سبز (در سطح فوقانی پهنک) و گل هایی معطر به رنگ سفید مایل به گلی (یا قرمز و دارای لکه های زرد) و مجتمع به صورت خوشه دارد.

مادگی گل های درخت شاه بلوط هندی مرکب از تخمدانی سه خانه است و پس از رسیدن به میوه ای به صورت پوشینه خاردار و محتوی یک یا دو دانه آلبومن دار به نام مارون دند (Marron deinde) تبدیل می شود. پوسته خارجی دانه آن به رنگ قهوه ای قرمز و دارای لکه بزرگ تقریبا سفید و مشخص است. در درون آن نیز دو لپه بزرگ روغن دار با طعمی تلخ و مطبوع جای دارد.

شاخه های زیرین آن به سمت پایین آویزان است و نوک آن ها به سمت بالا چرخیده اند. رنگ پوست درخت شاه بلوط خاکستری تیره تا قهوه ای است. برگ‌های این درخت، متقابل، مرکب پنجه ای و هر برگ دارای ۵ تا ۷ برگچه است. هر برگچه ۱۳ تا ۳۰ سانتی متر طول دارد که اندازه‌ی تقریبی کل برگ به ۶۰ سانتی متر می رسد. رنگ برگ‌های جوان در تابستان، سبز روشن و برگ های قدیمی تر سبز تیره است. این برگ ها در پاییز به رنگ زرد متمایل به قهوه ای در می آیند.

گل های درخت شاه بلوط هندی به شکل خوشه و رو به بالا است. هر خوشه دارای ۲۰ تا ۵۰ گل است و گل‌های آن در اردیبهشت ماه ظاهر می شوند. میوه این درخت، شاه بلوط هندی است. به شکل کره، خاردار، سبز رنگ، سه وجهی و با ۱ تا ۲ دانه صاف به رنگ قهوه ای مایل به قرمز است که در پاییز جمع آوری می شود. حداقل دمای ۱۵ درجه زیر صفر را تحمل می کند و به عنوان تک درخت زینتی یا کاشت چندتایی مورد استفاده قرار می گیرد.

آب و هوای معتدل و هر نوع خاکی با آب کم از دیگر نیازهای رشد این درخت است. این درخت بومی منطقه ای کوچک در کوه‌های Pindus در یونان و جنگل های مخلوط بالکان در جنوب شرقی اروپا است. این درخت در ایران به صورت کاشته موجود است.

قسمت های مورد استفاده شاه بلوط هندی

پوست درخت، دانه ها و برگ‌های آن است.

ترکیبات شیمیایی شاه بلوط هندی

روغن، نشاسته، مواد اسين، اسى‌ژنين، فلاوون، اسكولين، اسكولتين، ساپونين داراى دو نوع گلوكوساپونين به نام‌های اسكولين و فراكسين، قند ساپونين شامل گلوكوز و كسيلوز و گلوكورونيک‌اسي. در میوه‌ی بلوط نشاسته، پروتیین، قندهای مختلف مخصوصا کوئرسیت، ماده‌ی روغنی و بالاخره تانن وجود دارد.

برگ و پوست بلوط دارای تانن ویژه ای به نام اسید کوثرسی تانیک محلول در آب، نوعی قند به نام کوئرسیت، یک ماده ی تلخ به نام کوئرستین، لعاب، یک ماده‌ی قرمز به نام قرمز بلوط دارد. هم چنین تری ترپنوئیدهای ساپونینی کومارین، فلاوونوئید، تانن، آمینواسید، کولین از دیگر مواد شیمیایی در آن است.

پوسته روی دانه دارای تانن مخصوصی به نام اسید اسکولیتانیک (ac. esculitannique) و مغز درون آن، شامل دو گلوکوساپونین یکی به نام اسکولین (esculine) [اسکولوزید (esculoside)]، و دیگری فراگزین (fraxine) است به علاوه، نشاسته و ۳ تا ۷ درصد روغن دارد.

بررسی های Fremy، وجود دو ماده محلول در الكل قوی یکی به نام آرژيرسين (argyrescine) و دیگری که یک ساپونین به نام آفرودسین (aphrodescine) می باشد. در لپه های دانه آن مشخص کرده است.

پوست شاخه های این درخت نیز دارای تانن، اسید اسکولیتانیک، اسکولین و فراگزین است. از هیدرولیز اسکولین، گلوکز و اسكوله تین (esculetine) و از هیدرولیز فرا گزین، گلوکز و فراگزتین (fraxétine) حاصل می شود.

در دانه گیاه وجود مجموعه ای از چند نوع ساپونین (Mixture) به نام اسین (escine] (Escin، اسکوزان (Aescusan)، رپاریل (Reparil)] توسط محققین مختلف نیز استخراج شده است که دارای دو نوع آلفا (α) و بتا (β) می باشد.

نوع آلفا(α – Escin) به صورت گرد آمرف است و در گرمای ۲۲۵ – ۲۲۷ درجه ذوب می شود. در آب به مقادیر زیاد محلول است. نوع بتا (β – Escin)، به صورت ورقه های کوچک در اتانول رقیق متبلور می شود و در گرمای ۲۲۲ – ۲۲۳ درجه حل می گردد. در آب غیر محلول است.

اسکولین [اسکولوزید، بی کلورین (bicolorin)، اسکوزیل (Escosyl)، انالاكروم (enallachrome)، پلی کروم (Polychrome)]، به فرمول C_۱۵H_۱۶O_۹ و به وزن ملکولی ۳۴۰.۲۸ است. در برگ و پوست شاه بلوط هندی یافت می شود. طريقه استخراج آن توسط Tumann و سنتز آن توسط Hagemann ,Merz و دیگران عملی گردید.

اسکولین با یک و نیم مولکول آب، به صورت بلوری های سوزنی شکل در آب خیلی گرم (حلال) در می آید. در گرمای ۲۰۴ – ۲۰۶ درجه می جوشد. هر گرم آن در ۵۸۰ میلی لیتر آب و ۱۳ میلی لیتر آب جوش حل می شود. در الكل خیلی گرم، متانول، پیریدین، استات اتیل و اسید استیک محلول است. محلول های آبی آن در PH بالاتر از ۵.۸، فلئورسنس آبی نشان می دهد.

ملح پنتااستات آن با ۲ مولکول آب، به صورت بلوری های سوزنی شکل در متانول، حالت تبلور پیدا می کند. در گرمای ۱۶۳ – ۱۶۴ درجه ذوب می گردد. محلول های ۴ درصد یا پماد آن. برای بهداشت حفاظت پوست بدن به کار می رود.

اسکوله تین [سیکوری ژنین (Cichorigenine)]، ماده غیر گلوکزی (Aglycon) است که از هیدرولزی اسکولین یا ایزومر آن به نام سیکوریئین (cichoriine) [ماده ای است که در کاسنی وجود دارد] به دست می آید.

اسكوله تین، به فرمول C_۹H_۶O_۴ و دارای وزن ملکولی ۱۷۸.۱۴ است. به صورت بلوری های منشوری شکل در اسید استیک گلاسیال به دست می آید. در قلیاییات رقیق حل می شود و محلولی با فلئورسنس آبی ایجاد می کند. در الكل خیلی گرم و اسید استیک گلاسیال به مقادیر متوسط محلول است ولی در اتر و آب جوش حل نمی گردد. در تهیه فیلترها، به منظور جذب اشعه ماوراء بنفش به کار می رود.

نحوه کاشت و تکثیر شاه بلوط هندی

تکثیر طبیعی این درخت از طریق کاشتن میوه آن صورت می گیرد. جوندگان خانواده سنجاب برای ذخیره کردن میوه بلوط برای فصل زمستان، آن را در عمق مناسبی دفن می کنند. فراموش کردن جای برخی از این میوه ها توسط سنجاب‌ها باعث می شود که در بهار سال بعد جوانه بزنند.

این جوندگان موجب زایش مداوم جنگل های بلوط هستند. سنجاب ها از روی غریزه مقاوم ترین دانه ها را برای دفن کردن انتخاب می کنند و بنابراین احتمال سالم ماندن میوه در زیر خاک و جوانه زدن آن در سال بعد بالا می رود.

هم چنین درآوردن پاجوش ها و ریشه جوش‌ها نیز از دیگر راه‌های تکثیر در برخی از گونه های بلوط است.

طرز استفاده و مقدار مصرف شاه بلوط هندی

بدون این که در مصرف این میوه زیاده روی کنید می توانید هر از گاهی آن را در برنامه غذایی تان بگنجانید و از خواص مفید آن بهرمند شوید. می توانید میوه آن را ۱ تا ۲ گرم، ۳ بار در روز میل کنید. همچنین می توانید این میوه را خام، یا به صورت بو داده، آب پز یا بخارپز مصرف کنید. البته یادتان باشد زیاده روی را کنار بگذارید. مغز بلوط معمولا به صورت بوداده و کوبیده با شکر خورده می شود که حالت قاعوت اغلب با نام فرانسوی marrons glaces فروخته می‌شود.

خواص درمانی و طبیعت شاه بلوط هندی

طبیعت بلوط سرد و خشک است. خواص دارویی درخت شاه بلوط هندی به طور خلاصه عبارتند از: نيم تا دو گرم از آن را بخوريد. قابض است و مجارى عروق سطحى را تنگ مى‌كند و به اين جهت براى كنترل واريس و انواعى از خون ريزى به كار مى‌رود، تب بر است و براى رفع تب های نوبه ای نافع مى باشد.

جوشانده برگ ها برای درمان سیاه سرفه و به طور سنتی برای درمان بواسیر، تب، اسهال، التهاب ورید و بزرگی غده پروستات به کار می رود. مصرف عصاره این دانه ها در درمان علایم این اختلال مانند احساس سنگینی و پا درد، التهاب و ورم پا، التهاب عضلات صاف متعاقب صدمه و جراحی جراحت‌های دردناک، رگ به رگ شدن، کوفتگی و درد و التهاب ناشی از نشانگان خار پا کاربرد دارد.

میوه ی شاه بلوط منبع ویتامین‌های گروه B است. ویتامین B₁ به بهبود عملکرد سیستم عصبی کمک می کند. ویتامین B₆ از کم خونی جلوگیری می کند و سیستم ایمنی و سیستم عصبی بدن را محافظت می کند. این میوه برای خانم های باردار به خصوص در سه ماهه اول بارداری فوق العاده است؛ زیرا از خطر نقص عضو مادرزادی جنین پیشگیری می کند.

جوشانده برگ های شاه بلوط هندی برای درمان سیاه سرفه مصرف می شود. به طور سنتی برای درمان بواسیر، تب، اسهال، التهاب ورید و بزرگی غده پروستات به کار می رود. برای درمان بواسیر می توان از ضماد بلوط هندی یا ضماد پوست آن استفاده کرد. برای رفع ورم پروستات قبل از غذا مقدار کمی از بلوط هندی استفاده شود. میوه و پوست درخت شاه بلوط هندی تب بر است. برای درمان واریس روغن دانه شاه بلوط را بمالید.

برای درمان دردهای عصبی روغن دانه بلوط را به موضع بمالید. روغن دانه شاه بلوط هندی برای رفع خارش سرمازدگی مفید است. کسانی که می خواهند چاق شوند از میوه شاه بلوط استفاده کنند. کسانی که بیماری قند دارند شاه بلوط بخورند. کسانی که میگرن دارند از خوردن آن خودداری کنند و یا کم بخورند. افرادی که سکته مغزی و یا یبوست دارند بهتر است از آن استفاده نکنند. برای درمان ورم پروستات، روزانه ۲ تا ۳ دانه شاه بلوط بو داده شده مصرف کنید.

مالیدن روغن میوه بلوط هندی بر موضع درد، براى تسكين درد‌های عصبى و نقرس و رماتيسم موثر است. عصاره برگ بلوط هندی براى تسكين سرفه و نقرس و رماتيسم استفاده مى‌شود. پانزده تا سى گرم از پوست شاخه های جوان بلوط هندی را در يک ليتر آب بجوشانيد و در طول روز به مرور بنوشيد، تب بر و قابض است. پنجاه گرم از پوست شاخه های جوان بلوط هندی را در يک ليتر آب بجوشانيد و به عنوان شست شو استفاده كنيد. براى ضد عفونى كردن و رفع جراحت‌های غانغرايايى موثر است.

• پوست ساقه درخت شاه بلوط هندی به علت دارا بودن تانن، اثر قابض و به طور خفیف تب بر دارد.
• مصرف آن در گذشته به عنوان تب بر بین مردم رواج زیاد داشته است.
• از عصاره روان گل و برگ های آن، برای رفع نقرس، رماتیسم و سیاه سرفه استفاده به عمل می آمده است.
• از پوست این درخت امروزه به عنوان قابض و جهت رفع اسهال های ساده و ضعف عمل دستگاه هضم استفاده به عمل می آورند.
• مغز دانه گیاه دارای اثر تنگ کننده مجاری عروق سطحی، منتها با عمل بطئی است.
• در خون روی ها و مداوای واریس، مورد استفاده قرار می گیرد.
• تنطور دانه این گیاه نیز اثر آرام کننده سریع درد بواسیر و کاهش دهنده تورم آن را دارد.
• مالیدن روغن دانه آن بر روی عضو، اثر مفید در نقرس و رماتیسم ظاهر می گردد.
• عصاره الکلی دانه آن به حالت ساده و یا مخلوط در الكل (به منظور رقیق کردن) به صورت مالیدن، در رماتسیم، دردهای عصبی و بیماری های دردناک و ناراحت کننده پوست مانند سرمازدگی، خارش و Prurigo اثر مفید و آرام کننده به وجود می آورد.

تذكر: مضر احشا و اعضاى داخل شكم است و مصرف بيش از دو گرم از آن زيان‌آور است.

صور دارویی شاه بلوط هندی

پوست این درخت به صورت جوشانده ۱۵ تا ۴۰ در هزار به عنوان تب بر و عصاره آبی آن به مقدار ۰.۶۰ تا یک گرم مخلوط در یک پوسیون به عنوان یک داروی مقوی در مصارف داخلی مصرف می شود.

شیاف جهت درمان بواسیر

عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف شاه بلوط هندی

عوارض جانبی گزارش شده با این گیاه شوک، گرفتگی عضلانی، تهوع، استفراغ و کهیر است. هم چنین در دوران بارداری، شیردهی و اطفال این گیاه و فرآورده های آن را توصیه نمی کنند.

تداخلات دارویی:

تاکنون تداخل دارویی شناخته شده ای برای آن گزارش نشده است با این وجود لازم است با داروهای ضد انعقاد و ضد پلاکت با احتیاط مصرف شود.

سابقه تاریخی شاه بلوط هندی

شاه بلوط شیرین از سارد ، در آسیای صغیر به اروپا معرفی شد. پس از آن میوه مهره نامیده شد و برای هزاران سال به عنوان یک غذای اصلی در جنوب اروپا، ترکیه و جنوب غربی و شرقی آسيا تا حد زیادی جایگزین غلات شد.

مدارک و شواهد از کشت شاه بلوط هندی توسط انسان از حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد خبر می دهد. اسکندر بزرگ متوجه شد که رومی‌ها در سراسر اروپا آن را کاشته و یونانیان باستان مثل جالینوس، از خواص دارویی و نفاخ بودن آن در صورت زیاده روی در خوردن آن نوشتند.

مسیحیان اولیه، شاه بلوط را نماد عفت می دانستند. تا قبل از معرفی سیب زمینی، کل جوامعی که در جنگل زندگی می کردند به دلیل کمیاب بودن آرد گندم از آن به عنوان منبع اصلی غذایی استفاده می کردند. در برخی از نقاط ایتالیا، از آرد آن یک نوع کیک بزرگ ساخته می شود.

در روز سنت مارتین خوردن شاه بلوط سنتی در پرتقال مهم محسوب می شود.

محل رویش شاه بلوط‌ هندی

این درخت، بومی یونان و بلغارستان است ولی به علت زیبایی خاصی که دارد، پرورش آن به عنوان زینت در نواحی مختلف ایران معمول می باشد.