اگیرترکی (Acorus Calamus)

نام فارسی: اگیرترکی (ریزوم)

نام علمی: .Acorus Calamus L

نام فرانسه: Roseau aromatique، Acore odorant، Roseau odorante

نام آلمانی: Acoruswurz، Kalmus

نام انگلیسی: Sweet – sedge، Sweet – flag

نام ایتالیایی: Calamo aromatico، Canna odorifera، Acoro aromatico

نام عربی: عودالوج (Udel Wagg)،‌ وج (Wagg)

اگیرترکی ، گیاهی از تیره گل شیپوری علفی و دارای برگ هایی کم و بیش شبیه برگ زنبق است. به حالت خود رو در کنار رودخانه ها و جریان های آب غالب نقاط نیم کره شمالی مخصوصا در آلزاس، شمال فرانسه، بلژیک، بعضی نواحی آسیا و ایران می روید. از مشخصات آن این است که ریزوم افقى و استوانه ای شکلی دارد که در سطح فوقانی آن اثر برگ های از بین رفته ولی در سطح تحتانی، ریشه های متعدد مشاهده می شود. برگ های آن متناوب، غلاف دار، باریک و دراز، به طول ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر و دارای ۲ لبه نسبتا تیز می باشند.

این گیاه به سرما حساس نمی باشد. گل دهی آن در ماه اردیبهشت تا خرداد و رسیدگی بذر از خرداد تا تیرماه صورت می گیرد. گل ها دو جنسی و گرده افشانی به وسیله حشرات صورت می گیرد. اگیرترکی خاک های شنی، لومی و رسی را ترجیح می دهد. در ضمن در خاک های اسیدی، خنثی و قلیایی رشد می کند. این گیاه در سایه رشد نمی کند ولی در آب می تواند رشد کند. بهتر است بذر تا موقعی که برسد، درون شاسی سرد نگه داری شود.

درون گلدان را تا ۳ سانتی متر پرآب بکنید. تا موقعی که گیاه به قدر کافی رشد کند و زمستان گذرانی کند درون شاسی سرد نگه داری بکنید. در بهار قبل از شروع رشد تقسیم را انجام دهید. اگیرترکی را در هر موقعی از فصل که بخواهید، می توانید به زمین اصلی انتقال دهید.

اگیرترکی ، گل هایی نر – ماده، به رنگ زرد و مجتمع به صورت سنبله مخصوص به نام اسپادیس (Spadice) دارد. هر گل آن ۶ پرچم و یک مادگی با کلاله بدون پایه دارد که پوششی مرکب از قطعات ۶تایی ، آن ها را از خارج فرا می گیرد. میوه اش پوشینه، دارای ۳ سطح مشخص، محتوی ۳ دانه و محصور در کاسه گل است. قسمت مورد استفاده این گیاه، ریزوم آن است که به صورت قطعاتی به قطر انگشت به بازارهای دارویی عرضه می شود.

سطح فوقانی این قطعات چین های عمیق طولی دارد و اثر برگ های از بین رفته گیاه که هر یک دارای ظاهری مثلث شکل است بر روی آن دیده می شود. رنگ آن ها قهوه ای مایل به زرد یا مایل به قرمز، بوی آن ها معطر و مطبوع و طعم آن ها در آغاز گرم و دارای گزش مخصوص است ولی تدریجا تند و تلخ می شود.

ترکیبات شیمیایی اگیرترکی

قطعات ریزوم گیاه اگیرترکی دارای اسانسی به مقدار ۱ تا ۳.۵ درصد و گلوکزیدی با ترکیب شیمیایی نامشخص به نام آکورين (acorine) است به علاوه مواد دیگری نظیر تانن، صمغ، رزین ها، قند و غیره نیز در آن ها یافت می شود. اسانس مذکور، رنگی زرد قهوه ای، بویی قوی و کافوری و طعمی تلخ دارد. به مقدار کم در آب حل می شود و با الكل ۹۰ قابلیت اختلاط دارد و مرکب از موادی نظیر آزارون (asarone)، الدئید آزاریلیک (al. azarylique)، آلفا – پینن (α – pinene)، اسیدهای کاپ روئیک (ac. caproique) و پالمیتیک، اوژنول، و کالامئون (calaméone) است.

خواص درمانی اگیرترکی

محرک، مقوی، معده، از بین برنده نفخ و دارای اثر ضد نزله است. مصرف اگیرترکی در کتب دارویی کشورهای مختلف مخصوصا آلمان ذکر شده است. از آن در سوء هضم های ناشی از نارسایی عمل دستگاه هضم و به طور کلی تقویت این دستگاه استفاده می شود و چون اثر مدر و معرق دارد، مصرف آن در موارد نقرس، لنفاتیسم، کم خونی، زردی و غیره توصیه شده است. ضمنا به عنوان بند آورنده خون در موارد رعاف (خون آمدن از بینی) و خون روی های رحمی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

ریزوم تازه گیاه اگیر ترکی اگر به مقدار ۴ گرم مصرف شود، اثر قی آور ظاهر می کند. در طب عوام از ریزوم گیاه برای رفع بیماری های کبدی، درد کلیه و نقرس استفاده می شود. در استعمال خارج، اسانس آن به صورت مالیدن بر روی عضو، جهت درمان رماتیسم در اروپای مرکزی مصرف جاری دارد. به کار بردن جوشانده آن به صورت حمام های موضعی برای اطفال مبتلا به نرمی استخوان و به طور کلی جهت رفع التهاب و بیماری های استخوان، توصیه شده است.

اگیرترکی در آریزونا خوراک مطلوب برای جوان کردن سیستم عصبی ومغزی است. اگرچه ریشه این گیاه خاصیت سرطان زایی دارد، ولی تسکین دهنده، مقوی غرایز جنسی، خوش بو کننده، داروی ضد نفخ، عرق آور، قاعده آور، خلط آور، تب بر،توهم زا، کم کننده فشار خون، مسکن، محرک، اشتها آور و ضد کرم می باشد.

 در درمان ناراحتی های گوارشی، برونشیت وسینوزیت استفاده می کنند و  به طرز عجیبی اشتها را زیاد می کند و سفارش شده که از آن برای درمان بی اشتهایی استفاده شود. مصرف مقدار کم اسید معده را کم می کند ولی اگر در مقدار بالا مصرف شود ترشح معده را افزایش می دهد. اگر از اگیرترکی به مقدار زیادی مصرف شود، دل آشوبی واستفراغ را به همراه دارد. این گیاه برای درمان جوش های پوستی، روماتسیم و دردهای عصبی به کار می رود.

دم کرده ریشه آن سبب سقط جنین می شود. جویدن ریشه سبب کاهش درد دندان می شود. اگیرترکی درمان کننده دردهای مفاصل، سرطان، تشنج، اسهال، بدی گوارش و بیماری صرع است. جویدن ریشه اگیر ترکی ، بوی تنباکو را از بین می برد. ریشه های دو تا سه ساله پوک و خشن هستند. این ریشه ها را در اواخر پاییز یا اوایل بهار بریده و خشک می کنند. ریشه خشک شده اگیر ترکی  ۷۰٪ وزن خود را از دست می دهد.

نسخه تصفیه کننده خون، منظم کننده اعمال هضم

اعضا گیاهان فوق را به خوبی مخلوط کرده، مقدار دو قاشق غذا خوری از آن را در ۳ فنجان آب جوش به مدت ۱۵ دقیقه بجوشانید و پس از سرد شدن، صاف نمایید. مقدار مصرف آن، نصف فنجان هنگام صبح و شب است.

مضرات اگیرترکی

ریشه تازه اگیرترکی سمی است. وقتی در پزشکی از آن استفاده می کنند، روغن های اسانس دار ایزوله آن را نباید استفاده کرد. این روغن اسانس دار که در ریشه وجود دارد سمی و سرطان زا می باشند. گونه های تری پلوئید اگیر ترکی در آسیا پیدا شده ولی گونه های دیپلوئید آن در آمریکای شمالی و سیبری است که این مواد سمی را ندارد.

صور دارویی اگیرترکی

گرد ریزوم اگیرترکی به مقدار ۱ تا ۴ گرم – دم کرده و یا جوشانده ۲۰ در هزار به مقدار ۳ فنجان در روز قبل یا بعد از غذا – تنطور به مقدار ۴گرم – عصاره – نوشیدنی ۱/۱۰ به مقدار ۵۰ تا ۱۰۰گرم.

برای تهیه نوشیدنی مذکور، یک قسمت ریزوم گیاه را در ۱۰ قسمت شراب وارد کرده آن را به مدت ۸ روز به حال خود باقی می گذارند، سپس یک لیوان محتوي ۷۵ سانتی متر مکعب، قبل از هر غذا مصرف می کنند. به صورت زیر نیز از آن استفاده به عمل می آید:

۲ قسمت از قطعات خرد شده ریزوم اگیرترکی را در ۴ قسمت الكل و ۶ قسمت آب به مدت ۴ روز قرار می دهند و گاه گاه نیز تکان می دهند. سپس آن را صاف می کنند و به باقی مانده عمل نیز مجددا ۲ قسمت الكل و ۳ قسمت آب می افزایند و آن را نیز پس از آن که ۴ روز به حال خود باقی ماند صاف می کنند. سپس دو محلول صاف شده را مخلوط کرده و از آن شربت تهیه می نمایند. مقدار مصرف محلول حاصل ۱ تا ۲ گرم است.

محل رویش ‌اگیرترکی

گیاه اگیرترکی در نواحی مختلف ایران می روید. در نقاط مختلف بلوچستان و نواحی غربی ایران نمونه های آن به دست آمده است.