درخت چیکو (Achras Sapota)

نام فارسی: درخت چیکو

نام علمی: .Achras Sapota L

نام فرانسه: Sapotiller، Sapotir

نام انگلیسی: Sapota، Sapodilla plum، Naseberry

نام آلمانی: Sapota apfel، Gemeiner breiapfel

نام ایتالیایی: Sapotilizio، Sapotiglia

درخت چیکو درختی است از تیره ساپوتاسه به ارتفاع بالغ بر ۲۰ متر که منشا اصلی آن امریکای مرکزی بوده، از آن جا به نواحی دیگر انتشار یافته است. از مشخصات آن این است که چوب سخت و بسیار محکم و نمو بطئی دارد به طوری که مدت زمان نسبتا طولانی باید بگذرد تا ارتفاع و قطر درخت به حد کافی برسد. برگ های آن متناوب، کامل، شفاف، گل های آن منفرد، سفید رنگ و میوه اش بیضی شکل، خوراکی و محتوی دانه های متعدد به رنگ سیاه و شفاف است. در قسمت گوشت دار میوه آن، مقدار زیادی مواد قندی وجود دارد.

از دانه درخت چیکو به کمک حلال، معادل ۱۰ درصد روغن به وزن مخصوص ۰.۸۷۲۵ در گرمای ۳۱ درجه به دست آورده اند. از تنه این درخت بر اثر ایجاد شکاف، شیرابه ای خارج می گردد که در ظروف واقع در پایین شکاف، جمع آوری می شود.

شیرابه های جمع آوری شده را بعدا در ظروف بزرگ آهنی یا مسی می پزند و مرتبا به هم می زنند تا غلظت کافی حاصل کند سپس آن را در قالب های چوبی، به منظور جلوگیری از چسبیدن به جدار قالب، به آب صابون آلوده می سازند. پس از ۵ تا ۶ ساعت که شیرابه ها انجماد حاصل نمود، آن ها را از قالب ها خارج می کنند و به ترتیب، تصفیه و عاری از ناخالصی هایی نظیر خرده های برگ، خاک و غیره می سازند و تحت نام گم شيكل (Gomme chicle) به بازار تجارت عرضه می کنند.

بهره برداری از درخت چیکو معمولا از درختانی آغاز می شود که قطر تنه آن ها در فاصله ۱.۵ متری زمین، لااقل ۰.۶۰ متر باشد. در تمام مدت سال نیز به استثنای ۳ تا ۴ ماه بارانی، می توان از درخت بهره برداری نمود. قطعات حجیم گم شيکل که در بازرگانی عرضه می گردد، رنگ سفید خاکستری دارد و در آن لکه های تیره دیده می شود.

ترکیبات شیمیایی درخت ‌چیکو

در گم شيكل موادی نظیر رزین های مختلف به مقدار ۷۵ درصد (که ۳۰ درصد آن آلبان و ۲۵ درصد آن فلوآویل است)، صمغ آرابان، قند و اکسالات كلسيم یافت می شود. پوست تنه درخت نیز دارای الكالوئیدی به نام ساپوتین (Sapotine) است.

مصارف درمانی درخت چیکو

پوست تنه درخت چیکو دارای اثر قابض و تب بر است. گم شيكل خالص، که بدان وانیل و عصاره نارنج افزوده باشند، به صورت آدامس جویده می شود و مخصوصا در اتازونی مصرف زیاد دارد.

شیرابه انعقاد یافته، تغلیظ و تصفیه شده گیاهان متعددی، متعلق به تیره های مختلف در تهیه جویدنی هایی به صورت ادامس مورد استفاده قرار می گیرد که در زیر نام علمی تعدادی از گیاهان مولد این جویدنی ها ذکر می شود:

1. Manilkara zapotilla Gilly از تیره Sapotaceae
2. Manilkara chicle Gilly از تیره Sapotaceae
3. Palaquium leiocarpum Boerl از تیره Sapotaceae
4. Palaquium oblongifoium Burck از تیره Sapotaceae
5. Palaquium ganua moteleyana Clark از تیره Sapotaceae
6. .Dyera costulata Hook. F از تیره Apocynaceae
7. .Dyera lowii Hook. F از تیره Apocynaceae
8. .Couma macrorarpa Barb. Rodr از تیره Apocynaceae
9. .Couma utilis (Mart.) Muell. Arg از تیره Apocynaceae
10. .Brosimum utile (H. B. K.) Pittier از تیره Moraceae
11. .Ficus platyphylla Del از تیره Moraceae
12. .Castilla fallax Cook از تیره Moraceae
13. .Cnidoscolus elasticus Lundell از تیره Euphorbiaceae
14. .Cnidoscolus tepiquensis Me Vaugh از تیره Euphorbiaceae

درخت چیکو در ایران نیست.

دانه عده زیادی از گیاهان این تیره دارای مواد روغنی قابل استخراج هستند. بعضی از آن ها در صنعت به مصارف تهیه صابون و استفاده های دیگر می رسند.